ایده بررسی سرمایه اجتماعی در سازمان­ها در تحقیقات«پروساک و کوهن» (۲۰۰۱) مورد بررسی قرار گرفته است. افرادی مانند کوهن و پروساک که رابطه با توسعه سازمانی مطالعه داشته اند، به کارکنان، فرآیند و تکنولوژی به عنوان منابعی برای اثربخشی سازمان با شک و تردید نگاه می­ کنند.

ادعا شده است که سرمایه اجتماعی می ­تواند به توسعه اقتصادی کمک کند. به طور اخص مزایای ادعا شده عبارتند از: به اشتراک گذاشتن بهتر دانش، ایجاد روابط مبتنی بر اعتماد، کاهش نرخ جابجایی، کاهش هزینه استخدام، کمک به آموزش، ابقاء دانش سازمانی، کاهش تغییرات نیروی کار، افزایش فعالیت­های مرتبط با ثبات سازمانی و درک مشترک (کوهن و پروساک[۱]، ۲۰۰۱: ۶-۸). سرمایه اجتماعی سازمانی ویژگی روابط اجتماعی درون سازمانی و توانایی اجرای فعالیت­های دسته جمعی برای ثمر رساندن اهداف سازمانی می­باشد (لینا و وان بورن[۲]، ۱۹۹۹: ۸).

اهمیت سرمایه اجتماعی سازمانی در این است که سبب اجتماع افراد(گروه­ها، تیم­ها، و سازمان­ها و …) شده و باعث می­شود که با همدیگر به طور موفقیت­آمیز کارها را به پایان برسانند. سرمایه اجتماعی سازمانی احساس انسجام از طریق اعتماد و همکاری ایجاد می­نماید. عناصری از قبیل: اعتماد، درک متقابل، تعهد و ثبات ارتباطی را به وجود می­آورد که سازمان­ها را در بازار متغیر حفظ می­نماید (کوهن و پروساک، ۲۰۰۱).

این سرمایه باعث انسجام کارکنان و مدیران می­شود. این سرمایه از طریق تسهیل در فعالیت­های جمعی موفقیت­آمیز، ارزشی افزوده ایجاد می­نماید و منبعی است که می ­تواند مدیر و کارکنان را بهره­مند سازد. این سرمایه ویژگی تعاملات اجتماعی را در یک سازمان انعکاس می­دهد و می ­تواند با سایر منابع فیزیکی، مالی و انسانی برابری نماید (لینا۲۰۰۱ : ۲۲).

۱-۱-۲   مدل­هایی برای سنجش سرمایه اجتماعی

تا به حال روش یکسانی برای محاسبه سرمایه اجتماعی با توجه به بررسی­های گذشته که از متدولوژی­های فاقد عمومیت استفاده می­ کنند، تعیین نشده است. این حقیقت وابسته به عدم تجانس زیاد تعاریف سرمایه اجتماعی است. مدل­ها و ابزار مختلفی برای سنجش سرمایه اجتماعی ارائه شده است که در یک دسته­بندی کلی می­توان این ابزار را به دو بعد کیفی و کمی تقسیم نمود.

۱-۱-۲-۱   مدل­های کیفی سنجش سرمایه اجتماعی

الف- مدل CRLRA[3]

مدل­های کیفی مختلفی برای سنجش سرمایه اجتماعی ارائه شده است. به عنوان مثال، مدل CRLRA  که توسط فالک وکیلپاتریک[۴] در سال ۲۰۰۰ میلادی ارائه شده و توسط محققین زیادی مورد استفاد قرار گرفته است. این مدل سرمایه اجتماعی را در سه سطح خرد، میانی و کلان مورد بررسی قرار می­دهد. در سطح خرد، سرمایه اجتماعی اشاره به افراد موجود در شبکه دارد که بر اثر تعامل میان این افراد، شناخت حاصل هویت اعضا شکل می­گیرد. در سطح میانی، سرمایه اجتماعی به اجتماعات و گروه­ها و سازمان­ها اشاره دارد و باعث تقویت و ساخت بنیه ارزشی و تعاملی گروه می­شود. در سطح کلان به جامعه که در برگیرنده سازمان­ها و گروه­ها مختلف است تمرکز داشته و موجب شکل گیری و تقویت مراودات و ارتباطات جمعی شده و ارزش­های مشترک را بهبود می­بخشد. مطابق شکل شماره ۲۲-۲ همه این سطوح با هم در ارتباط بوده و موجب تقویت یا نقصان همدیگر می­شوند (فالک و کیلپاتریک، ۲۰۰۱ به نقل از الوانی، ۱۳۸۰).

سرمایه اجتماعی در سطح کلان(جامعه)

سرمایه اجتماعی در سطح میانی(سازمان)

سرمایه اجتماعی در سطح فرد(فرد)

شکل ‏۲‑۱۵: نحوه­ی ارتباط سرمایه اجتماعی در سطوح مختلف (فالک و کیلپاتریک، ۲۰۰۱ به نقل از الوانی، ۱۳۸۰)

مدلCRLRA مبتنی بر تئوری منابع اجتماعی است، بر پایه این مدل، سرمایه اجتماعی شامل منابعی است که موجب افزایش ظرفیت جامعه و سازمان می­شود. در سطح فردی، این منابع شامل شناخت و هویت است. منظور از منابع شناخت و دانش، دانستن منبع اطلاعاتی و شیوه ­های انجام کار و یا بر­طرف نمودن مشکلات پیش آمده در شبکه می­باشد. منابع هویت، اشاره به هنجارها و ارزش­ها دارد، به عبارتی منبع هویت به این که افراد تا چه اندازه دارای ارزش­ها و بینش­های مشترک بوده و قادر به کار با دیگران هستند تمرکز دارد. این منابع شناخت و هویت در سطح اجتماع و سازمان با هم تلفیق شده و منبعی از سرمایه اجتماعی برای آن سازمان و اجتماع پدید می­آورند که در سطح میانی به زیر ساختارهای ارزشی و تعاملی سازمان مربوط و در سطح کلان به زیر ساختارهای مراوده­ای و ارتباطی اجتماعی ختم می­شود(الوانی- شیروانی،۱۳۸۳: ۹۸).

ب- مدل SCAT[5]

مدل نسبتا جامع کیفی که گرایش به تحلیل سرمایه اجتماعی در سطح سازمان دارد، مدل SCAT است که برای اولین بار در سال ۱۹۹۸ توسط« بین و هیکس»[۶] ارائه و سپس توسط محققین دیگر از جمله « کریشنا و شرادر»[۷] در سال ۱۹۹۹ توسعه داده شد. مدل SCAT سعی در تصویر ابعاد و ترکیب سرمایه اجتماعی در سطح سازمان دارد.

شکل ‏۲‑۱۶: مدل SCAT (فالک و کیلپاتریک، ۲۰۰۱ به نقل از الوانی، ۱۳۸۰)

در این مدل، سرمایه اجتماعی به دو سطح کلان و خرد تقسیم شده است، سطح کلان اشاره به محیطی دارد که سازمان در ان فعالیت دارد که شامل نقش قوانین، چارچوب حقوقی، نوع حکومت و نظام سیاسی، میزان عدم تمرکز و میزان مشارکت سیاسی افراد در خط­مشی کلان است. سرمایه اجتماعی مانند ارزشها، عقاید، نگرش­ها، رفتار و هنجارهای اجتماعی می ­پردازد. ارزش­ها شناختی به روحیه اعتماد و یکپارچگی اعضا و همین طور ارتباط متقابل میان اعضای یک جامعه وجود دارد می ­پردازد. این ارزش­ها شرایطی را در جامعه و سازمان بوجود می­آورند که در آن اعضا برای تولید کالای مشترک می­توانند با هم همکاری نمایند. بعد ساختاری سرمایه اجتماعی در برگیرنده ساختارها و شبکه­هایی است که حاوی فرایندهای تصمیم ­گیری جمعی و روشن، رهبران پاسخگو و مسئولیت متقابل است. اگر چه پرداختن به سرمایه اجتماعی در سطح کلان ضروری است اما این مدل تلاش دارد تا میزان سرمایه اجتماعی را در شرکت­ها، سازمان­ها اندازه ­گیری نماید(همان منبع).

[۱] prusak & cohen

[۲] Leana & Van buren

[۳] Center For Research & Learning In Regional Australa

[۴] Falk & Kilpatric

[۵] SOCIAL CAPITAL ASSESSMENT TOOL

[۶] BAIN & HICKS

[۷] KRISHNA & SHRADER