1- از حیث مواجهه با خطر…………………………………………………………………………………62
2- مبنای کسب سود………………………………………………………………………………………63
3- محتوای قرارداد (احتمال برد و باخت)…………………………………………………………………64
4- قالب فعالیت……………………………………………………………………………………………..65
مبحث دوم: اوصاف قراردادی در قرارداد آتی نفت……………………………………………………….66
گفتار اول: وصف قرارداد آتی از حیث تشریفاتی یا رضایی بودن……………………………………….66
گفتار دوم: وصف قرارداد آتی از حیث عهدی یا تملیکی بودن………………………………………….67
گفتار سوم: وصف قرارداد آتی از حیث جواز و لزوم……………………………………………………..69
بخش دوم……………………………………………………………………………………………………71
شرایط انعقاد قرارداد آتی نفت و ماهیت حقوقی آن……………………………………………………71
فصل سوم…………………………………………………………………………………………………..73
فصل سوم شرایط انعقاد قرارداد آتی…………………………………………………………………….74
مبحث اول: شرایط عمومی و اختصاصی انعقاد قرارداد آتی نفت…………………………………….74
گفتار اول) شرایط عمومی صحت تشکیل قرارداد آتی…………………………………………………74
الف) قصد و رضا در قرارداد آتی…………………………………………………………………………..74
ب) اهلیت طرفین در قرارداد آتی…………………………………………………………………………75
ج) مورد معامله در قرارداد آتی……………………………………………………………………………75
1) مالیت داشتن…………………………………………………………………………………………..75
2) عقلایی بودن منفعت مورد معامله…………………………………………………………………..76
3) مشروع بودن منفعت مورد معامله…………………………………………………………………..77
4) مقدور التسلیم بودن مورد معامله…………………………………………………………………..77
5) معلوم بودن مورد معامله……………………………………………………………………………..78
6) معین بودن مورد معامله………………………………………………………………………………80
د) جهت معامله در قرارداد آتی………………………………………………………………………….81
گفتار دوم) شرایط اختصاصی قرارداد آتی نفت………………………………………………………..82
الف) انعقاد قرارداد آتی در تالار بورس به واسطه کارگزار…………………………………………….82
1) لزوم انعقاد قرارداد آتی در تالار بورس………………………………………………………………83
2) ضرورت انعقاد قرارداد توسط کارگزار………………………………………………………………..84
2-1) کارگزار به عنوان نماینده طرفین………………………………………………………………….85
2-2) کارگزار به عنوان حق العمل کار………………………………………………………………….87
ب) نقش اتاق پایاپای در انعقاد قرارداد آتی…………………………………………………………..88
ج) ضرورت تأدیه سپرده حسن انجام تعهد……………………………………………………………90
3) وجه التزام…………………………………………………………………………………………….93
مبحث دوم: ماهیت حقوقی قراردادهای آتی نفت…………………………………………………..95
گفتار اول: الگوهای قابل انطباق با قرارداد آتی………………………………………………………97
الف: انطباق قراردادهای آتی بر شرط ابتدایی……………………………………………………….97
ب: انطباق قرارداد آتی بر وعده بیع……………………………………………………………………98
ج: انطباق قراردادهای آتی بر بیع العربون……………………………………………………………100
د: انطباق قراردادهای آتی بر بیع الاستصناع………………………………………………………..101
ه: انطباق قرارداد آتی با بیع کالی به کالی………………………………………………………….101
گفتار دوم: اعتبار قراردادهای آتی در پرتو اصل آزادی قراردادی……………………………………102
الف – مفهوم آزادی قراردادی………………………………………………………………………….102
مبانی اصل آزادی قراردادی در حقوق اسلامی…………………………………………………….102
ب – انطباق قرارداد آتی با اصل آزادی قراردادی…………………………………………………….104
فصل چهارم……………………………………………………………………………………………..106
فصل چهارم: آثار ناشی از قرارداد آتی نفت و ضمانت اجرای آن………………………………….107
مبحث اول) آثار قرارداد آتی نفت……………………………………………………………………..107
گفتار اول) اثر قرارداد آتی نسبت به طرفین…………………………………………………………107
الف) جبران کسری حساب سپرده اولیه…………………………………………………………….108
ب) تهیه و تحویل کالای مورد تعهد……………………………………………………………………109
ج) پرداخت قیمت کالا………………………………………………………………………………….110
گفتار دوم: اثر قرارداد آتی نسبت به قائم مقام طرفین…………………………………………….111
الف) اثر قرارداد آتی نسبت به منتقل الیه در انتقال قهری………………………………………..111
ب) اثر قرارداد آتی نسبت به منتقل الیه ارادی……………………………………………………..113
مبحث دوم: تخلف از مفاد قرارداد و ضمانت اجرای آن……………………………………………..114
گفتار اول) تخلف از قرارداد…………………………………………………………………………….114
الف – عدم اجرای تعهد………………………………………………………………………………..116
1- عدم اجرای بخش از تعهد………………………………………………………………………….118
2- اجرای ناقص تعهد…………………………………………………………………………………..119
ب – تأخیر اجرای تعهد…………………………………………………………………………………119
گفتار دوم) ضمانت اجرای تخلف قرارداد…………………………………………………………….121
الف – الزام و اجبار به انجام تعهد…………………………………………………………………….121
ب – مطالبه وجه التزام………………………………………………………………………………..123
مبحث سوم) انحلال (تسویه) قرارداد آتی………………………………………………………….125
گفتار نخست: تحویل فیزیکی کالا…………………………………………………………………..125
الف) وفای به عهد…………………………………………………………………………………….126
ب) نحوه تحویل کالا…………………………………………………………………………………..127
ج) زمان و مکان تحویل کالا…………………………………………………………………………..128
گفتار دوم: تسویه نقدی قرارداد آتی……………………………………………………………….129
این مطلب را هم بخوانید :
الف) نحوه تسویه نقدی قرارداد آتی……………………………………………………………….130
ب) اقاله……………………………………………………………………………………………….131
گفتار سوم) خنثی کردن تعهد………………………………………………………………………132
نتیجه گیری و پیشنهادها……………………………………………………………………………134
نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………..134
پیشنهادها……………………………………………………………………………………………137
چکیده:
بررسی معاملات آتی نفت که مکانیسم آن بر اساس موازین اسلامی باشد، از مسائل مستحدثه در اسلام می‌باشد. نفت یک کالای استراتژیک و سیاسی است، اقتصاد و صنعت دنیا به نفت وابستگی شدید دارد. قراردادهای آتی، قراردادهایی هستند كه بین دو طرف خریدار و فروشنده و طرف ناظر، كه طرفین متعهد می‌شوند در تاریخ مشخص‌شده در قرارداد، خریدوفروش یا دادوستدی را به انجام برساند. هدف از انعقاد قرارداد آتی در روابط تجاری اشخاص، پوشش ریسک و خطر ناشی از نوسانات قیمت و جلوگیری از هزینه های اضافی همانند هزینه انبارداری از سوی تولیدکننده و مصرف کننده و به طورکلی سرمایه گذار می باشد. قیمت این کالا در بازارهای بین‌المللی دارای بی‌ثباتی بالایی است و این بی‌ثباتی قیمت، به اقتصاد کشورهایی که اقتصاد آن‌ها به درآمدهای نفتی وابستگی شدید دارد ؛ خسارت بالایی وارد می‌کند. از طرفی بازارهای معاملات آتی نفت دارای ابزارهایی می‌باشد که قیمت نفت را برای معاملات آینده، تثبیت می‌کند، این نوع معاملات که تعهداتی برای انسجام معامله در آینده است، دارای شبهات زیادی از دیدگاه حقوق می‌باشد. لذا کشورهای اسلامی که غالباً صادرکننده نفت هستند و اقتصاد آن‌ها غالبا اقتصاد نفتی است، به دلیل وجود این شبهات و چالش‌ها از این ابزارها بهره نمی‌برند. لذا به نظر می‌رسد مطالعات امکان‌سنجی تأسیس و راه‌اندازی بورس آتی نفت برای کشورهای اسلامی، ضروری می‌باشد. این تحقیق، درصدد شناختن وضعیت حقوقی این قراردادها است و لذا به بررسی و اوصاف قراردادی این معاملات و نیز اعتبار آن‌ها پرداخته است. این تحقیق ضمن شناختن ماهیتی مستقل برای قراردادهای آتی حوزه نفت ذیل اصل آزادی قراردادی به‌عنوان قراردادی لازم، عهدی، تشریفاتی، چالش‌هایی که این قراردادها با آن روبرو است را پاسخ داده و اعتبار این معاملات را نتیجه گرفته است. مهم‌ترین این چالش‌ها در خصوص قماری بودن، غرری بودن و کالی به کالی بودن این‌گونه قراردادهاست. شبهه غرری بودن با در نظر گرفتن عدم وجود خطر نکول و تنازع ناشی از آن در معاملات آتی و شبه کالی به کالی بودن با عنایت به عدم شمول حکمت بطلان بیع کالی به کالی و نیز ماهیت قرارداد آتی مورد معامله در بازار بورس نفت.
مقدمه:
