4-3-6-2- امور واقع مولکولی…………………………………………………………………………………………………….105

4-3-6-3- امور واقع از راه آشنایی……………………………………………………………………………………105

4-3-6-4- امور واقع مربوط به حافظه…………………………………………………………………………………………107

4-3-6-5- امور واقع از راه درون­نگری………………………………………………………………………………………..108

4-3-6-5-1- نقد و بررسی…………………………………………………………………………………………….109

4-3-6-6- امور واقع سلبی……………………………………………………………………………………………………..109

4-4-تجربه­گرایی راسل…………………………………………………………………………………………………………..110

4-5- راسل و مبناگرایی………………………………………………………………………………………………………………114

4-5-1- ادلّه­ و قراین بر مبناگرا بودن راسل…………………………………………………………………………………..117

4-6- خلاصه فصل…………………………………………………………………………………………………………………….119

فصل پنجم: مبناگرایی علّامه طباطبائی…………………………………………………………………………………..122

5-1- علّامه طباطبائی و آثار فلسفی………………………………………………………………………………………………123

5-2- علم و مسئله­ شناخت……………………………………………………………………………………………….124

5-2-1-سلسله مراتب معرفت……………………………………………………………………………………………………..127

5-2-2-بدیهیّات………………………………………………………………………………………………………………….128

5-2-2-1- اقسام بدیهیّات………………………………………………………………………………………………..129

5-2-2-2- بدیهیّات اوّلیّه و شکّ­ناپذیری آن­ها……………………………………………………………………………130

5-2-2-3- اصل امتناع تناقض، به ­عنوان اصلی حاکم بر تفکر………………………………………………………….133

5-2-2-4- تصدیقات بدیهی و نحوه­ی ارتباط آن­ها با اصل امتناع تناقض………………………………………..134

5-2-2-5- تصدیقات نظری و نحوه­ی ارتباط آن­ها با تصدیقات بدیهی…………………………………………….135

5-2-2-5-1- تسلسل­ناپذیری تصدیقات نظری………………………………………………………………………….137

5-2-3-تصدیق/ حکم/ قضیّه/ باور…………………………………………………………………………………………..139

5-3- مکانیزم خطا در معرفت­شناسی علّامه طباطبائی……………………………………………………………………..144

5-4- علّامه طباطبائی، فیلسوفی رئالیسم………………………………………………………………………………………..146

5-5- علّامه طباطبائی فیلسوفی مبناگرا…………………………………………………………………………………………..148

5-5-1- ادلّه­ی منطقی و موجّه در اثبات مبناگرا بودن علّامه طباطبائی………………………………………………..152

5-6- خلاصه­ی فصل…………………………………………………………………………………………………………………153

فصل هفتم: نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………………………155

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………162

منابع فارسی و عربی…………………………………………………………………………………………………………162

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………..166

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………..170

 1- 1- بیان مسئله

مبناگرایی، دیدگاهی است درباب ساختارمعرفت، که از این­حیث،به توجیه باورهای استنتاجیمی ­پردازد.

براین اساس، «مبناگرایی، نگرشی استدرباب ساختار توجیهِ شناخت.»(Fumerton, 2005,p 284). که با ارجاع باورهای استنتاجی به باورهای پایه، ساختارمعرفت را توجیه می­نماید.

بنابر اهمیّتِ این رویکرد درتبیین مسئله­ شناخت، بسیاری از معرفت­شناسان، این دیدگاه توجیه­نگر را پذیرفته­اند؛ چنان­که، با مطالعه­ سیر تاریخ معرفت­شناسی، می­توان به این نتیجه مؤول شد که اکثر معرفت­شناسان نیز،مبناگرا بوده ­اند.

با این­وصف، معرفت­شناسان مذکور، نه تنها خود را مبناگرا نمی­خواندند بلکه تا دوران اخیر نیز، به این رویکرد توجیه­نگر اشاره­ای نداشته اند. براین اساس، استناد مبناگرا بودن به این معرفت­شناسان، چیزی است که از نحوه­ی تفکر مبناگرایانه­ی آنان استنباط می­گردد. نمونه­ی­بارز این امر، راسل و علّامه طباطبائی است که هریک از آنان، علی­رغم اذعان به تئوری مطابقت، هیچ وقت خود را به عنوان یک فیلسوف مبناگرا معرّفی نکرده ­اند.

باتوجّه به این موارد می­توان تصریح نمود که مبناگرایی، رویکردی جدید و مربوط به قرن بیستم نیست، بلکه سابقه­ی آن، به قدمت طولانی تئوری مطابقت برمی­گردد.[1]

نکته­ای که دراینجا باید متذکّر شویم این است که، اکثر مبناگرایان دراثبات باورهای مبنایی خود، از برهان نفی تسلسل استفاده کرده­اند؛ چنان­که،ارسطو دراین­زمینه، ، معتقد است که «به طورکلی ممکن نیست برای همۀ چیزها برهانی یافت شود وگرنه جریانی تا بی­نهایت کشیده­می­شود که دیگر برهان­پذیر نیست» ( ارسطو، 1377، ص 98).

راسل، غالباً درحوزه­ تجربه­گرایی،به­عنوان فیلسوفی مبناگرا محسوب می­شود.به این­معنا که وی، حسیّات را به عنوان مأخذ باورهای حسّی و بدیهی لحاظ می­ کند و از این حیث، به توجیه باورهای استنتاجی می ­پردازد.

این مطلب را هم بخوانید :

راسل، درمعرفت­شناسی خود، به مفهوم سلسله­مراتب معرفت، توجّه خاصّی دارد و درتمام دوره­ها، آن را به عنوان مفهومی­کانونی لحاظ می­ کند. به نظر وی، «وظیفه­ی اصلی معرفت­شناس مرتب­کردن معلوماتی ادعایی در سلسله­مراتب معرفت است.معرفت با باورهای پایه آغاز شود.»(Chisholm, 1989,p421).

ویژگی خاصّ تفکرراسل، این است که وی، هموارهمواضع معرفتی خود را تعدیل می­سازد. با این­وصف، می­توان این تحوّلات را طی سه­دوره­ی مجزا، مشخّص نمود.

دوره­ی اوّل: مربوط به سال­های قبل از 1912، است. راسل در این­دوره، علی­رغم تأثیرپذیری از ایدئالیسم، به مخالفت جدّی با آن می ­پردازد. طرح “نظریّه­ی آشنایی”، مربوط به سال­های پایانی این­دوره است که راسل مبناگرایی خود را در عرصه­ امور تجربی، ارائه می­دهد.

دوره­ی دوّم: مربوط به سال­های بین 1912، تا1919، است. راسل در این­دوره، با مطرح کردن نسبت­های چندگانه درکتاب “نظریّه­ی شناخت”، با انتقاد شدید ویتگنشتاین مواجه می­­شود. اینمسئله تا مدّت­ها ذهن وی را به خود مشغول نمود و سبب شد تا سرانجام از اتمام این کتاب، دست بکشد.

دوره­ی سوّم: مربوط به سال­های بعد از 1919، است. راسل دراین­زمان، پس از بررسی تئوری­های صدق،[2] به تئوری مطابقت روی می­آورد.

نکته­ای که در اینجا باید به آن تصریح نماییم، این است که نظریّه­ی “شناخت از راه آشنایی”،[3] مهمّ­ترین قرینه­ای است که به صراحت، مبناگرا بودن راسل را نشان می­دهد. البته وی، بعدها با گسترش بخشیدن این نوع از شناخت، «”شناخت از راه درون­نگری” و “شناخت مربوط به حافظه و امورگذشته”را نیز جزء “شناخت از راه آشنایی”ذکر نمود.»(Russell, 1966,p193).

راسل،مسئله­ “شناخت” رابه تفصیل، درکتاب “مسائل فلسفه”[4]مطرح می­ کند. وی دراین کتاب، ابتداشناخت را به دو نوع 1- “شناخت مربوط به اشیاء”[5] 2- “شناخت مربوط به حقایق”[6] تقسیم­می­نماید، سپس شناخت اشیاء را مشتمل بر دوقسم:”شناخت از راه آشنایی”[7] و “شناختتوصیفی”[8] می­داند.

وی، دربخش”شناخت مربوط به حقایق” نیز، آن را به دوقسم: “شناخت شهودی”[9]و”شناخت استنتاجی”[10] تقسیم­می­ کند؛ چنان­که در این زمینه معتقد است که«برای توجیه معرفت اکتسابی باید تا آنجا به عقب بازگردیم که به معرفت شهودی برسیم.»(Russell, 1943, p 77).

نکته­ی دیگری که دراینجا باید مطرح سازیم، این است که راسل،درمبناگرایی خود، منظور از”شناخت از راه آشنایی” را،همان شناخت “داده ­های حسّی”می­داند نه شناخت “اعیان فیزیکی”.