جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب شغل……………………………………………114
جدول (4-3-9) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و
پایگاه اقتصادی اجتماعی پاسخگویان……………………………………………………………..116
جدول (4-3-10) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت
در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب پایگاه اقتصادی اجتماعی…………………….117
جدول 4(-3-11) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و وضعیت تاهل پاسخگویان…..117
جدول( 4-3-12) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت
در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب وضعیت تاهل……………………………….118
جدول (4-3-13) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و
عضویت پاسخگویان گروه های سیاسی اجتماعی جامعه در ……………………………………….119
جدول (4-3-14) تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در جامعه
در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب  عضویت  در گروه های سیاسی اجتماعی جامعه………….120
جدول (4-3-15) تحلیل روابط بین متغیر نگرش به عدالت در جامعه و تعلقات مذهبی پاسخگویان….121
جدول 4-3- 16)تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به عدالت در جامعه
در گروه های مختلف پاسخگویان برحسب تعلقات مذهبی…………………………………………..121
جدول (4-3-17)تحلیل واریانس برای مقایسه بین نگرش به تفاسیر
عدالت در جامعه در گروه های مختلف پاسخگویان به تفكیک متغیرهای مستقل …………………122
جدول(4-3-26) همبستگی پیرسون بین شاخص های عملیاتی عدالت……………………………….124
نمودار 2-1 )مراحل مختلف تغییر نگرش بر طبق الگوی هاولند………………………………….24
نمودار 2-2)نمایش عواملی كه بر نگرش به عدالت تاثیر دارند………………………………………65
نمودار 2-3)نمایش تصویری الگوهای عدالت……………………………………………………46
نمودار 4-1 عوامل موثر بر نگرش به عدالت پس از تحلیل یافته های تحقیق ……………………128

چكیده
عدالت از دغدغه های اساسی انسان از ابتدای خلقت بشر تا امروز بوده و هست .فلسفه عدالت در شكل گیری و انحطاط دولت ها نیز دخیل بوده و به ویژه در جوامع دمكراتیک امروزی نیاز به توجه به عدالت در جامعه بیش از همیشه احساس می شود .زیرا رابطه مستقیم با مشروعیت حكومت و مقبولیت فرامین و دستورات حكام دارد. و نگرش مردم در این زمینه مسئله اصلی است . دولتهای فراوانی با وجود بی عدالتی های آشكار در نظر مردم عادل جلوه داشته و بی دغدغه حكومت كرده اند . در این تحقیق با مطالعه موردی شهر اسفراین ، به بررسی عوامل موثر بر نگرش مردم به عدالت پرداخته شد . كه در آن در مجموع تعداد241 نفر از ساكنان شهر به عنوان نمونه های تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفتند . نمونه ها به روش تصادفی خوشه ای انتخاب گردیدند . ما بررسی كردیم كه آیا اصولا بین افراد مختلفی كه در جامعه زندگی می كنند تفاوتی وجود دارد .و چه گروه هائی نسبت به عدالت در جامعه نگرش مثبت یا منفی بیشتری دارند .فرضیه اصلی ما بررسی وجود تفاوت بین نگرش مردم به عدالت بود كه با كمك هشت فرضیه جزئی دیگر و استفاده از روش پیمایشی برای جمع آوری اطلاعات و بسته نرم افزاری spss برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده ، به بررسی  آن پرداختیم .در پایان تحقیق نتایج زیر به دست آمد.
از مجموع پاسخ ها این گونه بر می آید كه بین نگرش گروه های مختلف جنسی و سنی  مردم و دارندگان مشاغل و سطح تحصیلات مختلف در باره نگرش به عدالت تفاوت معنی داری وجود نداردو اكثر مردم وضع موجود جامعه را عادلانه ارزیابی نكرده اند و از بین فرضیه های جزئی نیز تفاوت معنی دار بین تحصیلات و تعلقات مذهبی و پایگاه اقتصادی اجتماعی با عدالت تائید شد و دیگر فرضیه ها در سطح اطمینان مورد نظر تائید نشدند .
بنابراین شایسته است در جهت تقویت بنیادهای شناخت مردم درباره عدالت كارهای اساسی انجام شده و با روش های مختلف در صدد اصلاح این نگرش بر آمد .
مقدمه:
عدالت از جمله مفاهیمی است كه از آغاز شكل گیری تمدن بشری برایش شناخته شده و مهم بوده است و این مسئله در طول تاریخ  جزء مهمترین مباحث و دغدغه‏های بشر، ادیان الهی, مصلحان اجتماعی ، پیامبران  و اندیشمندان سیاسی بوده است و جستجو برای رسیدن به عدالت  و استقرار آن در جامعه آرمان و آرزوی بسیاری از افراد و گروه ها بوده و تلاش های فراوانی در جهت نیل به این منظور صورت گرفته است. این تلاشها از مبارزه نمادین هابیل و قابیل (پسران حضرت آدم) نمود عینی به خود گرفت. با سخنان پر شور یک انقلابی ، یک شورشی ،یا یک سیاستمدار زیرك رشد یافت و بال و پر گرفت و ادامه حیات داد و در عصر حاضر نیز ادامه دارد.
در جوامع  امروزی كه ساختار جوامع به گونه ای است كه ضرورت وجود عدالت در آن حرف اول را می زند و سیاستمداران جوامع دموكراتیك  نیاز به آرای مردم دارند باز هم موضوع عدالت و پرداختن به آن , آنقدر موثر است كه مورد استفاده نامزدهای انتخاباتی قرار گیرد. زیرا عدالت اجتماعی و سیاسی ودیگر حوزه های عدالت به قدری بااهمیت بوده و به سرنوشت ملتها و دولتها پیوند خورده كه هیچ ملت و مكتب و اندیشمند سیاسی و اجتماعی آن را نادیده نگرفته است و حتی حكومتها و حكام جور و زورمندان نیز سعی بر آن داشته‏اند كه ریاكارانه خود و نظامشان را مُتّصف به آن دانسته و هدف خود را برقراری عدالت كامل و بی نقص در همه بخشهای جامعه و برای همه آحاد جامعه  اعلام نمایند. و حتی هزاران ظلم و جنایت كرده اند تا ثابت كنند كه منشی  عادلانه دارند (در این مورد اكثر كتب تاریخی مطالب زیادی برای گفتن دارند ).
با یک بررسی جامعه شناختی تاریخی می توان دریافت كه تمام قیام ها و نهضت های  بشری ، شورشها و انقلاب ها ریشه در عدالت خواهی داشته و همواره انسان ها  پس از آگاه شدن از وضع خود و تغییر نگرش نسبت به نوع حكومت , در جهت دست یافتن به عدالت و گریز از بی عدالتی حاكم بر جامعه ،با حاكمان ستم پیشه و خودكامه در جدال بوده اند . در واقع تاریخ زندگی بشر صحنه تلاش و كوشش در راه تشخیص ، دریافت و اجرای عدالت بوده و در جستجوی این آرمان ستیز و جدل بسیاری ظهور كرده است.
در فرهنگ اسلامی بحث عدل از مباحث گسترده و پردامنه است ولی آنچه در باره عدل گفته و نوشته شده است تنها در بعد كلامی آن) عدل الهی( و یا در بعد اخلاق فردی)اعتدال روحی (بوده است و با كمال تأسف در زمینه روابط متعادل پدیده‏های طبیعی و تأثیر و تأثر آنها (كه به منزله عدل در متن ‏طبیعت و كلید تسخیر آن است) و ارتباط نوع نگاه مردم به عدالت در جامعه با زندگی و رفتارهای فردی آنان , از منظر معارف اسلامی هیچ قدمی تا كنون برداشته نشده است.  در زمینه عدالت اجتماعی نیز كه باید گفت ثمره و نتیجه مباحث قبل می‏باشد جز سخنانی بسیار كوتاه و كلی و یا حداقل چند كتاب كوچك و مختصر، كاری در خور انجام نگرفته است. و

 قاعده عدالت مثل قاعده حریت ، قاعده اهم و مهم ، قاعده سهولت ، قاعده مساوات و بسیاری از قواعد دیگر با وجود اینكه در استنباط مسائل فقهی دارای نقش بسیار مهمّی هستند  به صورت یک قاعده فقهی كه بتوان در قواعد فقه اسلامی آنرا به شكلی مدون و تعیین مرز شده یافت دیده نمی شود .

اما نكته مهمی كه ارتباط كاملی با سر نوشت جامعه و سیاست های اعمال شده در بر خورد با مردم دارد این است كه مردم ، جو جامعه را چگونه می بینند ؟  آنرا چگونه در ك می كنند؟  نسبت به این فضا چه احساسی دارند؟ آیا دوست دارند جریان جامعه به همین سمت و سویی كه در حركت است ادامه یابد؟ آیا نمی پندارند بهتر است شكل جامعه به نحوی دگرگون شود كه زندگی بهتری نصیب آنها شود؟ آیا حالتی كه در جامعه  موجود است بهترین است؟ آیا روند مطلوب تری در كار و زندگی متصور نیست؟ تا كجا و چه مرحله ای مردم در پی حفظ حكومت و یا تلاش برای استحكام پایه های آن هستند؟ چقدر خود و جامعه را وابسته به هم می دانند؟ آیا هرگز به این فكر كرده اند كه تا چه حد به آنان اجحاف می شود ؟
نحوه نگرش افراد به این موضوع در جامعه كه می تواند از طریق پاسخ به این سوالات  و سئوالات مشابه دیگری تعیین شود ، به این دلیل  مسئله مهمی است كه تعیین كننده ادامه روند سیاسی جامعه است و دقیقا با قدرت و حكومت رابطه دارد  و مردم یک جامعه می توانند با روند آرام  یا خشن  نسبت به تغییر روند زندگی خود اقدام نمایند و یا با جدیت تمام در جهت تثبیت وضعیت موجود بكوشند .
جامعه ایران نیز از این امر مستثنی نبوده و اكثر عواملی كه باعث برجسته شدن عدل و عدالت در بافت یک جامعه  می شود در جامعه ایرانی وجود دارد(از قبیل مذهب , قانون , علما و اندیشمندان سیاسی و اجتماعی ) .  این اهمیت مثبت بودن نگرش به عدالت در جامعه ایران را  مضاعف می كند. جامعه ایران با تمدن قوی، فرهنگ غنی  و تاریخچه ای كهن  و مردم زیرك و هوشیار بارها شاهان خودكامه بی توجه به عدالت را به زیر كشیده و سلسله های بسیاری ،با نامهای مختلف ظاهر شده و چند صباحی با توسل به حیله های مختلف از جمله برقراری عدالت حكومت كردند و در نهایت جای خود را به دیگری واگذاشتند . بنابر این عجیب نیست اگر می بینیم حاكمان نظامهای مختلف در طول تاریخ كهن ایران توجه عمیقی به نحوه نگرش مردم به اعمال و رفتار حكومت و عاملان خود  داشته اند و عدالت را  از جمله مهمترین ابزارهای كسب مشروعیت برای حاكمیت  خو د می دانسته اند و توجه داشتند كه  با توجه به رابطه عمیقی كه بین وجود عدالت در جامعه و زندگی مردم وجود دارد , واكنش در برابر بی عدالتی امری دور از ذهن نیست و چنانچه شرایط عینی و ذهنی دخالت مردم در تغییر سرنوشتشان فراهم شود مسلما فرصت را از دست نخواهند داد همچنانكه تاریخ گواه این سخن است.
پس توجه جدی به این امر ضرورت دارد كه هر از چند گاهی به سنجش و ارزیابی عدالت در جامعه پرداخته و سعی كنیم اولا طرز تلقی مردم از عدالت در جامعه را بشناسیم . ثانیا با آنچه از این رهگذر به دست می آوریم ، شاخص های مرتبط با عدالت را در حد مطلوب نگه داریم . بررسی این شاخص ها گذشته از ضرورت آن برای بقای حاكمیت سیاسی در جامعه , در جهت رسیدن به جامعه ایده آل اسلامی لازم است  .
بنابر آنچه گفته شد در این تحقیق تلاش  بر این است كه ضمن تبیین نظریه های مرتبط با عدالت , به بررسی آنچه باعث شكل گیری نگرش مثبت یا منفی به عدالت در بین اعضای جامعه و در واقع  مهم ترین عواملی كه بر این نگرش تاثیر گذار هستند پرداخته شود كه می توان آن را نوعی رضایت از شرایط زندگی نیز عنوان كرد .
این رساله در پنج فصل تنظیم شده است كه به ترتیب زیر خواهد آمد :
در بخش اول به بیان مسئله پرداخته و شرح مختصری از دلایلی كه باعث شد چنین كاری در این محل خاص به عنوان موضوع تحقیق انتخاب شود داده شده است.  سپس درباره جامعه آماری و نمونه انتخاب شده و ویژگی های آن و اهداف و سئوالات پژوهش به بیان برخی مطالب ضروری پرداخته شد .
در بخش دوم كه به بررسی ادبیات تحقیق می پردازد ابتدا مفهوم موضوع و ابعاد مختلف آنان روشن شده و سپس رابطه عدالت با موضوعات مرتبط با آن بررسی شده و در نهایت به تشریح نظرات افراد یا مكاتب گوناگونی كه در باره موضوع عدالت كنكاش و اظهار نظر كرده اند می پردازیم . در پایان این بخش چارچوب نظری كه سیر عملی تحقیق بر آن تاكید داشته است ارائه می شود .
در بخش سوم بعد از اینكه متغیرهای مستقل ، وابسته و متغیرهای كنترل معرفی شدند به تفكیک روش های به كار گرفته شده در كار تحقیق ،طراحی پرسشنامه ،جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها و دیگر تكنیک های تحقیق بیان شده است .
در بخش چهارم ابتدا به طور مختصر در مورد وضعیت شهر اسفراین كه كار تحقیق در آن صورت گرفته  به ارائه مطلب پرداخته شده و سپس متغیرها و داده ها توصیف شده و جداول و نمودارهای مربوط به آنها آورده شده و سپس از طریق  آزمون های آماری پارامتری و ناپارامتری و نیز استفاده از آماره های همبستگی و پیوستگی مربوط ، سطح معنی داری و شدت معنی داری روابط بین متغیرها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است .
در بخش پنجم ابتدا خلاصه كار ارائه شده و پس از تحلیل و نتیجه گیری ،پیشنهادات مورد نظر ارائه داده شد .
باید توجه داشت كه انجام هیچ كاری به ویژه یک كار علمی با ارزش به تنهائی امكان پذیر نیست و افراد بسیاری در این عرصه نقش داشته اند . بار دیگر لازم است از زحمات استاد گرامی جناب آقای دكتر علی شكوری كه در تدوین پایان نامه راهنمائی های بسیار ارزنده و كمك های بی دریغ  داشتند و اساسا یكی از دلایل انتخاب موضوعی بكر و دست نخورده كه دارای ابهامات فراوان در تشریح و تعریف و اشكالات و سختی فراوان در اجرا بود ، اطمینان و پشت گرمی به كمك و یاری ایشان بود تقدیر به عمل آورم  .به علاوه از جناب آقای دكتر علی اصغر سعیدی به عنوان استاد مشاور این حقیر كه با راهنمائی های ارزشمند خود باعث غنای تئوریكی و مفهومی پایان نامه شدند و از دقت توجه ایشان در بازخوانی مطالب و یافتن اشكالات ریز و درشت كار و تذكر به موقع در جهت اصلاح آن، كمال تشكر دارم و نیز از آقای دكتر غلامرضا غفاری كه در مباحث آماری و تجزیه و تحلیل داده ها كمك فراوان نمودند تقدیر و تشكر نموده  و از خدای بزرگ برای این اساتید معظم ، سلامتی و طول عمر توام با موفقیت روزافزون خواستارم .
امید است روند علمی جامعه مابا شتاب بیشتر به سوی خیر و صلاح جامعه و در جهت خوشبختی و سعادت افراد بوده و آیندگان ،جامعه ما را الگوی سعادت خود و دیگران قرار دهند .
فصل اول
طرح مسئله
1-1-)بیان مسئله و ضرورت آن
مسئله ای به نام عدالت همزاد بشر است و از گذشته های دور تا امروز(از افلاطون1 و ارسطو گرفته تا رالز و هایک و دیگران ) بحثهای فراوانی درباره آن صورت گرفته و كتابهای بسیاری نوشته شده كه مستقیم یا غیر مستقیم به موضوع عدالت2 پرداخته اند(البته سهم مطالبی كه به طور خاص به موضوع عدالت پرداخته باشند

این مطلب را هم بخوانید :

توسعه پایدار شهری

 بسیار اندك است ) . ولی هر چه بیشتر تلاش صورت گرفت بر پیچیدگی های مسئله افزوده شد . با وجود این كه  عدالت مفهومی متداول و كاملا شناخته شده در بین همه اقشار و افراد است  و همزمان با عمر بشر نیز شناخته شده و روش های حاكم كردن آن در بین افراد جامعه مطرح بوده است ولی نكته قابل تامل این جاست كه تعریفی كه اولاً مورد قبول همه افراد و گروه ها باشد و ثانیاً همه حوزه های عدالت مثل حوزه  اخلاقی ، اقتصادی ، قضایی ، جزایی ، مناسبات بین المللی ، عدالت در روابط خانوادگی و دولت را در بر بگیرد ، وجود ندارد و این مسئله همچنان لاینحل باقی مانده است .زیرا تعاریفی كه از عدالت صورت گرفته بیشتر تعریف به مصداق است . مثلا علمای اخلاق عدالت را به كنترل در آوردن قوه غضب و شهوت وفقها آنرا ملكه نفسانی بازدارنده از بدی و جاذب به خوبی می دانند .

عدالت از جمله مهم ترین موضوعاتی است كه انسان از گذشته با آن درگیر بوده و همیشه در جستجوی راهی برای برقراری آن بوده است.  اینكه چرا این موضوع برای مردم , به ویژه مردم ایران اهمیت داشته و دارد دلایل زیادی می توان اقامه كرد كه به چند مورد از آنها اشاره می كنیم :
1ـ وجود  نابرابریها و تمایل افراد برای حذف نابرابریهای شدید . هر چه شدت و تظاهر این نابرابری ها بیشتر باشد اهمیت از بین بردن آن و رسیدن به وضعیتی مخالف آن وضوح بیشتری می یابد.
1-pl ato                           2-justice
2ــ توصیه های مذهبی  و ادیان مختلف به ویژه توصیه های دین اسلام و بالاخص تاكیدات ائمه اطهار (ع)كه خود به تنهائی بخش بزرگی از ضرورت وجود عدالت و خطرات فقدان عدالت در جامعه را پوشش می دهد.
3 ـ تاثیر روشنفكران و حكمای هر قوم در شكل دادن  به انتظارات و توقعات مردم .
4ـ  سازگار بودن خواست عدالت با فطرت و روحیات  كمال انسانی.
5 ـ وجود فقر در جامعه و ضرورت رها ساختن جامعه از چنگال فقر .
6 ـ  توان استفاده از دسترنج و حاصل كار تلاش، بدون این كه توسط قدرت دیگری  یا  به دلیل تفاوت با دیگری مورد تهدید واقع شود  .
7ـ  تمایل مردم به توانائی یافتن در احقاق حقوق حقّه  خود.
8  ـ توان دست یابی به آینده ای روشن برای خود و فرزندان .
9  ـ كم شدن ناهنجاری ها وكجروی های اجتماعی ناشی از فقر ، عدم توجه به تاثیر رفتارهای   تبعیض های ناروا در جامعه  .
10 ـ اهمیت كار و تلاش افراد برای استفاده بهینه از  آنچه از طریق كار مشروع و قابل قبول به دست می آورند .
11 ـ  توجه حكام به عدالت و تلاش برای عدالت گستر جلوه كردن در افكار عمومی  و هراس از برچسب  بی عدالتی .
12ــ  وجود رابطه بسیار عمیق بین شرایط اقتصادی و اجتماعی زندگی و بود یا نبود عدالت در جامعه .
13 – ظهور افكار و اندیشه های عدالت خواهانه در طول سالهای اخیر در جوامع صنعتی مدرن و حتی پست مدرن .
14- ضرورت كسب مشروعیت برای حكومت ها به ویژه از زمانی كه افكار دموكراتیک و حكومتهای مردم سالار یا مدعی مردم سالاری نضج گرفته و رشد كرده اند .
15-  امید افراد به آینده ای روشن و قابل تكیه با تاكید بر اعمال و قوانین عادلانه .
16-در شعارهای انقلابی مردم ایران در سالهای انقلاب، مسئله عدالت و بی عدالتی به طور ویژه و با برجستگی خاصی عنوان شد و سپس در قانون اساسی نیز گنجانده شد و در پیام های مختلف رهبر انقلاب هم به