چكیده

در تحقیق حاضر نگارنده سعی بر آن دارد تا با استناد به اسناد و واقعیت­های موجود در روابط دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به یک جمع بندی در روابط دو کشور برسد. بدین منظور سوالی با این عنوان که «از دیدگاه ژئوپلیتیك، جمهوری آذربایجان در استراتژی منطقه­گرایی جمهوری اسلامی ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟» مطرح گردید.

بر اساس سوال مطرح شده فوق فرضیاتی با عناوین زیر مطرح است:

1- تحولات ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان می ­تواند بر استراتژی منطقه­گرایی جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار باشد.

2- مشترکات دو کشور بر روند تحقق استراتژی منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران تأثیر گذار خواهد بود.

3- استراتژی قدرت­های فرامنطقه­ای در جمهوری آذربایجان از موانع اساسی تحقق قدرت منطقه گرایی جمهوری اسلامی ایران می­باشد.

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد كه شناخت جامع موقعیت ژئوپلیتیكی جمهوری آذربایجان از سوی ایران موجب تبیین اهداف و تحقق استراتژی­های منطقه­ای این

 كشور خواهد شد. هر چند در بین دو کشور اختلافات زیادی نیز وجود دارد. جمهوری آذربایجان از دو همسایه غربی (ارمنستان) و همسایه شمالی (روسیه) احساس تهدید می کند و از آنجایی که آذربایجان بیش از 90 درصد از جمعیت شیعه دارد مسئولین این کشور از نفوذ مذهبی ایران بر مردم کشورشان می ترسند؛ لذا از جانب ایران نیز امنیت را احساس نمی کنند. از طرف دیگر ایران با دو کشور ارمنستان و روسیه دارای روابط حسنه است که این عامل و شیعه هراسی آذربایجان باعث ایجاد شکاف عمیق در روابط دو کشور بوده و آذربایجان را بر آن داشته تا با کشورهای فرا منطقه ای همکاریهای مشترک داشته باشند. از جمله رژیم صهیونیستی و آمریکا از دشمنان ایران محسوب می شوند و این عامل شکاف بین روابط این دو کشور را دو چندان نموده است.

واژگان كلیدی: ژئوپلیتیك، استراتژی، جمهوری آذربایجان، ایران، منطقه گرایی.

مقدمه

در سیاست جغرافیایی یا ژئوپلیتیک که از نظر لغوی به معنای سیاست زمین است، نقش عوامل محیط جغرافیایی در سیاست ملل بررسی می­شود. بدون تردید یکی از متغیرهای موثر در شکل­ گیری خط­مشی سیاست خارجی، مباحث استراتژیک و سیاست دفاعی هر کشور، محیط منطقه­ای و ابعاد مختلف آن
می­باشد. اگر چه امروزه منافع ملی کشورها مهم­ترین معیار برای تصمیم ­گیری سیاسی است، اما نباید فراموش کرد که منافع ملی واقع بینانه در ارتباط با ظرفیت اقدام دولت­ها تعریف می­شود و اغراق نیست اگر گفته شود جوهر ژئوپلیتیک را قدرت و توان ملی تشکیل می­دهد. به این معنا که موضوع ژئوپلیتیک رابطه میان عوامل جغرافیایی ثابت و متغیر با سیاست دولت­ها در پرتو قدرت بالقوه و بالفعل است. کشورها سعی می­ کنند از طریق تحلیل ظرفیت قدرت و بررسی عوامل ژئوپلیتیکی زمینه دستیابی به قدرت بیشتر را به منظور پشتیبانی لازم از منافع خود فراهم آورند.

در میان دولت­های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز جنوبی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. این کشور با دارا بودن بیش از

این مطلب را هم بخوانید :

 700 کیلومتر مرز مشترک با جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اینکه دارای خصوصیات جغرافیایی، ژئوپلیتیکی، تاریخی و فرهنگی خاص خود می­باشد، دارای منابع قابل توجه نفت و گاز و دومین کشور شیعه در جهان بعد از ایران دارای اهمیت در همسایگی شمال ایران محسوب می­شود. بنابراین لازم است جمهوری اسلامی ایران در استراتژی منطقه گرایی خود نسبت به عوامل اساسی و ژئوپلیتیکی موجود میان دو کشور شناخت کافی و دقیقی کسب نماید و در اتخاذ تصمیم گیری­های استراتژیکی و سیاست خارجی خود با جمهوری آذربایجان توجه قابل ملاحظه­ای به آنها داشته باشد.

1-1- بیان مسأله