آن‌ها قرار می‌گیرد در این میان کودهای شیمایی نقش اساسی را در تولید غذا طی قرن اخیر داشته‌اند و در حال حاضر یکی از مهمترین نهاده‌های کشاورزی می‌باشند به طوری که از زمان جنگ جهانی دوم مصرف کودهای شیمایی به منظور افزایش عملکرد گیاهان زراعی به خصوص در کشورهای در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است در رابطه با تولید محصولات زراعی و منابع تولید غذا یکی از مهم‌ترین مسائل مطروحه، افزایش پتانسیل تولید محصولات زراعی و منابع تولید غذا بوده درحالی‌که که امروزه تلاش برای دستیابی به افزایش محصول با واژه پایداری همراه شده است و بایستی در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی حرکت نمود (ارزانش، 1379). استفاده از منابع گیاهی و حیوانی قابل تجدید و منابع بیولوژیک به جای منابع شیمیایی می‌تواند نقش مهمی در باروری و حفظ فعالیت‌های بیولوژیک خاک افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و سلامت اکوسیستم داشته باشد (جالوتا، 2006).

به واسطه اهمیت تغذیه گیاهی در عملکرد نخود، تعیین میزان و مقدار مطلوب کود در واحد سطح جهت نیل به عملکرد بهینه ضروری به نظر می‌رسد.

1-2- فرضیات تحقیق:

1-کاربرد ریزوچک پی سوپر پلاس با نسبت‌های مختلف اثر معنی‌داری بر رشد و نمو، عملکرد

گیاه نخود دارد.

2- برهمکنش کاربرد ریزوچک پی سوپر پلاس و ارقام مختلف بر رشد و نمو، عملکرد و اجزای

عملكرد گیاه نخود معنی‌دار است.

1-3- اهداف تحقیق:

1- بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود بیولوژیک ریزوچک پی سوپر پلاس بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه نخود

2- تعیین مناسب‌ترین تیمار کودی بیولوژیک ریزوچک پی سوپر پلاس و رقم برای دستیابی به حداکثر عملکرد گیاه نخود

1-4- حبوبات و اهمیت آن‌ها:

حبوبات متعلق به خانواده بقولات و زیر خانواده پروانه آسایان می‌باشند. در بین حبوبات تنوعی از گیاهان درختی، بوته‌ای و علفی که در مناطق گرمسیر و معتدل گسترش یافته‌اند، به چشم می‌خورد حدود 18000 گونه در خانواده بقولات وجود دارد (کوچکی و بنایان اول، 1368).

حبوبات دومین منبع غذایی بشر از غلات و عمده‌ترین منبع پروتئین گیاهی است (باقری و همکاران؛ 1380 کوچکی و بنایان اول 1368). مقدار پروتئین آن‌ها حدود 2 تا 4 برابر غلات و 10 تا 20 برابر گیاهان غده‌ای می‌باشد حبوبات 20 درصد پروتئین دارای انرژی بیشتری نسبت به علوفه ذرت می‌باشد (مجنون حسینی،1379). حبوبات به عنوان مهم‌ترین منابع غذایی گیاهی سرشار از پروتئین دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند طبق مطالعات انجام شده ترکیب مناسبی از پروتئین حبوبات با غلات می‌تواند سوءتغذیه و کمبود اسید آمینه‌های ضروری انسان را بر طرف سازد از طرف دیگر با توجه به توانایی تثبیت نیتروژن در این

 گیاهان، قرار دادن آن‌ها در تناوب به پایداری سیستم­های زراعی کمک می‌کند یکی از راه‌های افزایش تولید محصولات کشاورزی، افزایش عملکرد در واحد است استفاده از ارقام اصلاح شده، تهیه و آماده سازی بستر مطلوب کاشت، انتخاب تاریخ و روش کاشت مناسب، میزان بذر، تناوب زراعی و غیره موجب افزایش عملکرد در واحد سطح می‌گردد یکی از عوامل مهم در تغییرات عملکرد حبوبات تغذیه مناسب می‌باشد تغذیه مطلوب بوته تغذیه‌ای است که در نتیجه آن، عوامل محیطی دیگر نظیر آب، نور و غیره نیز به طور مؤثر مورد استفاده گیاه قرار گیرد و درعین حال رقابت درون بوته‌ای طوری باشند تا حداکثر عملکرد به دست آید (مجنون حسینی،1387).

انسان به طور متوسط روزانه 2800 کالری انرژی نیاز دارد ولی در کشورهای پیشرفته مصرف روزانه کالری 3500 و در کشورهای جهان سوم این میزان به 2200 کالری برای هر نفر در روز می‌رسد (مجنون حسینی،1379). میزان پروتئین در اکثر حبوبات بین 32-18 درصد است (آرنون 1999) به طور متوسط رژیم غذایی خصوصاً در جهان بیشتر نشاسته است و کمبود پروتئین در اغذیه میلیون­ها نفر انسان در کشورهای توسعه نیافته امروزه یکی از مشکلات می‌باشد.

(مجنون حسینی،1387) پروتئین که یکی از مواد غذایی عمده در تغذیه جانوارن محسوب می‌شود از دو منبع گیاهی و حیوانی قابل تأمین است میزان پروتئین در غذای حیوانی معمولاً کمتر از میزان پروتئین در منابع گیاهی است. ولی پروتئین‌های موجود در غذاهای حیوانی به علت داشتن تعداد و مقدار اسید آمینه بیشتر­، با ارزش­تر از پروتئین‌های گیاهی است از طرفی­، تولید پروتئین حیوانی از پروتئین گیاهی مشکل­تر و گران­تر است لذا در کشورهایی که به دلایل اقتصادی و یا مذهبی قادر به استفاده از گوشت و فرآورده‌های دامی نیستند حبوبات می‌توانند منبع عمده پروتئین را تشکیل دهند. مطالعات حاکی از آن است که قسمتی از کمبود پروتئین را می‌توان به وسیله مصرف حبوبات جبران نمود حبوبات علاوه بر تأمین پروتئین­، به علت وجود باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن هوا در ریشه در حاصلخیزی خاک موثر می‌باشند در کشورهای پیشرفته نیز به عنوان مکمل غذایی دارای اهمیت زیادی است (مجنون حسینی، 1387). حبوبات به دلیل دارا بودن درصد قابل توجهی از مواد پروتئینی از ارزش غذایی نسبتاً بالایی برخوردار می‌باشد (آیکروید و دوقتی­،2003).

حبوبات در سراسر دنیا کشت شده و به شرایط آب و هوایی متفاوتی از معتدل تا گرمسیر و مرطوب تا خشک سازگاری یافته‌اند. دانه‌های رسیده و خشک حبوبات دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند و در رژیم غذایی بیشتر مردم جهان نقش مهمی دارند حبوبات بعد از غلات دومین منبع مهم غذایی انسان و دام را تشکیل می هند (کوچکی و بنایان اول، 1373).

در ایران نیز اهمیت حبوبات بعد از گندم و برنج می‌باشد حبوبات منبع اصلی پروتئین در کشورهای در حال توسعه می‌باشد و علاوه بر آن ریشه گیاهان تیره بقولات توانایی همزیستی یا باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن را داشته و در حاصلخیزی خاک مؤثرند و هر ساله مقادیر زیادی ازت بعد از برداشت این محصولات به خاک زراعی افزوده می‌شود (مجنون حسینی، 1379). در بین حبوبات نخود یکی از گیاهان این خانواده بوده که دارای میزان پروتئین قابل هضم بالایی بوده و نسبت به سایر حبوبات از نظر فسفر و کلسیم غنی می‌باشد در نقاطی که غلات غذای اصلی مردم را تشکیل می‌دهد­، استفاده از حبوبات از جمله نخود ارزش جیره غذایی را افزایش می‌دهد (ساکسنا،2004).

1-5- نخود

نخود یکی از مهم‌ترین منابع پروتئینی گیاهی و یکی از بقولاتی است که سهم عمده‌ای در جیره غذایی انسان دارد کیفیت پروتئین دانه این گیاه از بقولاتی مانند ماش و لوبیا بالاتر است (کلمنته و همکاران، 1998). همچنین نخود دارای مقادیر بالایی از کلسیم، روی و نیاسین است (ساهنی و همکاران­،2008) در برخی سال‌ها به دلیل توزیع نامناسب یا کاهش بارندگی تولید محصول نخود با مشکل جدی مواجه می‌شود (سیخون و ساین­، 2007). نخود یکی از مهم‌ترین منابع پروتئینی گیاهی و یکی از بقولاتی است که سهم عمده‌ای در جیره غذایی انسان دارد. (زایدی و همکاران،2003). نخود در دنیا به اسامی مختلف شناخته شده است­، در هند نام‌های متفاوتی دارد و در چندین ایالت آن به نام Chana خوانده می‌شود و در آمریکا Garbenao bean معروف است (کریمی­،1382). در ایران نام‌های نخود زراعی، نخود زراعی، نخود سفید نخود ایرانی و یا نخود به آن اطلاق می‌شود (گلدانی و رضوانی مقدم­،1386). نخود زراعی (Cicer arietinum) یکی از اولین لگوم­های دانه‌ای است که در دنیای قدیم اهلی شده است (حبیبی راد و همکاران­، 1385). نظریات مختلفی در مورد منشأ نخود وجود دارد برخی عقیده دارند که نخود یک گیاه بومی آسیای غربی بوده و احتمالاً از این به اروپا و هندوستان انتشار پیدا کرده است (سلمنت­، 1998). این گیاه در سال‌های اخیر وارد نواحی گرمسیر آفریقا و استرالیا شده و به طور

این مطلب را هم بخوانید :

جاذبه‌های دست‌ساز

 موفقیت‌آمیزی برای مرکز و جنوب آمریکا تا غرب ایلات متحده معرفی و شناخته شده و در حال حاضر در بیش از 34 کشور جهان کشت می‌شود. در ایران در اکثر نقاط به جزء نواحی مرطوب شمال به عمل می‌آید (کریمی­، 1382). جد احتمالی واریته­های زراعی نخود Cicer arietinum است. با این حال مبدأ نخود به طور دقیق مشخص نشده است (شمس و همکاران­، 1384). قدیمی‌ترین مدرک تاریخی به دست آمده از بقایای زغال‌سنگی نخود در منطقه حاجی لار کشور ترکیه­، دلالت بر وجود نخود در 5450 سال قبل از میلاد می کند مناطقی از ترکیه و سوریه و همچنین هندوستان اتیوپی از خاستگاه و منشأ نخود محسوب می‌شوند برای این گیاه خاستگاه و مراکز مختلف در دنیا به شرح زیر گزارش شده است (ساین و همکاران­، 2001).

1- هندوستان (شمال غرب هندوستان و پاکستان)

2-آسیا (هندوستان، پاکستان­، افغانستان و جنوب روسیه)

3- خاور نزدیک (ایران­، قفقاز و عراق)

4- مدیترانه (ترکیه یونان و لبنان)

5-حبشه (اتیوپی)

1-6-سطح زیر کشت نخود در جهان

نخود به عنوان سومین گیاه مهم تیره بقولات دارای سطح زیر کشت معادل 5/11 میلیون هکتار و تولید جهانی سالیانه 6/9 میلیون تن است (فائو 2004). عمده کشورهای تولید کننده نخود در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند و 90 درصد محصول نخود جهان در شرایط دیم تولید می‌شود (کومار و آبو­، 2001). در ایران نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای تولید کننده نخود­، عمده کشت این محصول به صورت

چکیده

به منظور بررسی تأثیر فاضلاب شهری بر رشد گیاه آلوئه ورا آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در سه تکرار در سال زارعی 93-92، در منطقه بویراحمد اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل، فاضلاب شهری در چهار سطح(آبیاری با آب معمولی(f1)، پساب فاضلاب تصفیه شده شهری(f2)، ترکیب پساب با آب معمولی به نسبت 2 به 1(f3) پساب فاضلاب با آب معمولی به نسبت 1 به  1(f4) و دور آبیاری در سه سطح(5 روز (a1)، 10 روز(a2) و 15 روز(a3)) اجرا شد. ویژگیهای رشد مانند تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل) و تعداد پا جوش ها مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که کاربرد فاضلاب شهری تأثیر معنی داری بر تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل)، تعداد پا جوش ها داشت. در سطوح مختلف دور آبیاری بیشترین میانگین تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل)، تعداد پا جوش ها مربوط به تیمار تنش هر 5 روز یک بار آبیاری(a1) و کمترین میانگین تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل) و تعداد پا جوش ها مربوط به تیمار تنش هر 15 روز یک بار آبیاری(a3) بود. در سطح بر همکنشی بیشترین میانگین تعداد برگ، تعداد پا جوش، طول برگ و وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل)، مربوط به تیمار پساب فاضلاب و آب معمولی به نسبت 1:1 و تنش هر 5روز یک بار آبیاری(f4a1) و کمترین میانگین تعداد برگ، تعداد پا جوش، طول برگ و وزت تر(اندام هوائی، تر و خشک برگ و کل)، مربوط به تیمار پساب فاضلاب و آب معمولی به نسبت 1:2 و تنش هر 15 روز یک بار آبیاری(f3a3) بود. بیشترین اثر افزایشی فاضلاب شهری و دور آبیاری بر صفات کمی گیاه در سطح بر همکنشی، تیمار فاضلاب شهری به نسبت 1:1 و تنش  هر 5روز یک بار آبیاری(f4a1) به دست آمده است. به این ترتیب تیمار فاضلاب شهری به نسبت 1:1 و تنش هر 5 روز یک بار آبیاری(f4a1) باز خوردی عالی از ترکیب فاضلاب شهری و دور آبیاری برای زیست توده در گیاه آلوئه ورا می باشد.

واژه های کلیدی: فاضلاب شهری، آلوئه ورا(Alveo vera. SPP)، دور آبیاری.

 

مقدمه و کلیات

 امروزه با توجه به رشد روز افزون صنایع و آلایندگی شدید پساب های شهری و همجواری مراکز شهری، شهری و کشاورزی در بیشتر نقاط کشور، ورود آلاینده های آلی و معدنی به خاک و هم چنین نفوذ این آلودگی ها به منابع آب سطحی و زیرزمینی  به یک نگرانی ملی تبدیل شده است. لذا یافتن راه حل هایی برای رفع این خطرات پیش از بروز فاجعه ای  زیست محیطی در بسیاری از نقاط کشور ضروری  می باشد (ذامیادی و همکاران، 1382). با افزایش سریع جمعیت جهان، فشار بر منابع محدود آب شیرین، افزایش می یابد. کشت آبی، بزرگترین بخش مصرف کنندۀ آب است و با نیازهای متناقص دیگر بخش ها مانند بخش های شهری و خانگی، مواجه می شود. با جمعیت فزاینده و آب کمتری که برای تولیدات کشاورزی در دسترس است، تضمین امنیت غذایی برای نسل های آینده، مبهم است. بخش کشاورزی با چالش هایی برای تولید بیش غذا با آب کمتر بواسطه افزایش بهره وری آب زراعی مواجه است (کیجنیتال، 2003)[1]. رشد روزافزون جمعیت جهان، همگام با گسترش فعالیت های کشاورزی و شهری و همچنین خشکسالی های پی در پی در اکثر کشورهای واقع در کمربند مناطق خشک در سال های اخیر موجب شده است که تقاضا برای آب افزایش شود و منابع آب با کیفیت مطلوب به اوج بهره برداری خود برسد و در نتیجه فشار بیش از اندازه به منابع آب وارد آید. در نتیجه استفاده از منابع دیگر همچون فاضلاب شهری در آبیاری گیاهان مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر با استفاده بهینه از فاضلاب شهری در تغذیه گیاهان می توان تا حدود زیادی از تاثیر نامطلوب زیست محیطی ناشی از رها سازی آنها جلوگیری نمود. آب زیرزمینی و سطحی از مهمترین منابع طبیعی در جهان می باشد، در شرایط کنونی ایران، بخش قابل ملاحظه ای از مصارف آب کشور، به خصوص در بخش شرب، توسط منابع آب زیرزمینی وسطحی تأمین می گردد. بنابراین، حفاظت کیفی از منابع آب از اهمیت زیادی برخوردار است .در بسیاری از موارد آلودگی آب های زیرزمینی، بعد از آلوده شدن چاه های آب شرب شناسایی می شوند. رفع آلودگی آب زیرزمینی بسیار پرهزینه و فرایندی طولانی است و اغلب زمانی آلودگی تشخیص داده می شود که رفع آلودگی آبخوان تقریباً غیر ممکن می گردد. یکی از راه های مناسب برای جلوگیری از آلودگی آب های زیر زمینی، شناسایی مناطق آسیب پذیر آبخوان و مدیریت  بهره برداری از منابع آب وکاربری اراضی است. آلودگی آب به دلیل تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی، وجود فلزات سنگین سمی و مدیریت نامناسب زباله ها ، سلامتی بشر را به صورت جدی تحت تأثیر قرار می دهد و با توجه به حجم عظیم فاضلاب های تولیدی، تلاش برای دستیابی به نحوه دفع مناسب فاضلاب در محیط زیست ضروری می باشد. متداول ترین فلزات سنگین یافت شده در فاضلاب ها، سرب، مس، روی، كادمیم، كروم و نیكل هستند كه این گونه فلزات به دلیل سمیت و عدم تخریب زیستی نه تنها برای گیاهان و حیوانات بلكه برای انسان ها هم ایجاد مشكل كرده و می توانند در بافت های زنده و در نهایت درزنجیره غذایی تجمع حاصل كنند. تكنیک های مختلفی برای كاهش مقدار یون های فلزی از فاضلاب ها وجود دارد كه هر كدام از آن ها دارای مزایا و مضراتی بر اساس سادگی، انعطاف پذیری، مؤثر بودن فرایندها، قیمت، مشكلات تكنیكی و نگهداری می باشند. در نتیجه تكنیک های آسان، مؤثر، مقرون به صرفه و دوستدار محیط زیست برای تیمار فاضلاب ها مورد نیاز است. آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است

 که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. بطوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند، تجمع آلاینده ها  به چرخه زندگی انسان و دام ممانعت نمود (هشام و راشد، 2002)[2].

لذا با توجه به موضوعات اشاره شده در این پژوهش سعی می گردد تاثیر آبیاری با فاضلاب شهری به صورت آبیاری با آب معمولی، پساب فاضلاب تصفیه شده شهری، ترکیب پساب با آب معمولی به نسبت 2 به 1 و پساب فاضلاب با آب معمولی به نسبت 1 به 1 و  دور آبیاری در سه سطح ( 5 روز، 10 روز و 15 روز ) را بر روی رشد و نمو گیاه «آلوئه ورا» مورد بررسی قرار داد.

اهمیت فاضلاب

رشد روز افزون جمعیت جهان، همگام با گسترش فعالیت های کشاورزی و صنعتی در جهت افزایش تامین مواد غذایی از یک سو و خشکسالی های پی در پی در سال های اخیر از سوی دیگر، موجب شده است که منابع موجود آب شیرین در اکثر کشورهای واقع در کمربند مناطق خشک به اوج بهره برداری خود برسد و بالطبع فشار بیش از اندازه به منابع آب وارد آید. ایران جزء کشورهایی است که برداشت آب ازمنابع آب زیرزمینی آن در مقایسه باسایر کشورها به مراتب بیشتر است لذا در شرایطی که کشور به شدت از لحاظ کمبود منابع آب شیرین رنج می برد و در دراز مدت بحران منابع آب به صورت یک مساله جدی مطرح است، بنابراین توجه به منابع غیر متعارف آب یک ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد (اروندی و مقدس، 1379). هرچند مواد و عناصر موجود در فاضلاب بسیار قابل توجه بوده و بررسی کلیه آن ها امری مشکل است، لیکن تعدادی از نمایه های شیمیایی و فیزیکی برای آن در نظر گرفته شده که قبل از استفاده برای کشاورزی بایستی مورد ارزیابی قرار گیرند (دای و ال. ال لودک، 1993) [3]. استفاده از فاضلاب به عنوان یک منبع غذایی گیاهی در تولیدات زراعی و یا به منظور حاصلخیزکردن خاک ها ازقدیم الایام در برخی نواحی آسیاه معمول بوده است. اما اطلاعات  مدون در این زمینه و بخصوص در مورد کاربرد پساب در کشاورزی مربوطه به سال 1351 در بنزولای آلمان و سال 1650 در ایدرن بورف اسکاتلند است (جی هارد، 1959؛ روچینگ، 1911؛ استنبیدج، 1975)[4]. با توسعه روش های تصفیه فاضلاب، توجه به استفاده از پساب حاصله از تصفیه خانه ها در کشاورزی افزایش پیدا کرد. بخصوص این که برخی از متخصصان براین باورند که بهترین روش برای دفع پساب پخش آن در اراضی کشاورزی است. زیرا با این روش چرخه مواد غذایی تکمیل شده و عناصری که در اثر زراعت از خاک خارج شده است دوباره به آن بازگردانده می شود(چیک، 1964)[5].

بنابراین ایده اولیه استفاده از پساب در کشاورزی به سه دلیل عمده شکل گرفت که عبارتند از:

1) جلوگیری از آلوده شدن رودخانه ها.

2) استفاده از مواد غذایی موجود در آن برای زراعت.

3) حفاظت آب و استفاده مجدد از آن در مناطق کم آب نیز به آن اضافه شد.

منابع فاضلاب : مهمترین منابع تولید فاضلاب به شرح زیر می باشد:

 1-3-1- فاضلاب خانگی

 آلودگی آب ها توسط فاضلاب های خانگی یا محل نگهداری چهار پایان از متداولترین نوع آنهاست. این نوع آلودگی ها كه عموماُ خطرناك هستند باعث نا پاكی آب های زیر زمینی وخاک می شوند. بدین ترتیب كه در اثر نفوذ مواد آلوده و جذب نشدن در جریان حركت داخل زمینی خود را به  سفره های آب دار می رسانند (عبدالهی منصورخانی، 1392).

1-3-2- مواد زاید صنعتی

یكی از انواع آلودگی ورود مواد زاید و آلوده كارخانه ها به جریان های آب سطحی و زیرزمینی می باشد. حتی در مواردی كه از آب در كارخانه ها به عنوان عامل سرد كننده استفاده می شود ریختن  مجدد آب گرم به رودخانه ها باعث پایین آوردن مقدار اكسیژن موجود در آب و در نتیجه بهم زدن تعادل حیاتی آب می شود. فاضلاب های صنعتی موجب انهدام موجودات آبزی چه گیاهی و چه حیوانی و نیز عوامل طبیعی موجود در آب كه برای تصفیه آن وظیفه بسیار مهمی را به عهده دارند می گردند .مواد زاید كارخانه ها عبارت است ازمواد جامد چون نسوج درختان، پوست حیوانات، ذرات مواد معدنی، مواد شیمیائی چون نمك های آهن، روی مس، كرم، سیانور، محلول های اسید ی، فنل، سولفور، نمك های آمونیوم، قیر و هیدرو كربورهای دیگر، مواد رنگی، چربی ها، مواد لعابی، موادپاك كننده قلیائی، موادسلولزی، مواد آلی و بالاخره مواد زایدی كه از كارخانه های لبنیات سازی خارج می شود و به سبب دارا بودن مواد پروتئینی فراوان محیط بسیار مساعدی برای رشد انواع میكروب ها و در نتیجه آلودگی آب می باشد (عبدالهی منصورخانی،  1392).

1-3-3- مواد زاید كشاورزی

 افزایش میزان محصولات كشاورزی سبب ازدیاد مصرف كود های شیمیائی وسموم دفع آفات گیاھی گردیده كه درنتیجه مقداری از آن وارد آب شده و در زمین نفوذ می كند. سموم ممكن است در جریان نفوذ توسط خاك جذب شده و یا در زمین هایی كه قدرت جذب پایین باشد وارد سفره های آب گردد (عبدالهی منصورخانی، 1392).

1-3-4- مواد پاك كننده

تمام این مواد بدلیل خاصیت كم كردن قدرت كشش سطحی آب و  قدرت رطوبت دهی، كف كردن، و بالاخره امو لسیونه شدن قدرت پاك كنندگی دارند .این مواد كه

این مطلب را هم بخوانید :

الهام فرهمند؛ستاره فوتبال بانوان ایران+عکس - ایده یابان پویا ” جدیدترین مقالات و آموزش های کاربردی “

 در منازل، صنایعی چون رنگ رزی، مواد معدنی، امولسیون های پو شاننده جاده ها وغیره مصرف دارند. با ریختن به رودخانه ها باعث ایجاد كف فراوان می شوند (سالت و همکاران، 1998).

• گیاه پالایی

 1-4-1- فناوری گیاه پالایی

3-8-4- داشت: 34

3-8-5- برداشت: 34

3-9-صفات اندازه گیری شده 35

3-10- محاسبات آماری و نرم افزارهای مورد استفاده در آزمایش 36

فصل چهارم: نتایج وبحث

4- نتایج وبحث 38

4-1- ارتفاع بوته (سانتی متر): 67

4-2- وزن هزار دانه (گرم): 69

4-3- عملکرد دانه ( اقتصادی) (کیلوگرم در هکتار): 72

4-4- طول ریشه (سانتیمتر): 75

4-5- وزن تر اندام هوایی( تن در هکتار): 78

4-5- عملکرد علوفه ( تن در هکتار): 81

4-7- طول برگچه (سانتیمتر) 84

4-8- فاصله گره های ساقه (سانتیمتر): 87

4-8- نتیجه گیری: 90

4-10- پیشنهادات: 92

منابع 94

 

چكیده

 

به منظور بررسی اثر مولیبدن و پتاسیم بر عملکرد و اجزای عملکرد یونجه همدانی در منطقه یاسوج ، آزمایشی بصورت  فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، در سال زراعی 92-1391 به اجرا  در آمد. فاکتورها شامل کود مولیبدن (سولفید مولیبدن) (M)  در سه سطح (0، 50، 100 کیلوگرم در هکتار) و فاکتور سولفات پتاسیم  (P) در سطوح (0، 200 و 400 کیلوگرم در هکتار) که تعداد تیمارها جمعا 9 و3 تکرار بودند که جمعا 27  کرت انتخاب گردید. شاخص هایی که اندازه گیری شد عبارتند از ارتفاع بوته، طول ریشه، وزن تر اندام هوایی، عملکرد علوفه، عملکرد دانه، وزن هزار دانه، طول برگچه و فاصله گره های ساقه. نتایج مقایسه میانگین داده ها و تجزیه واریانس آنها نشان داد مصرف سولفات پتاسیم به میزان 400 کیلوگرم در هکتار باعث افزایش عملکرد، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد اقتصادی (عملکرد دانه)، طول ریشه، وزن تر اندام هوایی، طول برگچه و فاصله گره های ساقه می­شود. در حالی که مصرف سولفید مولیبدن باعث افزایش عملکرد، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، وزن تر اندام هوایی و طول برگچه و فاصله گره های ساقه نگردید. بیشترین اثر افزایش عناصر مغذی پتاسیم و مولیبدن بر صفات اندازه گیری شده و همچنین حداکثر عملکرد علوفه  به میزان 1/5 تن در هکتار در تیمار مصرف 400 کیلوگرم پتاسیم و50 کیلوگرم مولیبدن در هکتار بدست آمد. بنابراین بهترین تیمار از لحاظ افزایش عملکرد در صفات مورد بررسی تیمار P 400  M 50بود.

واژه‌ی های كلیدی: مولیبدن ، پتاسیم ،  عملکرد و اجزاء عملکرد، یونجه همدانی ، شاخص برداشت ،  یاسوج.

مقدمه

 

یونجه (Alfalfa  ) با نام علمیMedicago sativa  از مهمترین گیاهان علوفه ای دنیا که مقاوم به شوری و خشكی است، یونجه با ارزش غذایی بالا و طیف سازگاری وسیع در دنیا و با تثبیت زیستی ازت گیاه ارزشمندی محسوب می شود(خواجه پور، 1373).  یونجه در شرایط آب و هوای سرد و  تابستانهای گرم و خشك رشد خوبی دارد(زند وهمکاران، 1381).

اهمیت و ارزش غذایی علوفه یونجه به حدی است که موجب شده به ملکه نباتات علوفه ای شهره گردد. خاستگاه و مرکز پیدایش یونجه Medicago satival ) ) ایران زمین است. کشت یونجه سابقه ای بسیار طولانی دارد به طوری که قدمت آن به ابتدای تاریخ تمدن می رسد. کشت یونجه در اکثر نقاط دنیا رایج بوده و روز به روز به سطح زیر کشت آن افزوده می شود. بهترین شرایط برای رشد ونمو یونجه در مناطق خشک ، آفتابی ، گرم و با آب فراوان انجام می گیرد. ترکیب صفات زیر به همراه سازگاری گسترده به محیط های متنوع یونجه را به عنوان یک محصول منحصر به فرد معرفی نموده است این صفات عبارتند از : ظرفیت رشد مجدد توانایی تثبیت بیو لوژیکی نیتروژن مقاومت به سرما و گرما- مقاومت به خشکی- دارا بودن دورۀ خاک- کیفیت مناسب علوفه- هضم پذیری بالا- مغذی بودن- قابلیت ذخیره و انبار کرد- قابلیت استفاده به صورت چرای مستقیم ، کود سبز- قدرت رقابت با علف های هرز- تکثیر به وسیله بذر ، ریزوم ، استولون- پایا و چند ساله بودن.

 

1- كلیات و مفاهیم

1-1 ضرورت اجرای آزمایش:

یونجه یکى از مهم‌ترین گیاهان علوفه‌اى کشور است. داراى کیفیت و خوش‌خوراکى بسیار بالائى است و معدن ذخائر مواد غذائى مى‌باشد. بیش از ده نوع پروتئین و مواد معدنى بسیار زیادى دارد. ارزش یونجه علاوه بر ذخائر غذائى تأثیر زیادى است که در حاصلخیزى خاک و تهویه زمین دارد.

برای تعیین حاصلخیزی خاک از نظر عناصر غذایی باید واکنش یونجه به این عناصر مشخص شود و وضعیت آنها در خاک ارزیابی گردد. در نتیجه می توان از میزان نیاز کودهای شیمیایی ازجمله پتاسیم برآورد صحیح داشت تا حداکثر کارآیی بدست آید.

هر گیاه زراعی از نظر نیاز به عناصر غذایی احتیاجات به خصوصی دارد و این احتیاج با توجه به شرایط آب و هوایی ،  نوع خاک و شرایط کشت و  کار فرق می کند (بومن و همکاران، 2000 ). به عبارت دیگر ، مقدار مناسب کودهای شیمیایی برای زراعتهای مختلف بستگی به نوع محصول ، طرز  کشت ، زمان کشت ، آبیاری و درجه حرارت محیط دارد.(یانگ و همکاران، 2004).

هدف از این تحقیق دستیابی به الگوی مناسب مصرف کودهای پتاسیم و مولیبدن در اراضی تحت کشت یونجه به منظور حفظ سطح مطلوب پتاسیم در خاک، تامین پتاسیم مورد نیاز گیاه ودستیابی به تولید بیشتر و مطلوبتر میباشد.

امروزه بشر با توجه به افزایش جمعیت بدون توجه به عواقب و مسائل زیست محیطی کودهای شیمیایی بخصوص کشاورزان سنتی کودها را در مقادیر زیاد به خاک اضافه می کنند که کارشناسان کشاورزی و محیط زیست باید تحقیقات بیشتری را به مسائل کوددهی در کشاورزی اختصاص دهند تا تولید خوبی در واحد سطح با حداقل خسارت زیست محیطی داشته باشیم. که این تحقیق در همین راستا انجام می گیرد.

1-2 فرضیات تحقیق:

1-کاربرد سولفات پتاسیم با نسبت های مختلف اثر معنی داری بر رشد و نمو ، عملکرد گیاه یونجه همدانی  دارد.

2-کاربرد مولیبدن (سولفید مولیبدن) با نسبت های مختلف اثر معنی داری بر رشد و نمو ، عملکرد گیاه یونجه همدانی دارد.

3- برهمکنش کاربرد سولفات پتاسیم و مولیبدن (سولفید مولیبدن) با نسبت های مختلف اثر معنی داری بر رشد و نمو ، عملکرد گیاه یونجه همدانی دارد.

1-3 اهداف تحقیق:

1-بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود سولفات پتاسیم  بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه یونجه همدانی.

2- بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود سولفید مولیبدن بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه یونجه همدانی.

3-تعیین مناسب ترین تیمار  کودی  سولفات پتاسیم و سولفید مولیبدن برای دستیابی به حداکثر عملکرد یونجه همدانی.

1-4 گیاه شناسی یونجه:

یونجه گیاهی است چند ساله یا دائمی که ریشه ای راست و مستقیم دارد و به ریشه اولیه یونجه معروف است. این ریشه، بعد از قرار گرفتن بذر در خاک و جذب رطوبت، بدون انشعاب به وجود می آید. به موازات پیدایش ریشه اولیه، قسمت زیر لپه یا هیپوکوتیل در زیر سطح خاک قرار می گیرد و با طویل شدن زیر لپه باعث جوانه زدن و خارج شدن از سطح خاک می شود. یونجه جوانه زده در این موقع نسبت به آب بیش از اندازه، کمبود آب،شوری خاک و با سله بستن سطح خاک،

این مطلب را هم بخوانید :

فن آوری اطلاعات

 حساسیت خاصی نشان می دهد. چنانچه در این موقع سطح خاک سله ببندد، زیر لپه یونجه که به صوت قوسی در زیر سطح خاک قرار گرفته است. نمی تواند به سهولت سطح خاک را بشکافد و از آن خارج شود. گیاه یونجه علاوه بر ریشه اصلی راست و مستقیم اولیه، ریشه های جانبی نیز دارد که از سلولهای حاشیه استوانه مرکزی ریشة اصلی سر چشمه می گیرند ( کریمی، 1369)

1-5  ارزش غذایی یونجه:

ارزش غذایی یونجه بیش از سایر گیاهان علوفه ای می باشد در صورتی که نسبت انرژی به پروتئین آن کمتر است. یونجه در هر چین دارای مراحل مختلفی از رشد می باشد که ترکیبات شیمیایی آن در هر مرحله با مرحله قبل و بعد آن فرق می کند. از طرف دیگر ترکیبات شیمیایی برگ و ساقه نیز اختلاف دارد. یعنی برگ آن بسیار پر ارزش تر از ساقه آن است یونجه از نظر کلسیم گیاهی غنی است. ولی فسفر آن متوسط است(راندی گبی ، 2000).

بنابراین در صورتیکه بخواهیم از این ماده خوراکی به مقدار زیاد مصرف کنید، بایستی در جهت حفظ تعادل کلسیم به فسفر اقدام گردد. حیوانات یونجه هایی را که به مقدار زیاد به گل نشسته و یا در پایان گل دادن باشد، با بی اشتهایی می خورند، علت آنرا در بالا رفتن در صد مقدار الیاف خام در مرحله پایان گل و سخت و خشبی شدن گیاه می دانند، دوم وجود مواد تلخ و همچنین ساپونین و نوعی الکالوئید مخصوص حبوبات در آن می دانند. بهترین زمان برداشت یونجه به هدف استفاده از آن بستگی دارد در صورتیکه می خواهید یونجه ای با کیفیت بالا مثلاً جهت خوراک گاوهای شیری فروخته شود زمان برداشت یونجه باید در مرحله غنچه دهی یا زودتر از آن انجام گیرد (دوره 28 روز یا کمتر) اما اگر قصد تغذیه گوساله های پروای را دارید (یونجه با کیفیت زیاد مد نظر نیست) یونجه راباید در زمان 50-25 درصد گلدهی (دوره 42-35 روز) برداشت نمایند تا حد اکثر محصول بدست آید. زمانیکه یونجه در مرحله غنچه دهی محصول علوفه تولیدی شما 30-20 درصد کمتر شود اما از نظر پروتئین و نسبت ارزش غذایی بیشتری نسبت به زمان چیدن در مرحله اواسط گلدهی باشد (کش و هاوارد، 1993).

1-6 عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه:

1-6-1- گونه، واریته و سویه گیاه:

ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی یونجه خشک تا حدودی به گونه، و سویه گیاه ارتباط دارد. ارقام مختلف یونجه که تحت شرایط یکسانی، کشت می شوند، حاوی سطوح متفاوتی از یک یا چند نوع مواد معدنی مباشد.

1-6-2-نسبت برگ به ساقه:

نسبت برگ به ساقه یکی از عوامل سنجش به نژادی این گیاه است.  50درصد میزان پروتئین قسمت هوایی یونجه در برگ بوده است. در گیاه یونجه برگ ها تقریباً یک سوم کل ماده خشک را تشکیل می دهند. در حالی که از نظر غذایی دو سوم آن را شامل می شوند.

1-6-3- مرحله رشد در زمان برداشت:

فصل چهارم:نتایج و بحث

4- نتیجه‌گیری و بحث… 40

4-1- عملکرد. 40

4-2- پنجه بارور 45

4-3- وزن خشک کل.. 49

4-4- نسبت ریشه به ساقه. 54

4-5- تعداد دانه کل.. 58

4-6- وزن هزار دانه. 62

4-7- ارتفاع بوته. 67

4-8- طول خوشه. 71

4-9-تعداد خوشه بارور 75

4-10- نتیجه‌گیری.. 79

پیشنهادات… 80

منابع و مأخذ. 81

چکیده

به منظور بررسی تأثیر کود زیستی فسفات بارور2 و سوپر­فسفات­ تریپل بر عملکرد دو رقم برنج (چمپا و گرده) طرحی در سال زراعی 1392-1391 در منطقه چیتاب انجام گردید. این طرح به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. که کود بارور2 و سوپرفسفات­ تریپل به عنوان فاکتور اصلی و رقم­های برنج فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. تیمار­ها شامل:1- شاهد (بدون کود فسفاته و بارور2) 2-کود بارور2 به روش محلول 3-کود بارور2 به روش

 محلول+کود سوپر­فسفات­ تریپل 4- کود فسفاته بدون بارور2 5- کود بارور2 بدون فسفات بود. صفات مورد اندازه ­گیری شامل عملکرد دانه، تعداد پنجه بارور، طول خوشه، وزن خشک کل، نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی، تعداد کل دانه، وزن هزار­دانه، ارتفاع بوته و تعداد خوشه در مترمربع بود. نتایج نشان داد که اثر کود سوپرفسفات­ تریپل و کود زیستی بارور2، بر میزان عملکرد در سطح احتمال 1% معنی­دار بودند. که بیشترین میزان عملکرد 4/2619 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار 5 گرم در مترمربع سوپرفسفات تریپل و کمترین میزان عملکرد 7/2256 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار شاهد بود. همچنین اثرات متقابل کود سوپر فسفات× بارور2، کود سوپر فسفات× رقم، کود بارور2× رقم و سوپر فسفات× بارور2× رقم بر میزان عملکرد، اختلاف معنی­داری را در سطح 1% نشان داد. بنابراین به نظر می‌رسد، استفاده از کود فسفات بارور2 و سوپرفسفات تریپل در منطقه مورد آزمایش مفید است.

واژه­های کلیدی: عملکرد- برنج (چمپا و گرده)-کود زیستی بارور2-کود سوپرفسفات تریپل

1- کلیات

1-1- مقدمه

شرایط امروز جهان از نظر تولید محصولات کشاورزی و تغذیه جهانی بیش از هر زمانی در گذشته، پیچیده شده است. برای تأمین امنیت غذای بشر باید تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد. افزایش تولید با افزایش سطح زیر کشت و یا افزایش عملکرد در واحد سطح میسر می‌شود که گزینه اول بسیار محدود است و این امر سبب توجه هر چه بیشتر به افزایش عملکرد در واحد سطح گردیده است. آشنایی با تکنیک­های صحیح و علمی زراعت به ما کمک می­ کند تا از منابع آب و خاک کشور در جهت تأمین تولیدات گیاهی مورد نیاز جامعه به نحو مطلوب بهره ­برداری کنیم در غیر این­ صورت اعمال فشار در زمینه تولیدات گیاهی و متوسل شدن به روش‌های ناصحیح و بهره ­برداری بیش از حد از منابع طبیعی، نه تنها کمکی به خوداتکایی کشور نمی­ کند بلکه خسارت­های جبران­ناپذیری بر محیط‌زیست وارد می­ کند. بخش کشاورزی ایران مولد بیش از 25 درصد درآمد ناخالص ملی است و معاش اغلب ساکنین روستاها که در حدود 40 درصد از جمعیت تقریباً 70 میلیونی کشور را شامل می­شوند از راه فعالیت­های کشاورزی تأمین می­گردد. زراعت از نیمه دوم قرن هیجدهم به تدریج جنبه علمی پیدا کرد. زراعت بر پایه خاک، گیاهان زراعی و عوامل محیطی استوار است. در چند دهه گذشته با ظهور تکنولوژی جدید، استفاده از کودهای شیمیایی و سوخت­های فسیلی، کشت ارقام جدید، به‌کارگیری روش‌های مکانیکی، کنترل آفات و … کیفیت و کمیت محصولات زراعی افزایش یافته است (اسمعیلان، 1381).

در سطح دنیا نزدیک به 52٪ زمین­های قابل کشت به کشت غلات اختصاص دارد (امام، 1383). تولید غذا، الیاف (پوشاک) و سوخت همواره در طول تاریخ مهم‌ترین مسأله مورد توجه جوامع انسانی بوده و این چالش عظیم تا به امروز ادامه یافته است. تولیدات گیاهی، اساس تأمین غذا را تشکیل می­دهند، به ­طوری که جیره غذایی بسیاری از مردم تقریباً بر مصرف مستقیم فراورده­های گیاهی متکی است. حتی گوشت و فراورده­های دامی نیز که گاهی به جیره­ی غذایی افزوده می­شوند از تولیدات گیاهی منشأ می­گیرند (اسمعیلان، 1381).

زندگی انسان به گیاه وابسته است زیرا گیاه تأمین‌کننده غذا، پوشاک، دارو و… بوده اما گیاه برای ادامه زندگی و تولید محصول خود به خاک وابسته است به همین دلیل است که انسان از زمان‌های بسیار دور، برای تولید هر چه بیشتر گیاه، اقدام به کوددهی خاک کرده است. نخستین کودهای بکار رفته عبارت بودند از ضایعات و پسماندهای حیوانی، انسانی و گیاهی یا به عبارتی امروزی «کود آلی»، بعدها کودهای شیمیایی شناخته شد و به ساخت و کاربرد آن‌ها در سطح وسیع اقدام گردید به گونه­ای که کودهای آلی و کاربرد آن‌ها در عمل به فراموشی سپرده شد و تنها در کشورهای جهان سومی اهمیت و کاربرد خود در کشاورزی را همچنان حفظ کرده است (کریمیان، 1390).

تولید کودهای شیمیایی در ایران از سال 1324 با راه‌اندازی کارخانه­ای در کرج آغاز شد (شرکت خدمات حمایتی، 1385). و کاربرد آن‌ها در کشاورزی مربوط به سال 1340 یعنی یک سال پس از تأسیس «اداره کل حاصلخیزی خاک» به کمک سازمان جهانی خوار­وبار کشاورزی (فائو) است (بی‌نام، 1340).

هدف­های اصلی تحقیقات در آن سال­ها عبارت بودند از: الف) معرفی فایده­های کاربرد کودهای شیمیایی و ب) تشویق کشاورزان به مصرف هر چه بیشتر کودهای شیمیایی برای افزایش محصول. و مشکلاتی در مصرف کودهای شیمیایی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: 1- در صورتی که استفاده از کودهای شیمیایی به صورت بی­رویه باشد وارد آب‌های زیرزمینی و در نهایت از طریق محصولات کشاورزی وارد غذای انسان­ها می‌شود. 2- استفاده بی­رویه از کودهای شیمیایی خاک را آلوده می‌کند. 3- سفره­های آب زیر­زمینی در معرض آلودگی قرار می­گیرند. 4- کاربرد نامتعادل کو­دهای ازته ممکن است سبب کاهش و کم شدن قابلیت دسترسی گیاهان به فسفر شود. 5- استفاده مداوم از کودها سبب کاهش عناصر کمیاب مانند روی، آهن، مس، منگنز خواهد شد که بر روی سلامت گیاهان جانوران و انسان نیز تأثیر خواهند گذاشت. 6- شیوع بیماری­ها و آفات متعدد مثلاً نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتاً زاییده مصرف نامتعادل کودها می­باشد. کودهایی که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت کود زیستی فسفاته بارور2 و سوپرفسفات تریپل.

کودهای زیستی حاوی کودهای ریزسازواره­های مفید در تغذیه گیاه می­باشند که می­توانند مشتمل بر گروه­های مختلف از قبیل باکتری­ها، قارچ­ها و مانند آن باشد. امروزه استفاده از این کودها در جهت گام برداشتن به سوی کشاورزی پایدار و استفاده از اثرات مفید آن‌ها رو به افزایش است (آستارایی و کوچکی، 1375).

کود زیستی فسفات بارور2:

این مطلب را هم بخوانید :

تنها کود زیستی بیولوژیک احیاکننده کود فسفات است که در ایران برای اولین بار توسط شرکت زیست فناور سبز تولید شده است. این کود در آزمایشات انجام شده روی محصولات صیفی و گیاهان زراعی مورد بررسی قرار گرفت. کود زیستی فسفات بارور2 حاصل پژوهش 8 ساله گروهی متشکل از 24 نفر پژوهشگر در جهاد دانشگاهی واحد تهران می­باشد. این کود حاوی دو نوع باکتری حل کننده فسفات از گونه­های باسیلوس­لنتوس سویه (p5) و سودوموناس­پوتیرا سویه (p13) می­باشد که به ترتیب با بهره گرفتن از دو سازوکار ترشح اسیدهای آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفره نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن برای گیاه می­گردند. طی پژوهش‌های 5 ساله، ابتدا جداسازی باکتری­های حل کننده فسفر از خاک‌های مناطق مختلف کشور انجام شد. پس این باکتری­ها تحت آزمایش­های متعددی مانند بررسی مقاومت به تنش­های محیطی (دما، شوری،pH های مختلف) و رقابت با ریزسازواره­های دیگر قرار گرفتند. نتایج حاکی از این بود که این باکتری­ها قادرند دامنه وسیعی از pH  بین 5 تا 11، دمای بالا تا 42 درجه سانتی­گراد و شوری تا 5/3 درصد را به خوبی حل نمایند. وجود چنین مشخصه­ای باعث شد که بتوان این کود زیستی را در طیف گسترده­ای از خاک‌های ایران و برای محصولات گوناگون بکار برد.

زمان به کار بردن کود فسفات:

در همه­ی خاک­ها، کودهای فسفر را بایستی به صورت پایه به کار برد (در زمان شخم). فسفر اصولاً برای پایداری و استحکام نشاء و افزایش طول ریشه آن مورد استفاده قرار می­گیرد. وجود مقدار کافی کود فسفری

 

 

این مطلب را هم بخوانید :