“
-
-
-
- عوامل باعث شد که نسخه های زیادی از کتابها تهیه شده و کتابخانه ها گسترش یابند . به طور مثال ، خاندان بنی امیه در مرکز خلافت خود یعنی دمشق ، کتابخانه ای بزرگ تأسيس کردند که مملو از نسخ خطی در زمینه‌های مذهبی و غیر مذهبی بود. در دوران خلفای عباسی ، (۷۵۰ تا ۱۱۰۰ میلادی ) به ویژه هارون الرشید ، دانشگاه عظیمی در بغداد تأسيس شد که کتابخانه ها و آزمایشگاه های بزرگی داشت . برای تامین کتاب کتابخانه‌های این دانشگاه تمامی کتابخانه‌های بلاد اسلامی از اسپانیا تا هند ، مورد جستجو قرار گرفت . این کتابخانه ها برای استفاده تمام دانشمندان و علما مهیا شد و تا قرن ۱۰ میلادی چنین کتابخانه هایی در تمامی جهان اسلام به وجود آمد . از اواخر قرون وسطی و ایجاد دانشگاه ها در اروپا با رشد کتابخانه ها در غرب رو به رو می‌شویم . به این معنا که در هر دانشگاه ، به تعداد دانشکده ها کتابخانه تأسيس کردند. در این دوره در کتابخانه‌های دانشگاهی اروپا ویژگی جالبی به وجود آمد . کتابخانه ها به دو بخش library Manga و Library para تقسیم شد ؛ در بخش اول کتاب‌های مهمی که به امانت داده نمی شد به واسطه مهم بودن زنجیر می‌کردند و در بخش دوم کتاب‌های تکراری و معمولی را نگهداری می‌کردند و به امانت نیز داده می شد . در این دوره عمده ترین کتابخانه ها عبارت بودند از کتابخانه‌های دانشگاهی ، خصوصی ، کلیسایی ، رهبان گاهی ، و سلطنتی. ( مزینانی ، ۱۳۸۲) از اواخر این دوره دوره ی رنسانس شروع می شود که کتابخانه واتیکان ، بزرگ ترین و مهم ترین کتابخانه ای بود که در این دوران به وجود آمد .
-
-
- : کتابخانه‌های قرون جدید ( ۱۵۰۰ – ۱۸۰۰ میلادی ) : از نیمه دوم قرن هفدهم تا اواخر قرن ۱۸ دوره ی جدیدی در اروپا به وجود آمد که به عصر روشن گری [۱] معروف است . ( مزینانی ، ۱۳۸۲) به دلیل حضور نهضت اصلاح دینی[۲] توسط مارتین لوتر[۳] در سال ۱۵۱۷ ، کتابخانه‌های رهبان گاه ها و صومعه ها مورد هجوم قرار گرفت و کتابخانه‌های این کتابخانه ها تا حدود زیادی نابود شدند . در این زمان با رشد حس ناسیونالیستی ، که در اروپا به وجود آمده بود ، به تدریج کتابخانه‌های ملی در اروپا شکل گرفت . این کتابخانه ها در ابتدا به عنوان کتابخانه‌های سلطنتی و دولتی مطرح بودند ولی بعدها با افزایش مجموعه هایشان به کتابخانه‌های ملی تبدیل شدند . ( مزینانی ،۱۳۸۲ ) از دیگر دستاوردهای نهضت اصلاح دینی رشد کتابخانه‌های دانشگاهی در اروپا بود . از جمله کتابخانه ی دانشگاه کمبریج[۴] ، کتابخانه‌های دانشگاه آمریکا ، مانند کتابخانه ی دانشگاه هارواد[۵] ، کتابخانه ی دانشگاه ییل [۶]، کتابخانه دانشگاه پرینستون می توان نام برد.
- : کتابخانه‌های دوران معاصر ۱۸۰۰ میلادی تا کنون : در این دوره شاهد پیشرفت قابل در ک کتابخانه ها هستیم ، یعنی دوره ای که کتابخانه ها از نظر مجموعه ها و منابع رشد کمی چشم گیری می‌یابد . ( مزینانی ، ۱۳۸۲) در این زمان ، شاهد حضور کتابخانه‌های عمومی به مفهوم واقعی و امروزی آن هستیم . سابقه دسترسی همگانی و عمومی و کتابخانه ها به قبل از قرن ۱۹ می‌رسد . لیکن کتابخانه عمومی به مفهوم واقعی آن در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ رشد کرد و اساسا به دوران چاپی ظهور دموکراسی و گسترش تعلیمات عموم تعلق دارد . ( مزینانی ، ۱۳۸۲) پیدایش و به وجود آمدن کتابخانه‌های پژوهشی و تخصصی نیز محصول قرن ۱۹ می‌باشد . کتابخانه‌های پژوهشی و اختصاصی به مفهوم نه چندان دقیق آن از روزگار باستان وجود داشته و مجموعه های اختصاصی به قدمت خود کتابخانه ها است . اما کتابخانه اختصاصی به مفهوم امروزی آن محصول قرن ۱۹ است .
-
۲-۳ : تاریخچه تحول کتابخانه‌های ایران .
در بررسی سیر تحول کتابخانه‌های ایران این نکته را باید مد نظر قرار داد که برخی از کتابخانه ها ممکن است در محدوده فعلی سرزمین فعلی ایران قرار نگرفته باشند ولی چون به نوعی ایرانیان در شکل گیری آن ها نقش داشته اند آن ها را نیز باید جز کتابخانه‌های ایران قرار داد .
برای اینکه کتابخانه‌های ایران را در طول تاریخ، به صورتی منظم و زمان بندی شده بررسی کنیم ، باید آن ها را در ادوار مختلف مد نظر قرار دهیم ، در این زمینه دو دوره تاریخی پیش از اسلام به ایران که از حدود ۵۵۰ قبل از میلاد شروع و به سال ۶۵۱ میلادی ختم می شود . دوره دوم که پس از اسلام به ایران شروع شد ، و تا عصر کنونی ادامه می‌یابد ،و در مجموع آن ها را با عنوان کتابخانه‌های اسلامی بررسی می‌کنیم . بعضی از نویسندگان معاصر در حوزه کتابداری برای بررسی سیر تاریخی کتابخانه‌های ایران دو دوره تاریخی قائل شده اند .
الف : کتابخانه‌های دوره سنتی یا عصر قدیم : که از ایران باستان یعنی از زمان شکل گیری سلسله هخامنشی در ایران در سال ۵۵۰ قبل از میلاد شروع شده و به سال ۱۹۰۶ میلادی که انقلاب مشروطه ایران به وقوع پیوست ختم می‌گردد .
ب : دوره انتقالی یا جدید که از زمان انقلاب مشروطه شروع شده و هنوز نیز ادامه می‌یابد.
طی این دوران طولانی که حدود ۲۵۵۰ سال را در بر می‌گیرد ، هرگاه حکومت ها و سلسله های ایرانی قدرت خود را تثبیت کردند ، و در مناطق مختلف تحت حکومت خود امنیت و نظم را به وجود آوردند ، شاهد رشد و شکوفایی کتابخانه‌های بزرگ و متعددی هستیم . این روند در حکومت هخامنشیان ، و ساسانیان کاملا مشهود بود . پس از ورود اسلام به ایران و پس از دو قرن دوران گذار و انتقال و ایجاد حکومت‌های مستقل ایرانی ، شاهد شکل گیری کتابخانه ها هستیم . در این دوره ، که همزمان با شروع قرون وسطی در اروپاست ، علم و تمدن و فرهنگ از دنیای غرب به شرق منتقل شد و در حالی که اروپا در دوران تاریکی به سر می‌برد ، کشورها و ملل اسلامی به ویژه ایران ، وارد دوره ای از تمدن درخشان اسلامی می شود که بیش از ده قرن ادامه می‌یابد . ( مزینانی ، ۱۳۸۲)
ابن ندیم در کتاب الفهرست ، از کتابخانه ای در کاخ آپادانا تخت جمشید ، سخن می‌گوید که مجموعه ای درباره موضوعات گوناگون بر کتیبه های چوبی و سنگی و الواح گلین داشت . کشف هزاران لوح به سال ۱۳۱۳ ش در خرابه های کاخ آپادانا ، وجود این کتابخانه بزرگ را که باستان شناس ها بدان نام کتابخانه استخر دادند را تأیید کرد. و این زمان ، زمانی است که کوروش آزادی بخش ، منشور بابل را که نخستین اعلامیه حقوق بشر او دانسته اند ، و مدل استوانه ای آن در بنای سازمان ملل نگهداری می شود انتشار می‌دهند و کتابخانه استخر را اسکندر به آتش کشید .
“
