4-5-2-2 قواعد واجی حاکم بر این ساختار و ساختارهای مشابه با ضمایر متصل……….. 6
4-5-2-2-1 حذف واکهی قبل از جفت شناسه + ضمیر متصل مفعولی ……. 69
4-5-2-2-2 تبدیل واج /e/ به /ᴂ/ قبل از ضمیر متصل مفعولی ……….. 71
4-5-2-3 حذف هجایی …………… 71
4-5-2-4 صورتهای فعلی یکسان با دو معنی متفاوت …………………………73
4-5-3 تبدیل /u/ و /ɑ/ به /ɪ/ در فعل و صورت فعلی نادر ……………… 75
4-6 نحو ………………………………………. 76
4-6-1 حذف نقشنمای اضافه در ساختهای اضافی و وصفی ……………………. 77
4-7 واژگان ………………………………………………………… 77
4-7-1 شمارش اعداد در جوشانی …………………………………. 77
4-7-2 واژههای باقی مانده از فارسی میانه …………………………………. 80
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری …………………………………………. 82
5-1 مقدمه ……………………………………………………………. 83
5-2 پرسشها و فرضیه های پژوهش ………………………………….. 83
5-3 نتایج پژوهش …………………………………………………….. 89
5-4 مقایسه نتایج پژوهش با مطالعات گذشته …………………. 92
5-5 محدودیتهای انجام پژوهش ……………………………………… 93
5-6 پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده ……………………. 94
– مقدمه
زبان[1] به منظور برآورده کردن نیازهای مردم شکل گرفته و برطبق همین نیاز به شیوهای کاربردی سازماندهی شده است (هلیدی، 1994؛ xiii). اگرچه از نظر علمی نمیتوان هیچ زبانی را بر زبان دیگر برتری داد و زبانی را کاملتر یا ناقصتر از زبان دیگری دانست، اما میتوان با احتیاط به این گفته استناد کرد که زبانها با یکدیگر تفاوتهایی دارند. علت وجود این تفاوتها را می توان بدین صورت توضیح داد. ابتدا باید گفت بر پایه آنچه در حوزه[2]ی علم زبانشناسی تاریخی[3] مطرح و بررسی میشود، هر زبان در طول دوران حیات خود مسیری از تغییر[4] و تکامل[5] را طی می کند. اگرچه ممکن است تعدادی از زبانها در گذشته به صورت یک زبان مادر[6] بوده اند، به دلیل مهاجرت و دوری زبانهای خویشاوند از یکدیگر، این زبانها اکنون شباهت بسیار کمی با یکدیگر دارند. این تفاوت از آنجا ناشی میشود که سخنوران[7] هر زبان بر طبق نیاز خود از زبان استفاده می کنند. یعنی برپایه محیط، نیازها و فرهنگ خود، زبان را به شکل مورد استفادهی خود شکل می دهند و واژگان[8] و اصطلاحات[9] خاص فرهنگی، بومی و ملی خود را میسازند.
در مقیاس کوچکتر درون یک جامعه با یک زبان مشترک، گویش[10]ها و لهجه[11]ها فرایند مشابهی را طی می کنند که در نهایت سبب متمایز شدن آنها از یکدیگر میشود. البته مشخص است که این تمایز[12] در حد تمایز میان زبانهایی که زمانی خویشاوند بوده اند و اکنون از یکدیگر جدا شده اند نیست، اما با این وجود تفاوتها قابل تشخیص است و دلیل اثبات وجود این تفاوتها، وجود عینی گویشها و لهجهها و تمایز بارز میان آنهاست.
استان کرمان در حال حاضر بزرگترین استان کشور از نظر مساحت میباشد که به تبع تعداد زیادی شهرستان، بخش و روستا دارد. این مناطق به دلایل زیادی از جمله بعد مسافت و تفاوتهای فرهنگی عمده از نظر گونه[13]ی زبانی مورد استفاده بسیار با یکدیگر تفاوت دارند. بعضی از این تفاوتها تا حدی است که به طور کامل باعث عدم درک متقابل[14] میان گویشور[15]ان دو منطقه میشود. به عنوان مثال از گونهی مورد استفاده در شهرستانهای جنوبی استان کرمان مثل قلعهگنج،
کهنوج و منوجان بر حسب معیارهای زبانشناسی[16]، میتوان به عنوان یک زبان متفاوت با فارسی[17] نام برد؛ به این دلیل که این گونهی زبانی به هیچ وجه برای گویشوران زبان فارسی در هیچ یک از مناطق دیگر کشور قابل فهم نیست. بر پایه مواردی که در بالا ذکر شد، استان کرمان یکی از مناطق پر تنوع از لحاظ گونههای زبانی است. گونههای موجود در این استان تا حد زیادی مطالعه و بررسی شده اند. اما مسلماً هنوز گسترهی بسیار وسیعی از گونههای زبانی خاص در این استان وجود دارد که نیازمند مطالعه و ثبت علمی هستند.
گویش جوشانی[18] متعلق به روستای جوشان[19]، از توابع بخش گلباف واقع در استان کرمان است. این روستا در 80 کیلومتری جنوب شهر کرمان واقع شده و تا مرکز بخش گلباف 30 کیلومتر فاصله دارد. این روستا خود شامل 7 روستای کوچکتر است که به ترتیب از شمال به جنوب عبارتند از حسن آباد، پشیش کوئیه، دهوئیه، جوشان، سعد آباد، محسن آباد و هشتادان. محکمترین پیش بینی در مورد نام روستای جوشان این است که این روستا نام خود را از چشمهی آب گرمی که در فاصلهی 4 کیلومتری این روستا واقع شده و از بارزترین ویژگیهای یک چشمهی آب گرم یعنی”جوشان” بودن گرفته است. تلفظ[20] معیار نام این روستا به صورت /ʤuʃɑn/ است؛ که البته نام خود روستا در گویش جوشانی /ʤewʃun/ است. گویش جوشانی به علت نزدیکی جغرافیایی به مرکز استان کرمان شباهت زیادی به گویش کرمانی پیدا کرده است. اما با این وجود تفاوتهای چشمگیری با این گویش و در مجموع گویش معیار دارد.
هر گویش تعداد نسبتأ زیادی واژگان مختص به خود دارد. اما علاوه بر واژگان محلی و بومی، یک گویش، فرایندهای واجی[21] و همچنین نظام دستوری شامل صرف[22] و نحو[23] و بعضاً دستگاه واجی[24] مختص به خود را دارد که روی هم عواملی هستند که لهجه و آهنگ[25] خاص سخن گفتن ساکنین یک منطقه را تشکیل میدهند.
1-2 بیان مسئله
از اصطلاحات پایه حوزه گویششناسی میتوان به “لهجه”، “گویش”، “گونه” و “زبان” اشاره کرد. “گونه” اصطلاحی خنثی است که صرفنظر از تفاوتهای مرتبط به لهجه، گویش و زبان، به آنچه که بدان تکلم میشود اطلاق میشود (چمبرز و ترادگیل[26]، 1998: 4). “لهجه” در مواردی به کار میرود که تفاوت میان یک یا چند گونه، آوایی/واجی باشد (همان). “گویش” به گونههایی از یک زبان اطلاق میشود که علاوه بر تفاوتهای آوایی/واجی، تفاوتهای دستوری و واژگانی نیز داشته باشد و بین گویندگان و شنوندگان گویشهای مختلف برقراری ارتباط – کمابیش- امکانپذیر باشد (مک کبه[27]، 274:2011). چنانچه تفاوت میان دو گونه زبان آنقدر زیاد باشد که برقراری ارتباط امکانپذیر نباشد، آن دو گونه دو “زبان” متفاوت هستند (چمبرز و ترادگیل، 1998: 4). بنابراین، هر زبان ممکن است دارای گویشها و لهجههای مختلف باشد. برای تشخیص زبان و گویش از یکدیگر از دو دسته معیارهای زبانی و غیرزبانی (سیاسی، فرهنگی، جغرافیایی) استفاده میشود که نه مطلق هستند و نه بر یکدیگر منطبق (مدرسی، 1391 : 168).
در پژوهش حاضر تلاش میشود فرایندهای واجی، آوایی و واج-واژی[28] ویژه گویش جوشانی و همچنین شیوهی منحصر به فرد در صرف افعال در زمان[29]های مختلف در یک حالت[30] خاص از فعل[31] که در این گویش به کار میروند، استخراج و تحلیل[32] زبانشناختی شوند. به علاوه، این پژوهش سعی دارد علاوه بر ارائه دستگاه واجی گویش جوشانی، تفاوتهای این گویش با گویش معیار را، در حوزه واجی و آوایی، واژگان و همچنین نظام صرفی و نحوی، گردآوری و مطرح کند.
1-3 اهداف پژوهش
اهداف اصلی این پژوهش به طور خاص در چند مورد خلاصه میشوند:
الف) بررسی و گردآوری دستگاه واجی گویش جوشانی شامل تمامی واکه[33]ها و همخوان[34]هایی که در این گویش در گفتار روزمره به کار میروند و همچنین محل تولید[35] و شیوهی تولید[36] این آواها
ب) ذکر فرایندهای واجی فعال در این گویش و ارائه مثال برای هر مورد
ج) ارائه و توضیح فرایندهای واج-واژی موجود در گویش جوشانی
دـ) ارائه و توضیح شیوهی منحصر به فرد صرف افعال در زمانهای مختلف در یک حالت خاص از فعل در این گویش
1-4 ضرورت انجام پژوهش
یکی از بخشهایی که در پژوهشهای زبانی و فرهنگی هر کشوری باید به طور اخص و جدی مورد تحقیق قرار گیرد بررسی و ثبت گویشها و لهجههای موجود در آن
این مطلب را هم بخوانید :
کشور است. زیرا گویشها بخش مهمی از پیکرهی زبانی و گنجینهی فرهنگی هر ملت را تشکیل میدهند. ثبت و بررسی گویشها و ویژگیهای آنها موجب حفظ تاریخ، فرهنگ و ارزشهای یک کشور و مردم آن میشود. چرا که اگر این مهم انجام نشود، به همراه آخرین گویشور هر گویشی که ثبت نشده، آن گویش و قسمتی از فرهنگ مردم آن کشور به خاک سپرده میشود.
در حوزه گویشها و به طور کلی گونههای زبانی ایران پژوهشها و فعالیتهای زیادی نیز انجام شده است. از جملهی آنها میتوان به فعالیتهای فرهنگستان زبان و ادب فارسی اشاره کرد که شامل اقدام به گردآوری و ثبت اطلس گویشی ایران و همچنین چاپ مجلهی علمی گویششناسی میباشد. شمار بسیار مقالات و پژوهشهایی که هر ساله در حوزه گویششناسی انجام و چاپ می شود گواه اهمیت این حوزه است.
پژوهش حاضر نیزبا بررسی جنبه های مختلف گویش جوشانی، سعی دارد در راستای حفظ این گنجینهی مهم زبانی و فرهنگی یعنی مجموعهی گویشها و لهجهها و همچنین تکمیل اطلس گویشی ایران گامی بردارد.
چند مورد از فواید گردآوری گویشهای ایرانی که توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی ارائه شده عبارتاند از:
- بازشناسی واژگان کهن و نادر در متون ادب فارسی یا متون بازمانده از دیگر زبانهای ایرانی که به فارسی امروز نرسیده است
- آگاهی از چگونگی دگرگونیهای آوایی/واجی، ساختواژی (صرفی)، نحوی، معنایی و واژگانی در طول زمان در مناطق مختلف
- طبقه بندی[37] دقیقتر زبانها و گویشهای ایرانی و شناخت روابط موجود میان آنها
- فراهم آوردن مواد لازم برای مطالعات تاریخی – تطبیقی، بهویژه در بازسازی صورت[38]های کهن و شناخت مفهوم نامهای خاص
- فراهم آوردن مواد ایرانی تبار برای واژهسازی و واژهگزینی در زبان فارسی
- گردآوری داده[39]های لازم برای تدوین فرهنگ ریشهشناختی[40] زبان فارسی
- گردآوری داده های لازم برای تهیه اطلس زبانشناسی ایران
- آگاهی از ساختهای متفاوت زبانی و در نتیجه شناخت بهتر همگانیهای زبان[41] و امکان ارزیابی نظریه های زبانی
- آشنایی با آداب و رسوم، باورها و اوضاع فرهنگی و اجتماعی مناطق مختلف
- ثبت و ضبط گویشهای رو به زوال[42] برای استفادهی پژوهشگران آینده
1-5 استفاده کنندگان از نتایج پژوهش
