4-1- 9 بررسی تواتر ریزشهای جوی سالانه…………………………………………………………………………… 88

4-1-10 توزیع بارندگی ماهانه…………………………………………………………………………………………….. 90

4-1-11 بارش فصلی……………………………………………………………………………………………………….. 91

4-1-12 حداکثر بارندگی 24 ساعته………………………………………………………………………………………. 93

4-1-13 دما……………………………………………………………………………………………………………………. 94

4-1-14 رژیم حرارتی منطقه………………………………………………………………………………………………. 95

4-1-15 رطوبت نسبی………………………………………………………………………………………………………. 98

4-1-15-1 بررسی رطوبت نسبی در منطقه…………………………………………………………………………….. 98

4-1-16 روزهای یخبندان………………………………………………………………………………………………….. 102

4-1-17 ساعات آفتابی و ابرناکی………………………………………………………………………………………… 103

4-1-18 ساعات آفتابی……………………………………………………………………………………………………… 103

4-1-19 ابرناکی………………………………………………………………………………………………………………. 103

4-1-20 تبخیر و تعرق…………………………………………………………………………………………………….. 106

4-1-20-1 تبخیر از طشت………………………………………………………………………………………………… 107

4-1-20-2 تبخیر و تعرق پتانسیل (ETO )…………………………………………………………………………. 109

4-1-20-3 تبخیر و تعرق حقیقی………………………………………………………………………………………… 111

4-1-21 باد……………………………………………………………………………………………………………………. 112

4-1-21-1 سرعت و جهت باد منطقه…………………………………………………………………………………… 113

4-1-22 نوع اقلیم……………………………………………………………………………………………………………. 114

4-1-22-1 طبقه بندی اقلیمی دومارتن………………………………………………………………………………….. 114

4-1-22-2 طبقه بندی اقلیمی آمبرژه…………………………………………………………………………………….. 115

4-1-22-3 منحنی آمبروترمیك……………………………………………………………………………………………. 117

4-2 هیدرولوژی………………………………………………………………………………………………………………. 118

4-2– 1 برآورد رواناب سالانه با بهره گرفتن از « روش های منطقه‎ای »…………………………………………………. 118

4-2 -2 شبکة ایستگاه های هیدرومتری………………………………………………………………………………….. 119

4-2-3 انتخاب پایة زمانی مشترک (دورة شاخص آماری)…………………………………………………………. 122

4-2 -4 بررسی کیفیت داده های آماری…………………………………………………………………………………. 122

4-2-5 بازسازی، تکمیل و تطویل آمار………………………………………………………………………………….. 123

4-2 -6 دبی ویژه یا رواناب خالص……………………………………………………………………………………… 126

4-2 -7 ضریب رواناب…………………………………………………………………………………………………….. 126

4-2 -8 رواناب ماهانه………………………………………………………………………………………………………. 128

4-2 -9 رواناب فصلی……………………………………………………………………………………………………… 131

4-2 -10 رژیم جریان……………………………………………………………………………………………………….. 133

4-2 -11 برآورد دبی پایة آبراهة اصلی و زیرحوضه ها……………………………………………………………. 133

4-2 -12 بیلان آبی………………………………………………………………………………………………………….. 135

4-2 -13 ژئوموفولوژی……………………………………………………………………………………………………… 136

4-2 -13-1 چین ها…………………………………………………………………………………………………………. 136

4-2 -13-2 گسل ها     …………………………………………………………………………………………………… 137

4-2 -14 بررسی حساسیت كمی سنگها به فرسایش آبی……………………………………………………………. 139

4-2 – 14-1 واحد های زمین شناسی با فرسایش پذیری نسبی كم……………………………………………… 142

4-2 – 14-2 واحدهای زمین شناسی با فرسایش پذیری متوسط………………………………………………….. 142

4-2 – 14-3 واحدهای زمین شناسی با فرسایش پذیری متوسط تا زیاد………………………………………… 142

4-2–14-4 واحدهای زمین شناسی با فرسایش پذیری خیلی زیاد……………………………………………….. 142

4-2–15 بررسی منشاء رسوبات و اثرات عوامل جابجائی آنها…………………………………………………….. 145

4-2 –16 بررسی نفوذپذیری تشكیلات زمین‌شناسی و تأثیرات كمی وكیفی آن بر منابع آب………………. 146

4-2 – 16-1 واحدهای زمین‌شناسی با نفوذپذیری نسبی زیاد……………………………………………………… 146

 

4-2–16-2 واحدهای زمین‌شناسی با نفوذپذیری متوسط……………………………………………………………. 147

4-2–16-3 واحدهای زمین‌شناسی با نفوذپذیری نسبی كم…………………………………………………………. 147

4-2–16-4 بررسی پایداری پهنه های لغزشی و ریزشی…………………………………………………………….. 148

4-2–17 بررسی علل تغییرات ژئومورفولوژی در حوضه شامل علل آب و هوا، تكتونیک و فعالیتهای

انسانی………………………………………………………………………………………………………………………….. 150

4-2– 18 بررسی نقش رسوبزایی هر یک از رخساره های ژئومورفولوژی………………………………………. 151

4-2–18-1 تیپ آهكی – سیلتستونی (Kln)…………………………………………………………………………. 151

4-2–18-2 تیپ آهكی (p)……………………………………………………………………………………………….. 154

4-2–18-3 تیپ شیلی-ماسه سنگی (سازند شمشك)……………………………………………………………….. 156

4-2 – 18-4 تیپ كوارتزیتی-شیلی-سیلتستونی………………………………………………………………………. 159

4-2–18-5 تیپ فیلیتی – اسلیتی………………………………………………………………………………………… 160

4-2– 18-6 تیپ آبرفتی……………………………………………………………………………………………………. 161

. 4-2– 19 بررسی نقش ژئومورفولوژی منطقه در تشدید پدیده های طبیعی……………………………………. 163

4-2–19-1 بررسی موارد خاص تأثیرگذار در حوضه (مناطق بهمن گیر، معادن و. . . )……………………… 163

4-2– 19-2 بررسی پایداری، پهنه های لغزشی و ریزشی…………………………………………………………… 163

4-2-20 آبشار……………………………………………………………………………………………………………….. 167

فصل پنجم : نتیجه گیری، پاسخ به فرضیات و ارائه پیشنهادات

5-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………. 172

5-2 پاسخ فرضیه…………………………………………………………………………………………………………….. 174

منابع و مأخذ …………………………………………………………………………………………………………………. 178

چكیده

این تحقیق با بهره گرفتن از روش توصیفی و تحلیلی همراه با مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مشاهدات میدانی به بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان با تأکید بر آبشارهای منطقه پرداخته و به شرح زیر می باشد. حوضه مورد مطالعه با مساحت 46/4195 هكتار جزیی از حوضه آبخیز ماسوله رودخان بوده و از سر شاخه های این حوضه می باشد. واحد های زمین شناسی آن شامل سنگهای دگر گونی پالئوزوئیک و سنگهای رسوبی ژوراسیک و كرتاسه (مزوزوئیك) می‎باشد. پی سنگ شهر ماسوله بر روی سنگهای فیلیتی و اسلیتی قرار گرفته و به جز ارتفاعات منطقه كه دارای پوشش مرتعی و دچار تخریب شده اند سایر مناطق زیر پوشش جنگلی و مرتعی است. به لحاظ حساسیت به فرسایش واحد های آهكی پرمین(P) و سنگهای كوارتزیتی واحد (Pzs) در رده كم، سنگهای پالئوزوئیک شامل فیلیت، اسلیت و كنگلومرا در رده متوسط وتناوب آهكهای متوسط تا نازك لایه و سیلتستون كرتاسه (Kln) وسازند شمشك با لیتولوژی شیلی، ماسه سنگی در رده زیاد قرار دارند. از نظر نفوذ پذیری واحد های آهكی و سیلتی كرتاسه و كوارتزیت پالئوزوئیک در رده متوسط، واحد شیلی و ماسه سنگی سازند شمشك، سنگهای دگرگونی پالئوزوئیک (فیلیت، اسلیت و كنگلومرا) و واحد آهكی پرمین در رده كم قرار دارند. به لحاظ پتانسیلهای لغزشی و ریزشی با توجه به شرایط اقلیمی و تكتونیكی حائز اهمیت بوده ودر حاشیه شهر ماسوله پدیده های لغزش و ریزش به وضوح قابل مشاهده است. هم چنین مصالح رسی در محدوده كنار شهرداری ماسوله و مخلوط همگن در ارتفاعات دولی چال و در قسمت غربی ایستگاه هشدار سیل وجود دارد. ژئومورفولوژی منطقه كاملا كوهستانی بوده و شامل 6 تیپ لیتولوژیكی و 18رخساره ژئومورفولوژی شامل رخساره های خاكدار، انواع رخنمونهای سنگی و مناطق ریزشی و لغزشی است. به طور كلی می توان گفت شیب منطقه زیاد بوده و سنگ كف در بستر مسیل ها بالاست هم چنین رخساره های فرسایشی در مناطق بالادست وجوددارد (آندره، دولی چال و خلل دشت) و به همین دلیل به هنگام بارندگی خطر سیل مناطق پایین دست و خصوصا شهر تاریخی ماسوله را مورد تهدید قرار می دهد. در این حوضه شش آبشار وجود دارد که نوع خاک و جنس زمین همراه با شرایط اقلیمی در پیدایش آنها نقش دارند.

واژگان کلیدی: بررسی هیدروژئومورفولوژی، حوضه، آبشار، ماسوله رودخان

مقدمه

با پیشرفت دنیای مترقی و تكنولوژی پدیده فرسایش و رسوب در حوضه های آبخیز یكی از عوامل اصلی محدودیت در روند طبیعی اكوسیستمهای موجود می باشد. بطوریكه امروزه كمتر نقاطی از عرصه های آبخیز را می توان یافت كه در معرض تخریب و فرسایش خاك قرار نگرفته باشد. با بررسی بیشتر روی علل مؤثر در وقوع این پدیده دیده می شود كه عامل اصلی آن به بهره برداری از طبیعت و در واقع به انسان برمی‎گردد. انسان در زندگی اجتماعی و با افزایش جمعیت روز افزون خود دائم در پی افزایش بهره برداری جهت تأمین نیازهای غذایی و مایحتاج زندگی می باشد، در نتیجه بهره برداری بیشتر از حد توان از اراضی، مدیریت غلط منابع طبیعی باعث ایجاد فرایندهای فرسایشی بسیار شدیدی در سطوح اراضی شده است. .

مطالعات حوضه ماسوله استان گیلان، با هدف بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان با تأکید بر آبشارهای منطقه با بررسی مباحث مختلف در زمینه اقلیم، زمین شناسی، هیدرولوژی و منابع آبی حوضه صورت گرفته است. در بخش ژئومورفولوژی و بحث فرسایش و رسوب با هدف شناسایی و بررسی اشكال موجود فرسایش حوضه، بررسی علل مؤثر در فرسایش و مقدار كمی و ارزیابی از میزان فرسایش و رسوب خاك به این موارد پرداخته است. با اجرای برنامه های جامع آبخیزداری در مسیر حفاظت آب و خاك، كنترل سیلاب و روانابهای فصلی می توان تا حد قابل قبولی از شدت فرسایش خاك د راین حوضه كاست و از زیان و خطرات ناشی از آن نیز در امان بود. این امر زمانی موفقیت آمیز خواهد بود كه با مشاركت و دخالت ساكنین حوضه ها وآموزش های صحیح بهره برداری از منابع نیز توأم باشد. این تحقیق با توجه به موارد فوق به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول :کلیات تحقیق

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

فصل سوم : بستر طبیعی تحقیق

فصل چهارم :یافته های تحقیق

فصل پنجم : نتیجه گیری، پاسخ به فرضیات و ارائه پیشنهادات و در نهایت منابع و مآخذ می باشد.

 1 -1 بیان مسئله

بررسی جامع حوضه های آبریز از نظر هیدروموفولوژی یک راه حل اساسی برای مدیریت اکوسیستم است که منجربه حفاظت بهتر منابع طبیعی خواهد شد تغییرات کاربری اراضی و نوسانات اقلیمی از جمله عواملی هستند که بر چرخه طبیعی آب در اکوسیستم اثر می گذراند. شیب دامنه هاو طبقه بندی آنها ، شیب بستر، پوشش گیاهی، نوع و شکل زمین و نوع محصول کاشت شده در زمین، رژیم های جریانی و یا نحوه جریان رژیم قشری، رژیم عمقی، رژیم دائمی و فصلی، لیتوژی و ضخامت سازنده ها و نوع سازنده و روان آبهای موجود در یک حوضه به همراه شکل حوضه از جمله مواردی هستند که در هیدرومورفولوژی مورد مطالعه قرار می گیرند.

کشور ایران در مقیاس جهانی با توجه به شرایط موجود ازجمله نوادر سرزمین هایی است که از تواناییها و تنوع های بسیار با ارزشی برخوردار است. به منظور امکان بهره برداری مناسب از این توانایی ها، شناخت محدودیتها و حساسیت های محیط طبیعی در این سرزمین از اهمیت فراوانی برخوردار است. مطالعات ژئومورفولوژی که نتایج دخال فرایندهای زمین شناسی و هیدرولوژی و اقلیم شناسی را منعکس می سازددر این شناسایی نقشی تعیین کننده دارد.

این مطلب را هم بخوانید :

استان گیلان با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی و منحصر به فردخود، بخصوص با دارابودن جنگل های انبوه و بارش فراوان این امکان را بوجود آورده تا حوضه های رودخانه ای بدلیل انواع فرسایش دستخوش تغییر ات شده و به مرور زمان پدیده های ژئومورفولوژی در آن نمایان گردد.

حوضه ماسوله رودخان در غرب گیلان از ارتفاعات کوههای شاه معلم سرچشمه مى‌گیرد و با نام ماسوله در منطقهٔ سرایان به «زیگل» و «لیکوند» تغییر نام مى‌‌دهد. حداکثر ارتفاع حوزهٔ رود ماسوله ۳۰۰۰ متر است. ماسوله رودخان در «چومثقال» وارد تالاب انزلى مى‌شود. لذا این تحقیق در نظر دارد تا به بررسی هیدرو موفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان پرداخته و این حوضه را از نظر هیدرولوژی و مورفولوژی مورد ارزیابی قرار دهد.

 1- 2 سوالات تحقیق

آیا در حوضه ماسوله رودخان آبشار وجود دارد؟

عوامل موثر در بروز و پیدایش آبشار در حوضه ماسوله رودخان کدامند؟

آیا نوع خاک و جنس زمین در پیدایش آبشارهای حوضه نقش دارند؟

آیا شرایط اقلیمی وبارندگی در پیدایش آبشار حوضه نقش دارند؟

1-3 فرضیه تحقیق

در تعریف فرضیه می توان گفت: فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیک ترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید ؛ بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد. (حافظ نیا، 1382، 110)

فرضیه یک تصور، گمان یا حدس آگاهانه درباره نتایج احتمالی تحقیق است. فرضیه، یک راه حل فرضی و یا نظریه ای است که باید ثابت شود و جوابی معقول برای مسئله تحقیق ارائه کند. در اصل، فرضیه و مسئله تحقیق با یکدیگر بسیار مرتبط هستند و اساس الگو و بررسی های تحقیق را تشکیل می دهند (علیجانی، 1380، 174)

فرضیه، توجیه و تبیین های حدسی معینی را درباره واقعیات عرضه می کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می کند و هم باعث استنتاج می شود. یافته های علمی دانشمندان هر یک در پی یک فرضیه و حدس و گمان علمی مقدور شده است. آنها ابتدا به صورت بنای فرضیه اقدام کرده ان و سپس در مورد آن به تحقیق و جستجو پرداخته اند (حافظ نیا، 1382، 110)

موفقیت و استحکام هر تحقیق بشر بسته به استحکام فرضیات آن است. رد یا اثبات فرضیات در تحقیق تفاوت چندانی ندارد و رسیدن به هر یک از دو نتیجه با ارزش می باشد. فرضیه را نباید معادل نظریه پنداشت. چرا که فرضیه نظریه ای به اثبات نرسیده است. (نادری و سیف نراقی، 1382، 39)

فرضیات مطرح شده در پژوهش حاضر عبارتند از :

به نظر می رسد در حوضه آبریز ماسوله رودخان آبشار وجود دارد.

به نظر می رسد نوع خاک و جنس زمین در پیدایش آبشارهای حوضه نقش دارند.

به نظر می رسد شرایط اقلیمی وبارندگی در پیدایش آبشار حوضه نقش دارند.

1 -4 اهداف تحقیق

پژوهشگر برای اینکه بتواند کار تحقیقی خودش را را حت تر شروع نماید باید هدف تحقیق را فراوری خود داشته باشد (ودیعی، 1384، 40). پژوهشگر هدف نهایی خود را بیان می کند. این موضوع هر چند که در عنوان پایان نامه به صورتی عنوان شده است ولی بهتر است در این بخش به تفصیل و روشن تر ذکر شود. (خدابخش، 1383، 11)

اهداف تعیین می کند که محقق از چه دیدی به مسئله نگاه می کند و چه چیزی را می خواهد نشان دهد، به عبارتی می توان گفت اهداف تحقیق نشان می دهد دیدگاه، افکار، تیزبینی، هوش و همچنین میزان تلاش محقق چقدر است؟ (سادات، رضوی، 1384، 55).

حوضه های آبریز بخش اصلی چشم اندازهای رودخانه ای هستند و در نتیجه، بخش وسیعی از پژوهش‎ها بر روی مشخصات آنها متمرکز شده است. این پژوهش ها شامل موقعیت جغرافیایی شبکه های رودخانه ای و شرح کمّی بافت، طرح، شکل و ارتفاع حوضه آبریز می شود. (آبراهامز، 1984)

هدف این تحقیق بطور کلی شناسایی قابلیتها و محدودیتهای مکانی و ارائه راهکارهایی در جهت تقویت قابلیت ها و کاهش محدودیتها می باشد که این تحقیق نیز در خارج از این محدوده نبوده و اهداف آن بطور عمده به شرح زیر است.

بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ماسوله رودخان با تاکید بر آبشار

شناسایی اشکال تاثیر گذار در پیدایش آبشار در حوضه

ارائه راهکارهای مناسب برای مدیریت محیط و استفاده بهینه از آبشار های موجود

1 -5 نوع روش تحقیق

روش اصلی در این تحقیق روش تحلیلی – توصیفی و بر پایه مشاهدات میدانی است. روش تحقیق به معنای تبیین و تفسیر حرکت جهت رسیدن به حقایق مربوط به موضوع تحقیق ماست. (حافظ نیا، 1382، 19). روش تحقیق در این پایان نامه مبتنی بر روش تجربی و نیز دوروش استقرایی(حرکت از جزء به کل) وعلّی قیاسی (بررسی علت و معلول) می باشد. درراستای انجام این پژوهش از مواد و تکنیک های زیر نیز کمک گرفته