500 میلی گرم در لیتر و همچنین محلول پاشی سولفات روی با غلظت 4 در هزار حاصل شد. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، کاربرد کندکننده­ رشد سایکوسل 500 میلی گرم در لیتر و سولفات روی 4 در هزار به منظور کنترل رشد رویشی و افزایش کمی و کیفی محصول باقلای رقم برکت در منطقه­ی ممسنی قابل توصیه است.

واژه­های کلیدی: باقلا، رقم برکت، سایکوسل، سولفات روی، عملکرد، پروتئین

• اهمیت تحقیق

 باقلا[1] یكی از بقولات زراعی بسیار قدیمی است. بذرهای این گونه از محل­های مربوط به عصر نوسنگی در اسپانیا و اروپای شرقی و همچنین مكان­های عصر مفرغ در سوئد و ایتالیا كشف شده است. Vicia faba حدود 1800 سال قبل از میلاد در اروپا كشت ­می­شده­ است (پارسا و باقری، 1387).

منشأ باقلا در ناحیه­ی مدیترانه­ای جنوب­ غرب آسیاست و بسیار نزدیک به جنس vicia phiniama كه به ­صورت وحشی در الجزایر می­روید، می­باشد (كوچكی و بنایان اول، 1388). احتمالآً مركز ثانویه­ی آن افغانستان و اتیوپی می­باشد. به ­طور كلی از ‌آن­جا كه بقایای به ­دست­ آمده مربوط به حدود 2000 تا 3000 سال قبل از میلاد در حوزه­ مدیترانه­ای كشف ­شده است، اهلی­ شدن بایستی 1500 تا 2000 سال قبل از آن انجام شده ­باشد. مطابق شواهد باستان ­شناسی به­ نظر می­رسد كه محتمل­ترین ناحیه­ی اهلی­ شدن باقلا مدیترانه­ی شرقی و خاور نزدیک باشد. طی اهلی ­شدن، باقلا توسط انسان به نواحیی كه از نظر اقلیمی متفاوت بوده و در عین حال شباهت­هایی نیز داشتند، منتقل ­شد. باقلا به ­طور وسیعی در مناطق معتدله و ارتفاعات بلند مناطق گرمسیری (مانند نواحی شمالی در آمریكای ­لاتین و اتیوپی) كشت می­شود. این محصول در آمریكا، آفریقای­ شرقی و هاوایی وجود دارد و تنوع وسیعی از تیپ­های آن كشت می­شود. ارقام دانه­ریز در شمال­ اروپا، دره­ی ­نیل، اتیوپی، افغانستان، شبه­ قاره­ی ­هند و آمریكای­ شمالی غالب است. در بیشتر مناطق دیگر نظیر حوزه­ مدیترانه، آسیای ­غربی، چین و آمریكای­ لاتین، تیپ­های دانه­ درشت اهمیت بیشتری دارند. در اغلب كشورهای پیشرفته، باقلا بیشتر به ­منظور تغذیه­ی دام استفاده ­می­شود، در حالی­ كه در برخی از كشورهای در ­حال توسعه هنوز هم به ­عنوان غذای انسان مورد كشت و كار قرار می­گیرد (پارسا و باقری، 1387).

باقلا یکی از مهمترین محصولات زمستانه­ی دارای ارزش غذایی بالا در جهان است. دانه­های بالغ باقلا منبع خوب پروتئین (حدود 25 درصد دانه­های خشک)، نشاسته، سلولز، ویتامین ث و مواد ­معدنی هستند (Hamilton, 2005)؛ بنابراین این گیاه اهمیت فزاینده­ای برای غذای انسان و حیوان در آینده دارد. با توجه به این مسئله بهبود ساختار گیاه، مولفه­های مربوط به عملکرد و همچنین کیفیت عملکرد دانه (که به ­واسطه­ی محتوای کلی کربوهیدرات و پروتئین نشان­ داده ­می­شود)، از جمله مواردی می­باشند که در تحقیقات در زمینه­ حبوبات از جمله باقلا مد نظر محققان قرار می­گیرد (Ibrahim et al., 2007).

تنظیم­کننده­ های رشد گیاهی به ­خاطر تاثیر در رشد و نمو در غلظت­های خیلی ­کم شناخته شده ­اند (Jules et al., 1981). در این ­میان تاثیر تنظیم­کنندگی رشد کلرمکوات­ کلراید نخستین­ بار توسط تولبرت (1960)، در طیف وسیعی از گیاهان به ­اثبات ­رسید. هدف اولیه از کاربرد کلرمکوات­ کلراید در تولید گیاهان زراعی به اثر ضد خوابیدگی آن محدود می­شود. نتایج پژوهش­های بعدی نشان­ داد که کاربرد کلرمکوات­ کلراید حتی در غیاب خوابیدگی[2] (ورس) هم باعث افزایش عملکرد در دانه می­گردد (Ma and Smith, 1992). از طرف ­دیگر عناصر ریزمغذی در گیاهان زراعی با تاثیر بر فرایندهای رشد و نموی، شاخص­های کمی و کیفی آنها را تغییر می­ دهند (بابائیان و همکاران، 1387). مصرف عناصر ریزمغذی علاوه ­بر نقشی که در افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی دارند، در سلامتی انسان و دام، که از مواد اولیه­ی گیاهی استفاده ­می­ کنند، نیز تاثیر بسزایی دارند (پارسا و باقری، 1387). در مطالعات صورت­ گرفته مشخص ­شده ­است که اکثر خاک­های ایران دارای pH  بالا و مقادیر زیادی آهک هستند (ملکوتی و غیبی، 1376؛ غیبی، 1376). در این ­نوع خاک­ها حلالیت عناصر ریزمغذی کم است و همین ­امر منجر به کاهش قابلیت در دسترس ­بودن این عناصر برای عمده­ی گیاهان زراعی می­شود (ملکوتی و غیبی، 1376؛ Sigh et al., 1996). در این­ میان روی از جمله عناصر کم­ مصرفی است که کمبود آن در خاک­های زراعی ایران هم به دلیل موارد ذکر شده در بالا و هم عدم رواج مصرف کودهای محتوی روی عمومیت دارد (ملکوتی و طهرانی، 1378).

با­ توجه به مطالب بالا و به ­دلیل تحقیقات کمی که در مورد اثرات عناصر کم­ مصرف از جمله روی و همچنین کندکننده­ های رشد گیاهی مانند سایکوسل بر روی گیاه باقلا صورت گرفته است، انجام بررسی در چنین زمینه­هایی می ­تواند کمک قابل­ توجهی به شناخت بهتر و بیشتر اثرات این مواد بر روی گیاه باقلا در جهت افزایش کمیت و کیفیت محصول داشته ­باشد.

اهمیت اقتصادی و غذایی باقلا

 باقلا یكی از مهمترین محصولات زمستانه­ی دارای ارزش‌ غذایی بالا در جهان است (Ibrahim et al., 2007). این گیاه از نظر اهمیت بعد از لوبیا، نخودفرنگی و نخود در مقام چهارم قرار دارد و به­ عنوان یكی از حبوبات اصلی در كشورهای چین، مصر، اتیوپی، شمال­ سودان، منطقه­ی ­مدیترانه و ارتفاعات آمریكای­ لاتین كشت ­می­شود. باقلا در ایران نیز در استان­های گیلان، مازندران، گلستان، لرستان و خوزستان كشت­ می­شود. كل سطح زیر كشت باقلا در كشور حدود 9573 هكتار است كه حدود 7398 هكتار آن به صورت كشت آبی و حدود 2176 هكتار به صورت دیم عمدتاً در شمال كشور كشت­ می­شود. استان لرستان با سطح زیر كشت 2130 هكتار در مقام اول و استان­های گلستان، مازندران، خوزستان و گیلان در مكان­های بعدی قرار دارند. كل تولید باقلا در ایران حدود 13757 تن است كه استان لرستان با تولید 4032 تن باز هم در مقام اول و استان­های گلستان، مازندران و خوزستان در مكان­های بعدی قرار دارند. كمترین مقدار تولید و سطح زیر كشت مربوط به استان­های قم، خراسان شمالی و سمنان است. باقلا در كشورهای صنعتی به­ عنوان غذای دام از جمله اسب، خوك، ماكیان و كبوتر و در كشورهای در حال ­توسعه به عنوان غذای انسان مطرح­ است. ارزش غذایی باقلای سبز كم و بیش مانند نخودفرنگی و لوبیا است، اما ممكن ­است به عنوان سبزی مصرف­ شود یا به صورت خشك شده یا حتی كنسرو شده نیز استفاده ­شود. در هندوستان دانه­های خشك­ شده­ی آن مانند بادام ­زمینی مصرف­ می­شود. كاه آن به عنوان فرش و یا به ­عنوان سوخت در قسمت­هایی از سودان و اتیوپی كاربرد دارد (کاظمی پشت مساری، 1388). علاوه بر این باقلا خواص دارویی برای بیماری­های سنگ ­كلیه، مرض ­كبد و بیماری­های چشمی دارد (Akcin, 1988).

در كنار این كاربردها، ویژگی‌هایی از قبیل عملكرد بالا، دانه­های كوچك، فاكتورهای غیر تغذیه­ای كم، توانایی بالای سازگاری با كشاورزی مدرن، طول ­عمر انبارداری، انتقال آسان و قیمت پایین، این گیاه را برای كشاورزان، كارخانه­داران و از نظر تغذیه­ای جالب­ ساخته ­است (Duc, 1997). از نظر ارزش­ غذایی، باقلا یكی از منابع مهم پروتئین و انرژی برای بسیاری در‌ آفریقا، آسیا و آمریكای لاتین و یک جایگزین خوب برای پروتئین گران گوشت و ماهی می­باشد (Ibrahim et al., 2007). بذور بالغ

 باقلا سرشار از پروتئین، نشاسته، سلولز، ویتامین و مواد معدنی هستند (Hamilton, 2005).

با وجود ارزش­ غذایی بسیار قابل ­توجه باقلا و كیفیت بالای پروتئین آن و اگر چه تاریخ استفاده از باقلا به­ عنوان غذا بسیار طولانی است، اما هنوز به ­طور جهانی پذیرفته ­نشده است. بیشترین مصرف غذایی آن در مدیترانه­ی­ شرقی و مناطق شرق­ میانه است، اما در همین مناطق نیز مردم فقیر از ‌آن استفاده می­كنند. نكته­ی مهم در ارزش غذایی باقلا وجود اسید آمینه­ی لیزین است كه از جمله اسید آمینه­های ضروری بوده و بدن قادر به ساخت آن نیست. 8/1 درصد از وزن باقلا اسید آمینه­ی لیزین است. جداول زیر به­ ترتیب اسید آمینه­های موجود در‌ باقلا (جدول 1-1)، مقایسه­ تركیبات آن با سویا (جدول 1-2) و درصد تركیبات ماده­ی خشك آن (جدول 1-3) را نشان­ می­ دهند (کوچکی و بنایان اول، 1388).

جدول 1-1- اسید آمینه­های موجود در باقلا بر اساس درصد كل ازت موجود در دانه­ی آن

مأخذ: زراعت حبوبات، کوچکی وبنایان اول(1388)

جدول1-2- مقایسه بین تركیبات سویا و باقلا

مأخذ: زراعت حبوبات، كوچكی و بنایان اول(1388)

جدول 1-3- درصد تركیب ماده خشك در بذر باقلا

مأخذ: زراعت حبوبات، كوچكی و بنایان اول(1388)

-3- فرضیات تحقیق

 1. کاربرد سطوح مختلف سایکوسل به صورت محلول پاشی می ­تواند باعث کنترل رشد رویشی و افزایش عملکرد رقم باقلای برکت شود.

1. کاربرد سطوح مختلف سولفات روی به صورت محلول پاشی می ­تواند باعث بهبود ویژگی­های رویشی و افزایش عملکرد رقم باقلای برکت شود.
2. برهمکنش سایکوسل و سولفات روی می ­تواند موجب افزایش عملکرد گردد.

 -4- اهداف تحقیق

بررسی اثر کاربرد کندکننده­ رشد سایکوسل بر کنترل رشد رویشی و افزایش عملکرد در رقم باقلای برکت.

1. بررسی اثر کاربرد سولفات روی بر بهبود عملکرد رقم باقلای برکت.

 بررسی برهمکنش سایکوسل و سولفات روی بر ویژگی­های رویشی و اجزای عملکرد رقم باقلای برکت.