* خلاصه‌ی قصه
بزی به نام زنگوله پا، سه بچه به نامهای شنگول، منگول و حبهی انگور داشت. روزی بز زنگوله پا برای چرا به صحرا رفت و به بچهها تاکید کرد که در را به روی غریبه باز نکنند. گرگ که همان نزدیکیها بود، به خانه بز رفت و با تغییر صدا و تغییر رنگ دست و پا بچهها را فریب داد و وارد خانه شد. شنگول ومنگول را خورد؛ اما حبهی انگور در سوراخ راه آب پنهان شد. بز زنگوله پا وقتی به خانه آمد، دید هیچکس نیست. بچهها را صدا زد. حبهی انگور که صدای مادر را شناخت. خود را به مادر نشان داد و ماجرا را تعریف کرد.
بز زنگوله پا برای اینکه در مقابل گرگ آماده باشد. پیش سوهانکار رفت و شاخهایش را تیز کرد و در عوض مزد به سوهانکار کره و سرشیر داد. گرگ هم نزد دلاک آمد؛ اما به جای مزد انبانی پر از باد به او داد. دلاک هم دندانهای گرگ را کشید و جای آن پنبه گذاشت. روز درگیری گرگ دندانی نداشت تا با بز بجنگد در مقابل بز با شاخهای تیزش به شکم گرگ زد و شنگول و منگول را به خانه برد و به آنها تاکید کرد که از این به بعد، دانا باشند و دوست را از دشمن باز شناسند.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
_____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
همانگونه که در قصهی ۱۰۳ هم گفته شد، این نوع قصهها تمثیلی و بیشتر برای آموزش کودکان روایت شده است؛ اما در این قصه ضمن بیان پند از دو شغل نام میبرد، سوهانکار و دلاک. در زمان های قدیم امور مربوط به دندان و دندانپزشکی را دلاکها انجام میدادند که در قصه هم به آن اشاره شدهاست.
¨ آداب و رسوم
___________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
______________
■ عناصر روانشناسی
(رجوع شود به قصهی ۱۰۳ )
■ باورهای عامیانه و خرافی
____________
■ سایر عناصر
_________
۳-۱۰۸-بز فضول
* خلاصه قصه
خانوادهای بودند که در ده زندگی میکردند. این خانواده به تازگی برای پسرشان زن گرفته بودند. روزی عروس در خانه تنها بود. موقع خوردن غذا ناگهان بادی از او در رفت. بزغالهای گوشهی اتاق بود و داشت سر تکان میداد. عروس از اینکه بزغاله شاهد کارش بوده، ترسید. برای اینکه رازش را فاش نکند، زیورآلات خود را به بزغاله آویزان کرد. عصر که شد پدر و مادرشوهرش هم آمدند و وقتی جریان را فهمیدند، برای اینکه بز راز عروس را به پسر نگوید، هرچه داشتند به بزغاله آویزان کردند. شب که پسر آمد و ماجرا را فهمید، از حماقت آنها ناراحت شد و از خانه بیرون آمد. مرد همانطور رفت تا به دهی رسید که مردم نمیدانستند چه‌طور ظرف بشویند. وقتی او یکی از ظرفها را شست. مردم ده فکر کردند که معجزهگر آمده، مرد در قبال گرفتن پول، شستن ظرف را به آنها یاد داد. مرد از آنجا هم رفت تا به دهی دیگر رسید. در آنجا متوجه شد که عروسی برپاست؛ اما خانواده عروس شیون و عزاداری می‌کردند. وقتی علت ماجرا را پرسید. فهمید که عروس قد بلندی دارد و اتاق کوتاه است، به همین دلیل خانواده‌ی داماد میخواهند پاهای عروس را ببرند. مرد در قبال گرفتن پولی، به عروس یاد داد که خمیده و وارد اتاق شود. مرد با خود فکر کرد که زندگی کردن با اینها هم مشکل است و به راه افتاد. مرد که خیلی غصهدار بود. در دهی، پشت دیوار خانهای نشست. صاحبخانه بیرون آمد و از او پرسید: « از کجا آمدهای؟» مرد که غصهدار و ناراحت بود گفت:«از جهنم»، بعد از آن چندنفر از اهالی ده آمدند و احوال مردههایشان را پرسیدند. مرد هم از آنها پول گرفت تا به بستگان آنها بدهد. مرد با خود فکری کرد و گفت: «وقتی بقیه مردم اینگونهاند، پس خانواده‌ی خودم تقصیری ندارند» و به طرف ده خودش به راه افتاد.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
____________
¨ کنشهای اساطیری
_______________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
این قصه که به طنز و طعنه بلاهت مردم را به نقد کشیده، از لحاظ ساختار و محتوا به قصهی ۶۰ شباهت دارد. (رجوع شود به قصهی ۶۰)
¨ آداب و رسوم
__________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
______________
■ عناصر روانشناسی
____________
■ باورهای عامیانه و خرافی
_______________
■ سایر عناصر
__________

دانلود متن کامل این پایان نامه در سایت abisho.ir

درراستای تحقق این امر سازمان نوسازی مدارس کشور بعنوان متولی امر مقدس مدرسه سازی ؛ مقاوم‌سازی مدارس موجود وهمچنین ارتقاء ضریب ایمنی مدارس در دست اجرا را در دستور کار خود قرار داده است.
با بررسی روند موجود در بهسازی مدارس کشور و با فرض مقاومسازی۱۰۰۰ مدرسه در سال، تحقق هدف ایجاد مدارسی ایمن و عاری از خطر در زلزله بیش از ۴۰ سال به طول خواهد انجامید و در این سالها مطمئنا” ملت ما رنج و محنت زلزله های زیادی را باید بر دوش کشند. اکنون ضرورت تسریع در روند بهسازی در کلیه بخشهای کشور روشن است و مطمئنا رویکردهای فعلی در مطالعات و اجرا ,توان پاسخگویی به این نیاز اساسی را ندارد.
در این تحقیق با مرور تحقیقات انجام شده در رابطه با عوامل موفقیت و شکست پروژه های مقاومسازی و مشکلات و موانع پیش روی ، سعی گردید چالش های بالقوه فراروی سازمان نوسازی مدارس، در رابطه با تحقق اجرای پروژه ها را شناسایی واولویت بندی گردد و راهکارهایی برای بهبود وضع کیفی پروژه ها، پیشنهاد شود.

سازمان آموزش وپرورش

سازمان آموزش و پرورش از مهمترین و گسترده ترین سازمانهای اجتماعی است که مسئولیت انتخاب و انتقال ارزشها و آداب و رسوم را به نسل آینده بر عهده دارد. این سازمان، نه تنها به طور مستقیم در رشد دانش آموزان مؤثر است، بلکه باعث افزایش میزان تولید سرانه و تولید ناخالص ملی در هر کشور می گردد. در واقع می توان آموزش و پرورش را، زیر بنای توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه دانست.[۵]
بررسی عوامل مؤثربر پیشرفت وترقی جوامع پیشرفته نشان می‌دهد که همه این کشورها، آموزش و پرورش توانمند و کارآمدی داشته اند. یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی معماری، کالبد و فضای مدرسه است. در تعلیم و تربیت جدید،فضای کالبدی مدرسه باید چنان باشد که،به عنوان عاملی زنده و پویا در کیفیت فعالیت های آموزشی و تربیتی دانش آموزان ایفای نقش می کند.[۶]توجه به فضاهای فیزیکی می تواند نشاط،انگیزه و روحیه دانش آموز را افزایش دهد،زیرا مدرسه،خانه دوم دانش آموز است و او ساعت های بسیاری را در آن سپری می کند. اگر فضاهای فیزیکی از نظر شکل،زیبایی،نور،صدا و ….که لازمه سلامت و آرامش روح و جسم است، مناسب نباشند، به مکان هایی کسالت آور تبدیل می گردند و برای دانش آموز غیرقابل تحمل می شوند.اهمیت فضاهای فیزیکی از آن رو است که می تواند بر تربیت اجتماعی، دینی و علمی کودکان تأثیر بگذارد.[۵]

سازمان نوسازی مدارس

سالانه در کشور ما صد ها پروژه عمرانی طراحی و اجرا می شود و میلیارد ها ریال توسط دستگاه های اجرایی صرف ساخت و ساز می گردد. وزارت آموزش و پرورش فعالیت های مربوط به ساخت و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی خود را از طریق سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور انجام می دهد. قانون تأسیس سازمان نوسازی مدارس کشور، به عنوان سازمان وابسته به وزارت آموزش و پرورش در اردیبهشت سال ۱۳۵۴به تصویب مجلس وقت رسید و این سازمان از اوایل سال ۱۳۵۵ رسماً کار خود را آغاز کرد. در وظایف این سازمان احداث،توسعه، ترمیم و نوسازی ساختما نهای مدارس و تهیه تجهیزات مورد نیاز مدارس پیشبینی شده است. سازمان نوسازی مدارس،در حقیقت معاونت عمرانی وزارت آموزش و پرورش تلقی می گردد و متشکل از دفتر مرکزی و ۳۱ نماینده در استان های مختلف کشور است. نقش دفتر مرکزی سیاست گذاری کلان، برنامه ریزی، راهبری و مدیریت نمایندگی های سراسر کشور است. پس ازتعیین اهداف و چشم اندازهای موردنظر در مقوله نوسازی و مقاوم سازی مدارس و تخصیص اعتبار لازم، نمایندگی های استان ها که بازوی اجرایی دفتر مرکزی محسوب می گردند، اقدام به عملیاتی نمودن پروژه های موردنظر طبق الگوهای از پیش تعیین شده می نمایند. [۴]

مقاوم سازی:

مقاومت فاکتور بسیار مهمی در امر مقاوم سازی است.یک سازه ضعیف را می توان با افزایش مقاومت اعضای موجود ،یا با اضافه کردن اعضای جدید که مقاومت کل سازه را افزایش می دهند تقویت نمود.نکته قابل توجه در انتخاب روش مناسب بهسازی لرزه ای یک سازه ، اطمینان داشتن از این مطلب است که مسیرهای بارهای لرزه ای طوری تغییر نمی کند که مسایل جدیدی را برای سازه به وجود آورد و این کار ،مستلزم ارزیابی دقیق سختی اجزای موجود و اجزایی است که به سازه اضافه می شوند.
برای اینکه اجزای اضافه شده به سازه به طور موثری در عملکرد سازه سهیم باشند باید نسبت اجزای مقاوم در برابر بارهای جانبی ،به اندازه کافی دارای سختی باشند تا مقدار کافی دارای سختی باشد تا مقدار کافی نیروی جذب کرده و از سیستم باربر جانبی موجود دور می کند.موقعیت اجزای اضافه شده و همچنین مقدار افزایش سختی سازه نیز دارای اهمیت است .
شکل پذیری: شکل پذیری قابلیت جذب ،اتلاف انرژی و حفظ تاب باربری یک سازه است وقتی که تحت تاثیر تغییر مکان های غیر خطی چرخه ای ناشی از زلزله قرار می گیرد.شکل پذیری فاکتور بسیار مهمی در امر بهسازی لرزه ای است. [۷]
در مجموع چهار پارامتر در انجام مقاومسازی نقش دارد:

قیمت:

در بحث مقاوم سازی ، مساله قیمت بسیار حائز اهمیت است به طوری که در انتخاب بین دو یا چند گزینه معادل مقاوم سازی ،معیار قیمت تعین کننده است . در ارزیابی دو یا چند روش مقاوم سازی یا بهسازی لرزه ای ،باید قیمت تمام حالت های ممکن را در نظر گرفت .برای مثال یک ساختمان اسکلت فلزی با سقف مرکب و دارای بادبندهای فولادی را در نظر بگیرید که ظرفیت باربری جانبی سیستم بادبنی و مقاومت برشی در صفحه دیافراگم آن کافی نیست . با وجودی که می توان همزمان بادبند و دیافراگم را تقویت کرد اقتصادی تر است که به قاب های داخلی بادندهای جدیدی اضافه شود تا برش دیافراگم کاهش یافته و به مقدرا نیاز برسد. اگر اضافه کردن بادبند بدونه اضافه کردن نیروی اضافی و بدونه تاثیر منفی روی کاربری ساختمان باشد ،ممکن است بسیار اقتصادی تر از روش های تقویت دیافراگم باشد.

کاربری:

با توجه به اهمیت کاربری ساختمان،در طراحی تغییرات سازی باید توجه خاصی داشت که این تغییرات ،کاربری سازه را مخدوش نکند،برای مثال ، اگر نیاز باشد که یک دیوار برش جدید یا یک سیستم مهار بندی هم محور به یک ساختمان اضافه شودباید آنرا طوری قرار داد که حداقل تاثیر منفی را روی دسترسی ها و خروجی های ساختمان داشته باشد.

زیبایی:

گاهی انتخاب روش مقاوم سازی تحت تاثیر حفظ زیبای سازه قرار می گیرد . در بعضی ساختمانها ،نماها ،ورودی هاو پنجره های وجود دارد که ممکن است نظر معماری با اهمیت بوده ، و حفظ آنها ضروری باشد. نور طبیعی ساختمان به علت پر کردن بازشوها ،پنجره ها یا نورگیر سقف ها یا نصب مهاربندی در محل باز شوها کاهش می یابد ،ممکن است از نظر معماری و ساکنین ساختمان قابل قبول نباشد، بنابراین حفظ خصوصیات معماری ساختمان طرح و محل سیستم مهار بندی جدید را تحمیل می کند . در بسیاری از موارد نمی توان به همه این ملاحضات توجه کرد .با این حال با مشخص شدن هزینه های اضافی که باید برای حفظ خصوصیات معماری پرداخت شود . کارفرما می تواند تصمیم درستی در این زمینه اتخاذ کند.

لرزه خیزی منطقه:

آیین نامه طرح ساختمان در برابر زلزله ویرایش سوم(استاندارد ۲۸۰۰ ) ایران را از نظر زلزله خیزی به چهار منطقه تقسیم کرده است ،که دارای خطر نسبی خیلی زیاد ،زیاد،متوسط و کم می باشد.مقاوم سازی لرزه ای برای ساختمانهای قدیمی که قبل از پیدایش آیین نامه لرزه ای ساخته شده اند یا در شرایطی ساخته شده اند که آیین نامه الزامات خود را تغییر داده ،ضروری است (به عنوان نمونه آیین نامه ۲۸۰۰ ویرایش سوم نسبت به ویرایش دوم برای برخی ساختمانها نیروهای لرزه ای بیشتری در نظر گرفته است).
با این حال ،چون این ساختمانها در طی زمان در برابر بارهای باد و زلزله ایستا بوده اند ، باید اطمینان داشت که تا حدی ،ظرفیت ذاتی برای مقابله با نیروهای لرزه ای را دارند.مشخص است که سازه های واقع شده در پهنه خطر نسبی کم زلزله ، نسبت به سازه های واقع در پهنه خطر نسبی زیاد ،با احتمال کمتری نیاز به مقاوم سازی دارند و روش های مقاوم سازی لرزه ای برای ساختمان های موجود که در ناحیه خطر نسبی کم قرار دارند ،برای نواحی با خطر نسبی زیاد مناسب نمی باشد[۷].
تعریف بهسازی ونوسازی
بهسازی^[۱] در لغت به مفهوم بهتر کردن،اصلاح یا بهبود بخشیدن به وضعیت یا شرایط است. در صنعت ساختمان ، بهسازی بر حسب تعریف، ایجاد قابلیت انجام وظیفه یا وظایفی در ساختمان، سازه یا اجزا^[۲] و عناصر^[۳] آن است که در وضع موجود قادر به انجام تمام و کمال آن وظیفه یا وظایف نیستند.ناتوانایی ساختمان برای انجام وظیفه ، که در این تعریف مورد اشاره قرار گرفته ممکن است ناشی از نارسایی طرح ، نامناسب بودن اجرا بهره برداری بی ضابطه یا فروپایگی ساختمان، سازه ساختمان یا اجزا و عناصر آن در اثر تغییر در ضوابط آیین نامه های ناشی از توسعه، مانند اطلاعات مهندسی ، از دست رفتن مشخصه های مصالح و تجهیزات به دلایل مختلف از جمله اثر فرساینده گذشت زمان ، سانحه، حادثه یا عوامل دیگر، یا حاصل تغییر و تحول درشرایط زیست و کار سنگین تر شدن وظایف مورد انتظار ساختمان باشد .اگر هدف از بهسازی، جبران فروپایگی و برگرداندن ساختمان، سازه یا اجزا و عناصر آن به وضع اولیه ، باشد به آن اعاده وضع گفته میشود.
اگر بهسازی به منظور پاسخگویی به تغییر و تحول شرایط بهره برداری و سنگین تر شدن وظایف مورد انتظار ساختمان یا تغییر در ضوابط آیین نامه ها باشد، اعم از اینکه در سازه ساختمان یا در اجزاء و عناصر آن فروپایگی به وجود آمده باشد یا خیر، ارتقا وضع نام دارد. بهسازی ،طیفی گسترده ازخدمات مهندسی است و فعالیت هایی را در برمیگیرد که ممکن است به منظورهای مختلف فنی، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی، زیباشناسی و حتی سیاسی اجراشوند.
بطور کلی ، بهسازی صرف نظر از گستردگی آن مستلزم دخالت در وضع موجود ساختمان است همانطور که بهسازی طیفی گسترده را شامل میشود، حددخالت در وضع موجود ساختمان، اجزا و عناصر آن نیز طیف گسترده از بسیار کم تا بسیار زیاد را پوشش میدهد که از ترمیم آغاز میشود و پس ازعبور ازتعمیر ، تقویت، بازپیرایی ، نوکاری تغییر سازگاری ، تغییر اساسی و تغییر نوع بهره برداری، به گردشکاری و بازسازی می رسد. اگر هیچ یک ازاین راه حلها نتیجه بخش نباشد، درصورت عدم مزاحمت ، ساختمان به صورت متروکه رها میشود و یا تخریب شده و به جای آن بنایی با مشخصه های مورد هدف احداث میشود که به این کار، نوسازی میگویند. [۸]

بهسازی لرزه ای

از دیدگاه علمی منظور از اصطلاح مقاوم سازی^[۴] بهبود عملکرد اجزاء سازه (ساختمان ) در برابر نیروی زلزله است. به همین دلیل بهسازی لرزه ای اصطلاح رایجی است که در صنعت ساختمان به مفهوم احیاء و یا افزودن قابلیت بهره برداری ساختمان و افزایش طول عمر مفید آن می باشد. به عبارت دقیق تر بهسازی لرزه ای به مجموعه تمهیدات و عملیاتی گفته می شود که قابلیت وظیفه یا وظایفی را در ساختمان ایجاد نماید که سازه در وضع موجود قادر به انجام تمام و کمال آنها نیست. در عملیات میدانی بررسی های صورت گرفته بر روی ساختمان ها آموزشی مشخص گردید به غیر از مدارس ارزشمند ماندگار تاریخی همچون ایرانشهر, البرز و…. ساختمانهای آموزشی دیگری نیز قبل وبعد از تدوین آیین نامه های زلزله احداث گردیده که حداقل معیارهای مهندسی درآنهارعایت شده و تخریب و بازسازی مجدد آنها به صرفه و صلاح دولت نبوده و احداث مجدد آنها مشمول زمان خواهد شد.
این مدارس که در دهه شصت و هفتاد براساس ضوابط مهندسی و معیارهای وقت و آیین نامه های داخلی سازمان نوسازی مدارس کشور ساخته شده اند به عنوان ساختمانهای قابل قبول ولی نیازمند مقاوم سازی معرفی می گردند. بدیهی است تخریب و احداث بنای مجدد این فضاهای آموزشی علاوه بر صرف هزینه و زمان بسیار زیاد ؛ باعث مشکلاتی از جمله امکان جابجایی دانش آموزان و عدم رضایت اولیا خواهد شد. در مجموع می توان با روش های ذیل با صرف کمترین هزینه و در زمان فراغت مدارس ساختمانها را مورد مطالعه قرار داده و با اجرای مفاد دستورالعمل بهسازی با در نظر گرفتن وضع موجود، ساختمان را مقاوم نموده و اصطلاحاً برروی آن بهسازی لرزه ای صورت گیرد.
قابل ذکر است منظور از بهسازی لرزه ای؛ مقاوم سازی ساختمان های مدارس موجود در برابر بار جانبی ناشی از زلزله می باشد که طبق نشریه ۳۶۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و با رعایت ضوابط آیین نامه زلزله ایران استاندارد ۸۴-۲۸۰۰ صورت می گیرد بعبارتی انتظار می رود مدارس بعد از بهسازی لرزه ای چنانچه در معرض زلزله ای که احتمال وقوع آن در ۵۰ سال آینده ۱۰% می باشد قرار گیرند؛ بمیزانی مورد خسارت واقع گردند که خسارت جانی در بر نداشته باشند.[۱]
مراحل مختلف بهسازی لرزه ای ساختمانهای موجود. [۹]
۱- بررسی ویژگیهای ساختمان
ویژگیهای ساختمان شامل مشخصات اجزای سازه ای و غیرسازهای آن، میزان خطـر زلزلـه در محـل اولیـه ی ارزیابی مقاومت لرزه ای، تاریخچه بهره برداری گذشته و آینده ساختمان، ملاحظات خاص اقتصادی، اجتماعی و مقررات و قـوانین حاکم، قبل از اقدام به هرگونه بهسازی باید توسط طراح با هماهنگی کارفرما مورد بررسی قرار گیرد.
۲- انتخاب هدف بهسازی
هدف بهسازی باید توسط طراح و با تصویب کارفرما انتخاب شود.
۳- جمع آوری اطلاعات وضعیت موجود ساختمان
اطلاعات موجود و در دسترس از ساختمان شامل نقشه های چون ساخت و سایر مدارک فنی بایـد بـرای بهـره گیـری در مراحـل بعدی، جمع آوری و دسته بندی شود
۴-نیاز یا عدم نیاز به بهسازی
ساختمانهایی که با توجه به درجه اهمیت آنها براساس آخرین ویرایش استاندارد ۲۸۰۰ ایران طراحـی لـرزه ای و اجـرا شـده باشند، نیازی به ارزیابی و بهسازی لرزهای براساس دستورالعمل ۳۶۰برنامه بودجه ندارند مگر آنکه درجـه اهمیـت فعلـی آنهـا بـیش از میـزان مفروض در طراحی اولیه آن ها بوده و یا سطح خطر مدنظر با سطح خطر موجود در طراحی اولیه با اسـتاندارد ۲۸۰۰ ایـران متفـاوت باشد. ساختمانهایی که برطبق شرایط فوق قرار است مشمول دستور العمل۳۶۰برنامه بودجه نباشند باید دارای کلیـه اطلاعـات سـاختمانی لازم (اعم از دفترچه محاسبات، نقشه های اجرایی و …) باشند .
۵- ارائه طرح بهسازی و ارزیابی آن
طـرح پـیشبینـی شـده بـرای بهسازی باید با تحلیل مدل بهسازی شده سازه مورد ارزیابی قـرار گیـرد. چنانچـه هـدف بهسـازی تـامین نشـده باشـد، بایـد روش انتخاب شده مورد بازنگری قرارگیرد. در صورت تامین هدف بهسازی، مدارک فنی لازم ازجمله نقشه ها و دستورالعملهای اجرایی تهیه شوند.
مراحل انجام بهسازی لرزه ای^[۵] یک ساختمان شامل مطالعات بهسازی واجرای طرح بهسازی لرزه ای می باشد.:

مطالعات بهسازی لرزه ای

مطالعات بهسازی در دو مرحله ” ارزیابی آسیب پذیری” و ” تهیه طرح بهسازی” صورت گرفته که مختصر به شرح آن می پردازد:

ارزیابی آسیب پذیری

پژوهشگران برای پاسخ دادن به اثر کیفیت خدمات بر سود، بین اثرات تهاجمی^[۳۰] (برای مثال، بدست آوردن سهم بازار بیشتر) و اثرات تدافعی^[۳۱] (حفظ مشتریان، کاهش هزینه‌های ترفیعی) تمایز قائل شده اند. در شکل(۴-۲) ارتباط بین کیفیت خدمات و سود که مشتمل بر هر دو اثر است، نشان داده شده است. بهبود کیفیت خدمات منجر به جذب مشتریان جدید(اثر تهاجمی)شده و همچنین سازمان را قادر می‌سازد تا مشتریان کنونی اش را حفظ نماید(اثر تدافعی) (Zeithaml and Bitner,1996,252-253).
نتایج تحقیقات نشان دهنده ارتباط مثبت میان کیفیت ادراک شده و عملکردهای مالی سازمان است. در حقیقت شرکتهای با کیفیت ادراک شده بالا نوعاً از سهم بازار بیشتر، بازگشت سرمایه بالاتر و گردش دارائیهای بیشتر نسبت به شرکتهایی با کیفیت ادراک شده پایین تر، برخوردار هستند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در بلند مدت مهمترین عامل اثر گذار بر عملکرد تجاری، کیفیت کالا و خدماتی است که سازمان نسبت به رقبای خود عرضه می‌کند.

نمودار ۲-۲: رابطه میان کیفیت خدمات و عملکرد مالی

کیفیت خدمات می‌تواند به یک سازمان جهت متمایز کردن خود از دیگر سازمانها و دستیابی به مزیت رقابتی پایدار کمک کند. کیفیت بالای خدمات به عنوان عامل اساسی در سود آوری بلند مدت نه تنها برای شرکتهای خدماتی بلکه برای سازمانهای تولیدی نیز به شمار می رود. حتی در برخی از صنایع تولیدی کیفیت خدمات دارای اهمیت بیشتری نسبت به کیفیت محصول به شمار می‌رود(Ghobadian, et al., 1994, 43-44).
یکی از اثرات مستقیم ارائه خدمات با کیفیت بهبود توانایی سازمان جهت ارضای نیازهای مشتریان بصورتی اثربخش می باشد چرا که سازمان دریافته است که مشتریان خواهان چه خدماتی هستند. همچنین ارائه خدمات بهتر به مشتریان باعث تکرار خرید و گسترش تبلیغات دهان به دهان مثبت به مشتریان بالقوه می گردد. دیگر اثر مستقیم کیفیت خدمات, افزایش توانایی سازمان جهت ارائه خدمات بصورتی کارا به مشتریان می باشد، چرا که سازمان دریافته است که مشتریانش چه خواسته و نیازهایی دارند لذا از خدمات غیر ضروری کاسته و یا آن ها را حذف می نماید. با افزایش کارایی و اثربخشی در ارائه خدمات سودآوری سازمان افزایش خواهد یافت(Chang and Chen, 1998,247). هسکت^[۳۲] مزایای کیفیت خدمات را به شکلی ساده و رسا در شکل نشان داده است.

نمودار ۲-۳: چرخه کیفیت خدمات

کیفیت خدمات دولت الکترونیک

زیتامل کیفیت خدمات الکترونیک را بعنوان «بستری که خرید، فروش و تحویل کالا و اثربخش کالاها و خدمات از یک وب سایت را تسهیل می کند » تعریف کرده است(زاهدی و بی نیاز ،۱۳۸۷)
ابعاد کیفیت خدمات الکترونیک مطابق با مدل ساهادو و پورانی شامل کارآیی ، اجر ا، دسترسی سیستم و حریم می باشد.

• کارایی: سهولت و سرعت دسترسی و استفاده از سامانه های الکترونیکی.
• اجرا: اندازه ای از تعهدات که توسط سامانه های الکترونیکی اجرا می شود.
• دسترسی سیستم: عملیات فنی صحیح و موجود سامانه های الکترونیکی.
• حریم: درجه ی ایمن بودن سامانه های الکترونیکی و حفظ اطلاعات مشتری(Sahadev, purani, 2008).

در این مدل رابطه ابعاد کیفیت خدمات الکترونیکی با رضایتمندی و اعتماد مشتریان سنجیده وسپس ارتباط آنها با وفاداری مشتریان سنجیده می شود.
رضایت الکترونیک: میزان رضایت مشتری از پشتیبانی برای دریافت و ارسال سفارش های کالا یا خدمات، خدمات پس از فروش، بهای کالا یا خدمات، کیفیت مطالب وب سایت، سرعت وب سایت، قابلیت اعتماد به وب سایت، سهولت استفاده از وب سایت، امنیت مالی و حفظ اسرار شخصی(بیکزاد و مولوی ، ۱۳۸۹).
اعتماد : معمولا اعتماد را کاهش ریسک وعدم پیش بینی وارتباط بین این دو می نامند(نوروزی و سریع القلم،۱۳۸۸).
وفاداری : وفاداری مشتری را به عنوان باور و طرز تلقی مشتری از سامانه های الکترونیکی سازمان های دولتی در نظر گرفتیم که در آن مشتری سعی دارد رفتاری مبتنی بر استفاده ی مجدد و مکرر از این سرویس ها داشته باشد(وحدت و مولایی نجف آبادی،۱۳۸۸).

اعتماد عمومی

ابتدا چند تعریف از اعتماد ارائه می گردد:
به نظر بسیاری از صاحبنظران توافق جهان شمولی درباره تعریف اعتماد در دست نیست. به عنوان مثال فرهنگ اکسفورد اعتماد را اتکا یا اطمینان به برخی ویژگی ها یا خصایص یک شخص یا سازمان، پذیرفتن یا اعتبار دادن به شخص یا سازمان بدون بررسی و دریافت شواهد و قرائن، باور یا اعتقاد یا اتکا به صداقت یک فرد یا سازمان، داشتن انتظارات مطمئن نسبت به فرد یا سازمان، و همچنین صداقت، درستی و وفاداری تعریف کرده است (زاهدی و همکاران، ۱۳۹۰: ۷۱). و راجر اعتماد را تمایل یک نفر به آسیب پذیر نگهداشتن خود در برابر اقدامات طرف مقابل بر اساس این انتظار که طرف مقابل دست به اقداماتی می زند که برای اعتمادکننده اهمیت دارد، می داند (Roger, 1995). در تعریف دیگری روتر آنرا صلاحدیدی از جانب فرد یا گروهی که می توان به واسطه ی آن بر کلام، وعده، اظهار شفاهی یا کتبی فرد یا گروه دیگری تکیه کرد بیان می کند(Router,1997). همچنین به عقیده گوردون(۲۰۰۰) اعتماد یک انتظار مثبت است، در رابطه با اینکه طرف مقابل در گفتار، کردار و رفتار خود به گونه های فرصت طلبانه رفتار نکند (زاهدی و همکاران، ۱۳۹۰: ۷۱). در تعریف کلاس اوفه اعتماد به معنای این باور است که دیگران با اقدام یا خودداری از اقدام خود به رفاه من یا ما کمک می کنند و از آسیب زدن به من خودداری می کنند(بختیاری، ۱۳۸۹: ۶۸).
همچنین هاورسون نیز اعتماد را اتکا یا اطمینان به برخی رویدادها و فرآیندها یا اشخاص تعریف کرده است(Havrsvn, 2003). بنابراین اعتماد را به طور کلی می توان اتکا بر اقدامات مشروط آتی طرفین تعریف کرد (دانایی فر، ۱۳۸۷).
اعتماد: معمولا اعتماد را کاهش ریسک و عدم پیش بینی و ارتباط بین این دو می نامند(نوروزی و سریع القلم،۱۳۸۸). اعتماد یعنی باور به اینکه گفته های یک شخص قابل اتکا بوده و او در انجام تعهدات رابطه تجاری خود کوتاهی نخواهد کرد(جنیدی،بشیری، ۱۳۸۷).
به اعتقاد دایرکز مفهوم اعتماد ریشه در ادبیات دوره ارسطو دارد؛ لذا در مورد این که اعتماد چیست و چگونه می توان به اعتماد در محل کار دست پیدا کرد توافق اندکی وجود دارد. بیش‌تر تحقیقات در مورد اعتماد، آن را به عنوان یک موضوع و مفهوم مجزا تلقی کرده‌اند. پرسشنامه‌های مختلفی که میزان اعتماد را در سازمان‌ها و گروه‌ها ارزیابی کنند وجود دارند؛ اما این که چگونه به این نتایج و میزان اعتماد پی برده اند دلیل مطمئنی در دسترس نیست.
گیدنز ضمن بر شمردن تعریف لومان از اعتماد متذکر گردیده است که” هر کجا که اعتماد مطرح باشد فرد برای تصمیم گیری در پیش گرفتن یک مسیر کنش خاص، شقوق گوناگونی را آگاهانه در ذهن دارد"، اعتماد و مفاهیم ملازم با آن را در چندین عنصر مفهوم بندی می کند.

• اعتماد را می توان به عنوان اطمینان به اعتماد پذیری یک شخص یا نظام با توجه به یک رشته پیامدها یا روی دادهای معین تعریف کرد.
• اعتماد اساسا به مخاطره بلکه به احتمال وابسته است اعتماد همیشه بر اعتماد پذیری در برابر پیامدهای محتمل دلالت می کند چه این پیامدها به کنش‌های افراد ارتباط داشته یا به عملکرد نظامها مربوط باشند در مورد عوامل انسانی اعتماد برای فرد عواقب روانشناختی دارد زیرا احتمال دارد که از این اعتماد لطمه اخلاقی ببیند.
• اعتماد می تواند معطوف به نشانه‌های نمادین یا تخصصی باشد این اعتماد نیز مبتنی بردرستی اصولی است که شخص از آن بی خبر است اعتماد به کارکرد شایسته نظام‌ها مربوط است نه به عملکرد واقعی‌شان.
• اعتماد به غیبت در زمان و مکان ارتباط دارد، زیرا نیازی به اعتماد به کسی که فعالیت‌هایش در معرض دیدن نداریم پس اعتماد تمهیدی برای نطبیق با آزادی‌های دیگران است اما شرط اصلی مورد نیاز برای اعتماد نه فقدان قدرت، بلکه کمبود اطلاعات کامل است .

به طور کلی روان شناسان اعتماد و فرایند اعتماد را به عنوان یکی از پایه‌های اساسی از توسعه فردی توصیف کرده اند. امروزه اندیشمندان دیگر رشته‌ها ، مخصوصا مدیریت بازرگانی فرایندهای اعتماد را در محیط‌های تجاری وبازرگانی، به عنوان استراتژی ، مشارکت و رفتارسازمانی فراگیرتوصیف می کنند (Atkinson, 2003).
اعتماد کلید اصلی برای روابط بین شخصی یا بین فردی در زمینه‌های مختلف است. اعتماد دانش یا عقیده ای است که اعتماد شونده انگیزه یا محرکی دارد برای انجام دادن عملی که به متعهد به انجام آن است (Levi, 1999).
روتر اعتماد را به عنوان انتظارات کلی که می توانیم به گفتار، وعده‌ها، عبارت‌های شفاهی و کتبی دیگران تکیه کنیم، تعریف می نماید.
بررسی ادبیات موجود در زمینه اعتماد و اعتماد عمومی نشان دهنده نبود یک تعریف مورد اجماع از معنای این واژه است. با این حال درتعاریفی که از اعتماد ارائه شده است آن را عموماً انتظار رفتارهای صادقانه و فاقد منفعت جویی از دیگران می دانند(دانایی فرد، ۱۳۸۲). بر همین اساس اعتماد عمومی نیز باور مردم نسبت به رفتارها و اقدامات خاصی است که انتظار دارند از دولت ببینند. از نظر لومن وقتی اعتماد عمومی مطرح می شود مردم انتظار دارند مقامات و سازمانهای دولتی با اقدامات خود در تعامل با آنها که در این تعامل نوعی عدم اطمینان و عدم شناخت از نحوه انجام امور در سازمان های دولتی وجود دارد، به انتظارات آنها پاسخ داده شود(Lumen,1979). به عبارت دیگر اعتماد عمومی ، یعنی انتظار مردم از پاسخ مثبت به خواسته های آنان از طریق متولیان امور عمومی (الوانی و دانایی فرد، ۱۳۸۰). اعتماد عمومی ماهیتی جامعه شناختی دارد و می توان آن را در عرصه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه رصد کرد(Statements and Vzlykv,1997). اعتماد عمومی حاصل باور افراد به توانایی های آنان در اثرگذاری بر فراگرد توسعه سیاسی و تصور آنان از مراتب پاسخ گویی وحساب پس دهی دولت اشاره دارد(Blangr and Nadyv,2005).
اعتماد عمومی محوری بنیادین در پایداری هر نظام سیاسی است . دولت به عنوان نماد نظام سیاسی نقش مهمی در جلب اعتماد عموم به نظام سیاسی ایفا می کند . عملکرد مدیریت دولتی نیز که درسازمانهای دولتی متجلی است، در اعتماد عموم به دولت تاثیرگذار است .
در سالهای اخیر بسیاری از سازمانها خدمات خود را به صورت الکترونیکی به شهروندان ارائه می نمایند. یکی از دغدغه های پیش روی دولتها و سازمانها در عصر حاضر مسئله فقدان اعتماد شهروندان از ارائه خدمات میباشد. هر چه سازمانها بیشتر به سمت الکترونیکی شدن پیش می روند این موضوع نیز اهمیت روز افزونی می یابد .
اعتماد شهروندان به دولت و تکنولوژی با توجه به گسترش خدمات الکترونیکی یک ضرورت است .
اعتماد پیش شرط عمده و کلیدی برای موجودیت هر جامعه محسوب می‌شود و برای حل مسائل اجتماعی ضروری بنظر می‌رسد. ما در زندگی با خطرات زیادی مواجه هستیم و پیشرفت تکنولوژی، زندگی را بیش از پیش غیر قابل پیش بینی می‌سازد. در اینجاست که احتمال ریسک افزایش می‌یابد. افزایش پیچیدگی اجتماعی و فرهنگی، اعتماد را به عنوان جزئی از مهارت شهرنشینی تبدیل کرده است. این مفهوم پیش‌زمینه‌ای برای مشارکت سیاسی و تلاشهای مبتکرانه و آمادگی برای پذیرش تکنولوژی‌های جدید است. امروزه جامعه‌شناسان در نهایت دریافته‌اند که بدون اعتماد، زندگی روزمره اجتماعی که ما برای خود فراهم می‌کنیم به سادگی امکان‌پذیر نیست(Good,1998:32). اعتماد باعث پیدایش آرامش و امنیت روانی می‌گردد و برای حرکت موفقیت آمیز افراد و افزایش مشروعیت حکام و توسعه سیاسی ضرورت دارد. در شرایطی که جامعه ما در طی دهه گذشته و بویژه در سالهای اخیر دستخوش تحولات فرهنگی و اجتماعی بوده است، بررسی و شناسایی چنین عناصر فرهنگی که کمک به شناسایی تحولات فرهنگی اجتماعی مبتلا به جامعه می‌کند، جهت افزایش اعتماد و کوشش در جهت حل آن مسائل ضرورت تام می‌یابد(گلابی، ۱۳۸۳).

ابعاد اعتماد عمومی

ا- اطمینان: نوعی احساس مثبت است که مردم با گذشت زمان نسبت به دولت، مقامات سازمانهای دولتی، عملکرد و تعمیمات آنها پیدا می کنند.
۲- ریسک پذیری: بیان کننده میزان خطرپذیری مردم در برقراری ارتباط با دولت و مقامات سازمانهای دولتی برای ارائه آزادانه انتقادت وپیشنهادات آنان می باشد.

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت jemo.ir موجود است

مرحله تهیه و تنظیم بودجه که فنی ترین قسمت از فرایند بودجه را تشکیل می دهد شامل کلیه عملیات مربوط به تهیه، ارزیابی و طبقه بندی اطلاعات بودجه ای و پیشنهاد آن با رعایت قوانین و مقررات مربوط می باشد.

در کلیه کشورهای دنیا قوه مجریه مسؤل تهیه و پیشنهاد بودجه است و صلاحیت انجام این وظیفه منحصرا^“ با قوه مجریه و دستگاه اداری است. در بعضی از کشورها این اصل در قوانین و مقررات بخصوص در قانون اساسی ذکرشده و در بعضی دیگر رسم و رویه چنین است. در اصل پنجاه و دوم قانون اساسی به این نکته اشاره شده است:

«بودجه ی سالانه کشور … از طرف دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تسلیم می گردد.»

در اینکه تنها حکومت است که باید این سند را تهیه و تقدیم پارلمان کند، کلیه صاحبنظران حقوقی اتفاق نظر دارند و در وجاهت این نظر به دو دسته استدلال متمسک می شوند:

1. از لحاظ سیاسی
2. از لحاظ فنی

از حیث سیاسی، بودجه مهم ترین و والاترین ابزار اجرای سیاست توزیع درآمدهای ملی و انعکاس رقمی فعالیتهای دولت است و لذا بر قوۀ مجریه است که فعالیتهای مالی خود را رهبری کند. به ویژه اگر کشوری دارای برنامه ریزی اقتصادی میان مدت و بلند مدت باشد. این استدلال برجسته تر به نظر می آید.

از حیث فنی، پیچیدگی مسائل بودجه ای تا بدان پایه است که جز دستگاه های اداری و فنی قوه مجریه، مقام دیگری نمی تواند بدون کارگروهی به گردآوردن اطلاعات بپردازد؛ هماهنگی های مورد نیاز را برقرار کند، اولویتها را تشخیص دهد و آنان را برحسب اهمیت طبقه بندی نماید. لذا در غالب کشورها فقط به مشورت با اعضای صاحبنظر قوه مقننه بسنده می شود و نمایندگان مجلس قانونگذاری، از حق پیشنهاد در زمینه بودجه محرومند. از این رو قدرت پارلمان به اصلاح لایحه تنظیم شده از سوی قوه مجریه، آن هم با شرایط و آئین ویژه ای- متفاوت از سایر لوایح قانونی، منحصر است. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۱۷)

 

 

 

اقداماتی که در ایران در مرحله تهیه و تنظیم بودجه به عمل می آید به ترتیب ذکر می گردد:

1. پیش بینی مقدماتی بودجه

به منظور تهیه آمار و اطلاعات مالی و اقتصادی مورد نیاز برای تنظیم بودجه عمومی، اولین حرکت تخمین درآمدهای دولت است. که بر اساس عملکرد سنوات قبل  بوسیله معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور با همکاری بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت نفت صورت می گیرد. وزارت دارایی در تخمین درآمدها نقش عمده ای به عهده دارد؛ زیرا عدم تحقق درآمدها مشکلات عدیده دیگری را در اعطای اعتبارات مصوب برایش ایجاد می نماید، لیکن هزینه ها با توجه به تخمین درآمدها بنا به پیشنهاد معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور و تایید شورای اقتصاد و هیأت وزیران تعیین می گردد. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۱۸)

2. تهیه گزارش اقتصادی سالانه

گزارش اقتصادی سالانه حاوی پیش بینی های کلی تعادلهای اساسی اقتصاد در سال آینده است، همه ساله توسط معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور تنظیم می شود. قسمت عمده این گزارش ناظر به وضع مالی و برنامه های دولت در سال آینده است و طی آن نیازها و منابع به طور مقدماتی برآورد می شود و جهت گیریهای اساسی بخشهای مختلف معین می گردد.

این گزارش اقتصادی معمولا^“ قبل از شهریور ماه تهیه می شود و جهت بررسی به شورای اقتصاد عرضه می شود. شورا بر اساس پیش بینی مقدماتی بودجه و گزارش اقتصادی، سیاستهای بودجه ای سال آینده را تعیین می کند. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۰)

 

 

 

3. بخشنامه بودجه

بر اساس خط مشی های مصوب شورای اقتصاد ، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور پیش نویس بخشنامه بودجه را تهیه و به شورای مذکور ارائه می دهد.

بخشنامه بودجه که حاوی سیاستها و خط مشی های راهنما در تهیه و تنظیم دستگاه های اجرائی می باشد. پس از تصویب شورای اقتصاد با امضا رئیس جمهور به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ابلاغ می گردد و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور بخشنامه را جهت تهیه بودجه پیشنهادی به کلیه دستگاه های اجرائی منعکس می نماید.

بخشنامه بودجه پیام آور سیاستهای کلی دولتی به صورت کلان  و تصویر کننده عملکرد کلان بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی و در نهایت بیانگر اوضاع مالی دولت، تعیین کننده سقف کلان بودجه عمومی دولت به تفکیک جاری و عمرانی و همچنین بیان کننده اوضاع اقتصادی و سیاستهای اتخاذ شده در جهت رفع موانع و مشکلات   توسعه اقتصادی به منظور دستیابی به هدفهای برنامه های مصوب میان مدت توسعه اقتصادی است. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۰)

4. تهیه و تنظیم بودجه در دستگاه ها

با ارسال بخشنامه بودجه و فرمها و دستورالعملهای مربوطه، کار بودجه نویسی در دستگاه های اجرائی با توجه به مفاد بخشنامه آغاز می شود. دستگاههایی که به نحوی از بودجه کل کشور استفاده می نمایند، بایستی پیش بینی نیازهای اعتباری خود را برای سال بعد با توجه به برنامه ها و سیاستهای تعیین شده و در قالب ارقام به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور ارسال نمایند. دستگاه های که امکان کسب درآمد دارند پیش بینی خود درآمد خود را نیز برای سال بعد ارائه می کنند. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۲)

تهیه و تنظیم بودجه در ایران بر حسب تابعیت دستگاه اجرائی از نظام بودجه ملی یا نظام بودجه استانی در دوسطح ملی و استانی صورت می گیرد. تنظیم بودجه های ملی به عهده ستاد بودجه هر وزارتخانه و متشکل از کارشناسان و متخصصان بودجه با انتخاب بالاترین مقام وزارتخانه و نماینده معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور است. مهم ترین وظایف این ستاد را می توان در طرح و تنظیم نیازها و بررسی و تعدیل و تأیید بودجه های واحدهای تابعه وزارتخانه و احتمالا^“ شرکت های دولتی تحت پوشش خلاصه کرد.

تنظیم بودجه استانی  از طریق کمیته برنامه ریزی استان و معمولا در معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی استان و به ریاست استاندار صورت می گیرد. این کمیته بودجه های پیشنهادی دستگاه های محلی را مورد بررسی، تعدیل یا تأیید قرار داده ، سپس معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی استان ارسال می کند تا پس از طرح در کمیته مربوطه، تنظیم و در لایحه بودجه کشور گنجانده شود. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۳)

5. بررسی بو دجه

در این بررسی بوسیله معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور با توجه به عواملی چون تعداد پرسنل، مساحت و تعداد ساختمانهای اداری، تعداد وسایل نقلیه و دیگر امکانات و تجهیزات، بودجه جاری دستگاه تعیین می گردد.

بودجه عمرانی دستگاه های اجرایی نیز با توجه به نیاز مالی طرح هایی که از قبل آغاز شده و طرح هایی که قرار است در سال بعد آغاز شود تعیین می گردد. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۵)

 

 

 

6. ارائه بودجه به شورای اقتصاد

معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور پس از بررسی بودجه دستگاه های اجرایی نتیجه کار را به شورای اقتصاد ارائه می دهد. در این مرحله شورای اقتصاد نظرات اصلاحی خود را به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور اعلام می نماید. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۷)

7. تهیه لایحه بودجه و ارسال آن به هیئت دولت

معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور بر اساس مصوبات شورای اقتصاد لایحه بودجه کل کشور را تدوین می نماید و آن را جهت تصویب به دولت ارائه می دهد. هیئت دولت به نوبه خود در مفاد لایحه بودجه اصلاحاتی را به عمل می آورد.

8. لایحه بودجه

پس از تصویب لایحه بودجه در هیئت وزیران، لایحه بودجه کل  کشور همراه با گزارش اقتصادی، توسط رئیس جمهور به مجلس شورای اسلامی تقدیم می شود. لایحه تقدیمی به مجلس از سه بخش تشکیل می شود:

• پیام بودجه: رئیس قوه مجریه، هنگام ارائه بودجه به مجلس، پیام بودجه را شفاها^“ به آگاهی اعضای مجلس می رساند. این پیام وسیله مهمی است که در اجرای برنامه بودجه پیش خواهد آمد. هدف پیام بودجه توجیه شکل بودجه، و روشن کردن نکات برجسته بودجه است.
• متن لایحه بودجه
• پیوستهای بودجه (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۲۷)

۲-۸-۲- تصویب بودجه

گسترۀ مالی و ساختار بودجه ای دولت مقوله ای در محدودۀ مالیۀ عمومی است. در تعریف مرسوم محدودۀ مالیه، افزون بر امور مربوط به بودجه، چگونگی وضع و اجرای مالیاتها، کنترل و هدایت جریانهای پولی و کوشش در اختصاص بهینۀ منابع عمومی نیز جای می گیرد. اما ضرورت هدایت جریانهای پولی و کوشش در اختصاص  بهینۀ منابع در سالیان اخیر موضوع مالیۀ قرار گرفته است. (شبیری نژاد؛ ۱۳۷۵: ۲۳)

مالیۀ عمومی و نظامهای بودجه ریزی بازتابی از روابط میان عوامل تصمیم گیری و اجرایی به عنوان چرخۀ حقوقی مدیریت بخش عمومی نیز هست. این روابط از یک سو حدود وظایف و اختیارات قوای قانونگذاری و اجرایی و از سوی دیگر ساختار مسئولیت در درون مدیریت دولت را نشان می دهد. کم یا بیش، در تمام حاکمیتهایی که بر پایۀ اصل بازشناسی و تفکیک قوا استوار باشند تهیه و اجرای بودجه با قوۀ اجرایی است. اما در این ارتباط، ماهیت حقوقی و اعتبار قاقونی بودجه دارای خصوصیتهایی است که آن را از سایر قوانین و تصمیمهای حقوقی متمایز می کند. در واقع، اعلام نظر و راُی مثبت پارلمان در بودجه به مفهوم جواز قانونی برای وصول درآمدها و انجام هزینه ها در حدود پیش بینیهاست، لیکن صدور چنین جوازی به منزلۀ تضمین اجرای پیش بینی های مذکور نیست و عدم تحقق هریک از بخشهای هزینه یا درآمد در سطوح مقرر به هیچ روی تخلف از قانون تلقی نمی شود. شاید به سبب همین خصوصیت است که در اغلب کشورها برای بررسی و راُی قانونگذار در بودجه تشریفات ویژه ای برگزار می شود و تصویب بودجه در اصطلاح، به صورت یک شوری انجام می پذیرد. (شبیری نژاد؛ ۱۳۷۵: ۴۳)

لایحه بودجه مهم ترین لایحه ای است که دولت به مجلس می دهد و بررسی این لایحه و تصویب آن در مجلس، از جمله مهم ترین و حسّاس ترین فعالیت سالانه قوه قضائیه است؛ وظیفه ای که تقریبا^“وظایف دیگر مجلس را در بردارد. مرحله رسیدگی به بودجه، فرصتی است که همه مسائل مملکتی مطرح شود و مورد بازبینی قرار گیرد و حتی در بسیاری موارد در معرض مقایسه واقع شود. مجلس بهترین راه تحقیق و تفحص را از همین جریان بودجه می تواند در اختیار داشته باشد و می تواند با تغییر و تبدیل ارقام بودجه بر اساس مصالح کشور تحولات بسیاری را به وجود آورد. زمام دولت در واقع از طریق بودجه در اختیار مجلس است. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۵۷)

کار تصویب لایحه بودجه به ترتیب در سه مرحله صورت می گیرد:

1. بررسی در کمیسونهای تخصصی و اصلی
2. بررسی و تصویب کلیات بودجه در جلسات علنی مجلس
3. بررسی و تصویب تبصره ها و جزئیات بودجه

کار بررسی لایحه بودجه در مجلس شورای اسلامی با سخنرانی رییس جمهور آغاز می گردد. پس از سخنرانی رییس جمهور و تسلیم لایحه بودجه به ریاست مجلس، کار بررسی و رسیدگی با دستور رییس مجلس در کمیسیونهای تخصصی و اصلی شروع می شود.

پس از پایان کار کمیسیونها، مجلس شورای اسلامی ابتدا کلیات و سپس تبصره های بودجه را مورد بررسی قرار داده و پس از تصویب ، آن را برای اظهار نظر به شورای نگهبان ارائه می نماید. شورای نگهبان مصوبات مجلس را از جهت مغایرت یا عدم مغایرت با قانون اساسی و شرع مقدس اسلام مورد بررسی قرار می دهد و در صورتی که مغایرتی نباشد، لایحه مذکور به صورت قانون بودجه در می آید و با امضای رییس مجلس جهت اجرا به رییس جمهور ابلاغ می گردد.(بابایی؛ ۱۳۸۱: ۸۷)

۲-۸-۳- اجرای بودجه

اجرای بودجه مرحله ای اساسی در فرایند بودجه است و مهم ترین نقش را در توفیق و یا عدم توفیق دولت و دستگاه های اجرایی و تحقق هدفها و آرمانهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد؛ زیرا نه تنها تمام عملیات مربوط به تهیه و تنظیم و تصویب بودجه، بلکه مراحل بعدی آن یعنی نظارت و کنترل بر بودجه نیز به خاطر اجرای صحیح آن صورت می گیرد. دولت به عنوان مظهر قوه مجریه با بهره گیری از خدمات و تخصصهای هزاران کارشناس و کارگزار خود و استفاده از تمامی منابع مالی و اقتصادی مملکت، طبق برنامه ها و اعتبارات تصویب شده، در اجرای صحیح و بموقع بودجه کل کشور اهتمام می ورزد.

منظور از اجرای بودجه مراحل مربوط به وصول درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار از یک طرف و مصرف اعتبارات پیش بینی شده و مصوب از طرف دیگر جهت نیل به اهداف و مقاصد عمومی است. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۶۹)

1. اجرای بودجه در مورد هزینه ها

• ابلاغ بودجه: لایحه بودجه پس از تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان حکم قانون بودجه را پیدا می کند و جهت اجرا از طرف مجلس شورای اسلامی به رئیس جمهور و از طریق ایشان یا رییس معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور به کلیه دستگاه های اجرایی ابلاغ می شود. ابلاغ امری است که در مورد کلیه قوانین انجام می شود. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۷۰)
• مبادله موافقت نامه فعالیتهای جاری و عمرانی: موافقت نامه سندی است مالی که به موجب آن دستگاه اجرایی از یک طرف تعهد می نماید که شرح عملیات موجود در آن رعایت نماید و از طرف دیگر معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور نیز به تناسب پیشرفت امور نسبت به تخصیص اعتبار اقدام نماید. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۷۰)
• تخصیص و تقسیط اعتبار: تخصیص اعتبار عبارتست از تجویز استفاده از مبالغ معینی از اعتبارات سالانه در دوره های زمانی مشخص. به عبارت دیگر، تخصیص اعتبار تعیین حجم اعتباری است که در دوره های زمانی معین در سال، برای تأمین هزینه اجرای برنامه ها، عملیات و سایر پرداختها مورد نیاز است. هدف اصلی تخصیص اعتبار، کنترل دقیق هزینه های دولت و سازمانهای دولتی و ایجاد تعادل میان دریافتها و پرداختهای دولت می باشد.
• مصرف اعتبارات: در این مرحله مخارج دولت به مرحله عمل در می آید. مطابق قانون محاسبات عمومی مراحل تفصیلی اجرای بودجه یا مصرف اعتبارات در مراحل زیر انجام می شود:
• تشخیص
• تأمین اعتبار
• تعهد
• تسجیل
• حواله
• درخواست وجه
• هزینه

اجرای بودجه در مورد درآمدها

پیش بینی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار در بودجه کل کشور مجوزی برای وصول از اشخاص حقیقی و حقوقی نمی شود و در هر مورد نیاز به مجوز قانونی دارد و پیش بینی به هر میزان مانع  وصول درآمدهای بیشتری از منابع مربوط نیست. لکن وصول مبالغ بیشتری خارج از ضوابط تعیین شده در قانون از افراد حقیقی و حقوقی خلاف است.

در صورتی که درآمدهای پیش بینی شده در بودجه ی کل کشور  توسط دستگاه های اجرایی تحقق پیدا نکند، ضمن بررسی علل آن و خواستن توضیح از مسئولان در صورتی که هنوز سال مالی به پایان نرسیده باشد، دولت معمولا^“ در وهله اول  از طریق افزایش اعتبار منابع دیگر و در صورت عدم امکان ، کم نمودن اعتبار هزینه ها موازنه بودجه را فراهم نموده یا برای آینده تسّری خواهد داد. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۷۹).

۲-۸-۴- کنترل بودجه (نظارت بر اجرای بودجه )

کنترل عمدتا^“جهت جلوگیری از اتلاف اعتباراتی باشد یعنی غیر قانونی و ولخرجانه مصرف نشود. فنون رسمی حسابداری و بودجه می تواند برای کنترل مصرف بودجه در راهی که بوسیله مردم و قانونگذاران تجویز شده است، مورد استفاده قرار گیرد. حسابرسان می توانند، بوروکراتها و کارکنانی را که قصد سوء استفاده از امکانات بودجه دولتی داشته باشند منع کنند. وجوه دولتی باید  هم بطور کارآمد و هم قانونی خرج شود.

اصولا^“ دو نوع نظارت بر اجرای بودجه اعمال می شود:

• نظارت و کنترل قوه مجریه(نظارت درونی)

این نوع نظارت به دو شکل صورت می گیرد:

1. نظارت مالی: هدف اصلی این نظارت (که قبل از خرج اعمال می شود) عدم تجاوز هزینه های دولت از اعتبارات مصوب است و از راه های زیر اعمال می گردد:

• ذیحساب: در قانون محاسبات عمومی کشور چنین آمده است که : اختیار و مسئولیت تشخیص و انجام تعهد و تسجیل و حواله به عهده وزیر یا رییس موسسه و مسئولیت تأمین اعتبار و تطبیق پرداخت با قوانین و مقررات به عهدۀ ذیحساب می باشد.

تعریف ذیحساب از قانون محاسبات

• خزانه: سازمانهای دولتی برای اینکه بتوانند از اعتبارات مصوب در پرداخت هزینه های خود استفاده کنند، پس از طی مراحل تفصیلی اجرای بودجه، توسط ذیحساب درخواست وجه صادر می کنند. ولی صدور درخواست وجه لزوما^“ موجب پرداخت نمی گردد، زیرا قبل از پرداخت وجه، خزانه صحت صدور درخواست وجه و مطابقت آن را با اعتبارات مصوب و مقررات قانونی نود بررسی قرار می دهد، و سپس وجوه درخواست شده را در حدود اعتبارات مصوبه کارسازی می کند..

2. نظارت عملیاتی: منظور از این نوع نظارت، کاربرد بودجه به عنوان وسیله ای برای نیل به اهداف مطلوب است. در حقیقت هدف کنترل عملیاتی، بررسی چگونگی نتایج حاصل از پرداخت مخارج است. بر اساس قانون محاسبات عمومی کشور، وظیفه نظارت عملیاتی بر اجرای فعالیتها و طرحهای عمرانی، به عهدۀ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور(معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور) است.

نظارت عملیاتی از راه های زیر اعمال می شود:

• گزارش توجیهی: معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور به منظور ارزشیابی ، و از نظر مطابقت عملیات و نتایج حاصله با هدفها و سیاستهای تعیین شده در قوانین عمرانی و قوانین بودجه کل کشور، و مقایسه پیشرفت کار با جدولهای زمانبندی، به طور منظم گزارشهای توجیهی از پیشرفت اجرای فعالیتهای جاری و طرحهای عمرانی، از دستگاه های اجرایی دریافت می کند.
• تخصیص اعتبار: کلیه اعتبارات جاری و عمرانی که در بودجه عمومی دولت به تصویب می رسد، بر اساس گزارشهای اجرائی بودجه و پیشرفت عملیات دستگاه های اجرایی در دوره های معین شده، توسط کمیته تخصیص اعتبار، تخصیص داده می شود.
• نظارت و کنترل قوه مقننه(کنترل بیرونی): این نظارت که از نوع نظارت مالی است، به دو نوع نظارت نظارت قضائی و نظارت پارلمانی تقسیم می شود:

1. نظارت قضائی: اعمال نظارت قضائی بر عهدۀ دیوان محاسبات کشور است که مستقیما^“ زیر نظر مجلس شورای اسلامی انجام وظیفه می کند. دیوان محاسبات کشور تعدادی هیأت مستشاری دارد. این هیأتها به مواردی که بر اساس قانون معین شده است، رسیدگی می کنند و در صورت احراز وقوع جرم یا تخلف از ناحیه مسئول یا مسئولان، ضمن اعلام رأی، پرونده را جهت صدور حکم مقتضی به مراجع مربوط ارسال خواهند داشت.
2. نظارت پارلمانی: در حکومتهای آزاد منشانه(دموکراسی) نظارت پارلمانی بر درآمدها و هزینه های مملکتی یک اصل مسلم تلقی می شود و قانونگذار خود را محق و موظف به نظارت و کنترل بودجه مصوبه خود می داند. این نظارت را در جریان اجرای بودجه (از طریق سوال و استیضاح) و پس از خاتمه سال مالی (از طریق بررسی گزارش تفریغ بودجه) اجرا می نماید.

دولت موظف است به عنوان اعضای هیئت مدیره جامعه گزارشی از عملکرد خود تهیه و به مجمع عمومی تسلیم نماید. در واقع تفریغ بودجه یک حسابرسی عملیات مالی دولت است که توسط قوۀ مقننه به عمل می آید و در آن تطبیق عملیات انجام شده با هدفها و برنامه های پیش بینی مشخص می شود. (فرج وند؛ ۱۳۸۰: ۱۹۰)

چرخه بودجه را می توان در چهار مرحله متوالی مورد بررسی قرار داد. مرحله فرایند برنامه ریزی در دولت (مرحله دولت) که منجر به تسلیم پیش نویس قانون بودجه به پارلمان می شود. مرحله پارلمان با تصویب بودجه رسمی خاتمه می یابد. و مرحله اجرا که ممکن است با تغییرات و تجدید نظرهایی در قانون توام باشد. و در پایان مرحله کنترل است. در هر زمانی، مراحل مختلف سیکل بودجه(حداقل دو مرحله و اغلب سه مرحله) می تواند بطور همزمان رخ دهد. برای مثال در شکل زیر در طول سال t بودجه جاری در مرحله اجراست. بودجه سال بعد در مرحله دولت و یا پارلمان است و بودجه سال قبل تحت فرایند حسابرسی قرار دارد.(Von Hagen& Harden؛ ۱۹۹۶، ۳).

جدول ۲-۲- مراحل فرایند بودجه

		کنترل پس از اجرا	مرحله اجرا	مرحله دولت و پارلمان
	کنترل پس از اجرا	مرحله اجرا	مرحله دولت و پارلمان
کنترل پس از اجرا	مرحله اجرا	مرحله دولت و پارلمان
سال t+2	سال t+1	سال t	سال t-1	سال t-2

منبع : Von Hagen& Harden؛ ۱۹۹۶، ۳

۲-۹- روش های پیش بینی درآمدها در بودجه

1. روش سال ماقبل آخر: بر اساس این روش درآمدهای دولت باید دقیقا^“ بر مبنای وصولی های سال ماقبل آخر سالی که بودجه تهیه و تنظیم می شود برآورد گردد. مثلا^“ پیش بینی درآمد سال ۱۳۸۳ باید برابر درآمد قطعی سال ۱۳۸۱ باشد.
2. روش حد متوسط ها:  این روش مکمل روش سال ماقبل آخر می باشد. در این روش میانگین اضافه درآمدهای ۵ سال آخر(هر سال نسبت به سال قبل) محاسبه و به رقم وصولی سال قبل اضافه می شود و مأخذ برآورد قرار می گیرد.
3. روش پیش بینی مستقیم: در این روش کارشناسان با توجه به دقیق ترین آمار و اطلاعات از اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی درآمدها را برآورد می نمایند. توسعه علم آمار و پیشرفت های علم اقتصاد در پیش بینی اوضاع و احوال اقتصادی، ابزار کافی در اختیار مسئولان بودجه قرار می دهد.
4. روش سنجیده منظم: این روش با بهره گرفتن از تکنیکها و روش های آماری بررسی و با تجزیه و تحلیل همبستگی ها و جمع آوری پرسشنامه انجام می شود. در روش های آماری مانند همبستگی ها و محاسبه ضرایب آن، سری های زمانی و دیگر تکنیک ها از فرمول های خاص استفاده می شود. سپس بر اساس آن و با توجه به پیش بینی وضع اقتصادی در یک دوره آتی میزان درآمدها پیش بینی می گردد.(عزیزی؛ ۱۳۸۳: ۲۰۳)

۲-۱۰- روش های برآورد هزینه ها

بودجه از لحاظ برآورد هزینه ها و رسیدگی به آنها به ۷ دسته زیر تقسیم می شود:

1. بودجه متداول: بودجه متداول را می توان از قدیمی ترین و در عین حال ساده ترین نوع بودجه ریزی دانست. در بودجه متداول، قیمت کالاها و خدمات در قالب نوع هزینه  نشان داده می شود ولی معلوم نیست که کالاها و خدمات مزبور، برای اجرای چه برنامه و عملیاتی پیشنهاد شده است. فقط عنوان دستگاه (مثلا^“ آموزش و پرورش- ارتش، بهداشت و … نشان می دهد که هزینه های پیشنهاد شده برای انجام امور آموزشی، دفاع  و ارتش است.). در این بودجه ریزی تأکید بر صرفه جویی و کنترل در مصرف اعتبارات است. توجه اصلی در این روش معطوف به داده ها می باشد تا ستاده ها و نتایج کار. در بودجه ریزی متداول هزینه ها معمولا^“ بر اساس هزینه های قطعی سال ماقبل آخر و نیمه اول سال جاری پیش بینی می گردد.
2. بودجه برنامه ای: هرگاه بودجه ریزی، بر اساس اجرای برنامه های مملکت و بر حسب سیاستهای کلی و بنیادی دولت، ارقام درآمد و هزینه را مشخص و منظم نماید چنین بودجه ای را بودجه برنامه ای می گویند.

بودجه برنامه ای همانطور که از نامش پیداست اهداف و عملیات دولت(دستگاه های اجرایی) را به شکل برنامه کار تنظیم و در دسترس قرار می دهد.

در این بودجه ریزی مشخص می شود که دولت و دستگاه های اجرائی:

• در سال بودجه ای دارای چه اهداف، وظایف و مقاصد مصوب می باشند.
• برای نیل به اهداف و مقاصد مذکور باید کدام برنامه ها، عملیات و فعالیتها را با چه میزان از اعتبارات انجام دهند.(شفاف سازی بودجه)

1. بودجه عملیاتی: بودجه عملیاتی در واقع مرحله پیشرفته تری از بودجه برنامه ای می باشد. اغلب بودجه برنامه ای را با بودجه عملیاتی اشتباه می گیرند. برای توضیح تفاوت موجود بین معانی بودجه برنامه ای و بودجه عملیاتی باید طبقات مختلف سلسله مراتب سازمانی ادارات دولتی مورد توجه قرار گیرد. در تنظیم بودجه عملیاتی بجای اینکه توجه به اشیاء و خدماتی که دولت خریداری می کند معطوف  شود، هزینه کارهائی که دولت باید انجام دهد برآورد می شود.

بودجه برنامه ای بیشتر مربوط به طبقات بالاتر سلسله مراتب سازمان ها است.  در حالیکه در بودجه عملیاتی حدود فعالیت و عملیات طبقات پائین تر سلسله مراتب نیز مورد بررسی و پیش بینی بودجه ای قرار می گیرد.

اشکالی که در تهیه بودجه عملیاتی در سازمان های دولتی وجود دارد لزوم استفاده از برخی روش های معمول و سیستم حسابداری قیمت تمام شده است که سازمانهای مذکور اکثرا^“ فاقد سیستم هستند.

1. سیستم برنامه ریزی، طرح ریزی و بودجه ریزیPPBS: روشی است که برای تکمیل بودجه برنامه ای در همه کشورها معمول شده است. با بهره گرفتن از این سیستم می توان برنامه ریزی، طرح ریزی ، بودجه ریزی، اطلاعات مدیریت، کنترل مدیریت و ارزش یابی برنامه ها را بهم مرتبط ساخت.

در نمودار زیر مراحل مختلف ادغام شده برنامه ریزی، طرح ریزی، بودجه ریزی بصورت ساده ای نشان داده شده است.

 

 

 

 

 

 

نمودار

برنامه ریزی بلندمدت و میان مدت

۲-۱- مراحل مختلف ادغام شده برنامه ریزی، طرح ریزی، بودجه ریزی بصورت ساده

تجزیه و تحلیل

طرح ریزی

ممیزی و ارزشیابی

تهیه و تنظیم بودجه

گزارش گیری مالی

تصویب بودجه

اجرای بودجه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. بودجه ریزی بر مبنای صفر: در این روش هر سازمان برای بودجه ریزی باید کلیه فعالیتها و برنامه های خود را اعم از قدیم یا جدید همانند یک برنامه یا فعالیت جدید از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار داده و میزان اهمیت و اولویت آنها را مشخص سازد. بدین ترتیب نوعی تحول و نوسازی فلسفه زیربنای این شیوه بودجه ریزی را تشکیل می دهد.

در بودجه ریزی بر مبنای صفر تمامی فعالیتها و برنامه ها در سازمان از نظر اثربخشی و کارآیی نورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار می گیرد و ئرجه اولویت آنها نسبت به یکدیگر تعیین می شود. فعالیت هایی که از نظر اهمیت در درجات پائین تر قرار گرفته اند در صورت لزوم حذف شده و در سایر فعالیت ها اصلاحات ضروری بعمل می آید. فعالیت های مهم نیز از محل صرفه جویی حاصل از حذف فعالیت های کم اهمیت، تقویت شده و توسعه می یابند.

1. بودجه ریزی افزایشی: بودجه ریزی افزایشی بیشتر برای اجتناب از مشکلات ناشی از کار عظیم و پر دردسر بودجه ریزی سالانه ابداع شده است. با این کار بودجه ریزان هر سال مجددا^“ از اول اقدام به کار پیچیده بودجه ریزی نمی کنند. بلکه دست اندرکاران بودجه با قبول بودجه سال گذشته، توجه خود را روی تغییرات افزایش متمرکز می کنند. در این روش بودجه سال گذشته بعنوان پایه ای برای مصارف جاری فرض شده و یک افزایش سالانه برای آن در نظر گرفته می شود که بستگی به روند تغییرات، قیمت ها، تغییر حجم عملیات موجود و نگهداشت سطح و تقبل وظایف جدید از طرف دولت و عواملی از این قبیل دارد.

بودجه ریزی در ایران بر اساس سقف نگهداشت سطح تهیه می شود. یعنی سازمانها و دستگاه های دولتی بودجه های سال گذشته خود را در نظر می گیرند و درصدی را به آن اضافه می کنند، و آنرا بعنوان بودجه سال بعد پیشنهاد می کنند.

1. بودجه منعطف: به منظور فائق آمدن بر مشکل عدم انعطاف بودجه سنتی، در مؤسسات دولتی و بازرگانی از یک نوع بودجه بنام بودجه متغیر استفاده می کنند. برای تنظیم این نوع بودجه، ابتدا هزینه های ثابت و متغیر را تعیین کرده و سپس با توجه به اعتبار و امکانات مؤسسه می توان تصمیم گرفت که در هر زمان چه هزینه ای باید انجام گیرد و در مقابل آن هزینه چه نتیجه ای حاصل می شود. با تنظیم این بودجه می توان بطور دوره ای مثلا^“ ماهانه، و یا هر سه ماه یکبار مطابق شرایط مؤسسه بودجه خاصی را انتخاب و ملاک عمل قرار داد.(عزیزی؛ ۱۳۸۳: ۲۰۵)

 

 

در بازار، نام‏ها و نشان‏های تجاری، از نظر قدرت و ارزش با یکدیگر متفاوت‏اند. یک نام و نشان تجاری قدرتمند از ارزش زیادی‏ برخوردار است. اگر ویژگی‏های زیر وجود داشته باشد، نام‏ها و نشان‏های تجاری دارای ارزش بیشتری خواهند بود  و فاداری‏ مصرف کنندگان، آگاهی مردم از این نام و نشان، پنداشت مشتری‏ نسبت به کیفیت، توجه و حمایت زیاد از جانب مصرف کنندگان و در کنار اینها وجود دارایی‏های دیگری مانند حق اختراع، علامت تجاری‏ و کانال‏های ارتباطی لازم است.یک نام و نشان تجاری قدرتمند به‏ عنوان یک قلم دارایی بسیار ارزشمند به حساب می‏آید.که تعیین‏ ارزش آن مشکل است. ولی بر اساس یک برآورد، ارزش نام و نشان‏ تجاری مارل بورو ۴۵ میلیارد دلار، کوکاکولا ۴۳ میلیارد دلار، ای‏بی‏ام ۱۸ میلیارد دلار و کداک ۱۳ میلیارد دلار است. معروف‏ترین نام‏ها و نشان‏های تجاری در دنیا که دارای‏ قدرت بسیار زیادی هستند، عبارتند از: کوکاکولا کمپبل، دیسنی، سونی، مرسدس بنز و مک ‏دونالد.

شرکتی که نام‏ و نشان تجاری ارزشمندی داشته باشد، در صحنه رقابت از امتیازات زیادی‏ برخوردار می‏شود. یک نام و نشان تجاری‏ قدرتمند باعث می‏شود که مصرف کننده‏ در سطح بالایی از آن آگاهی یابد و نسبت به‏ محصول وفادار شود. از آنجا که‏ مصرف کننده انتظار دارد فروشگاه‏ها محصولی با نام و نشان تجاری مورد نظر داشته باشد، خرده فروش‏ها نباید هزینه چندان زیادی نسبت به رقم فروش برای بازاریابی هزینه‏ نمایند. از آنجا که نام و نشان تجاری حیثیت و اعتباری بسیار در بر دارد شرکت به آسانی می‏تواند بر تعداد و نوع محصولات خود با آن نام و نشان تجاری بیفزاید درست مانند موردی که کوکاکولا توانست محصول جدیدی به نام«کوکای رژیمی»به بازار عرضه کند.

وجود هر نوع نام و نشان قدرتمند باعث می‏شود که شرکت در صحنه رقابت به جایی برسد که از نظر قیمت بتواند به خوبی از خود دفاع کند. برخی از تحلیل گران  نام و نشان تجاری را به عنوان‏ یک قلم دارایی اصلی و بادوام برای شرکت به حساب می‏آورند که‏ دوام آن بیش از بسیاری از اقلام محصول و تشکیلات شرکت‏ می‏باشد. نام و نشان تجاری می‏تواند به هنگام تصمیم‏گیری برای‏ بازاریاب‏ها مشکلاتی را به وجودآورد(کاتلر و آرمسترانگ،۱۳۸۳).

۲-۱-۴-  اطمینان مصرف کننده به نام و نشان‏ تجاری تابع چهار علت می‏باشد:

۱)  تغییر قیمت‏ها

۲) وابستگی محیطی

۳) همانندی در تقاضاهای محصول مارک‏های متفاوت

۴) آزمایش‏های‏ غیر قابل مشاهده یا وابستگی اختصاصی در یک مارک و اطلاعات‏ ناقص در مورد خصوصیات  محصول است.(اندد و ساکار ،۲۰۰۲)

تولیدکنندگان جهت‏ فراهم کردن اطلاعات برای مصرف کننده‏ها در مورد کالاهای خود می‏توانند از آن استفاده‏ کنند از یک طرف این اعمال برای کاهش موانع‏ ورودی و افزایش رقابت است،  از طرف دیگر چنانچه مصرف کننده‏ها فرایند دستیابی به‏ اطلاعات را مشکل بیابند در مورد خصوصیات‏ محصول غیر مطمئن‏تر می‏شوند و تاکید بیشتر را بر تصاویر مارک‏ها  قرار می‏دهند. همانطور که این پژوهش نشان می‏دهد این امر در واقع منجر به افزایش در تمرکز می‏شود استفاده از صنعت تلویزیون به‏ عنوان یک وسیله کاربردی نشان می‏دهدکه افراد در مورد خصوصیات محصول کاملا آگاه هستند و اینکه آنها بر تصویر مارک‏ کارخانه‏ها برای رفع این شبهه تکیه می‏کنند و اینکه اعتماد به‏ خصوصیات مارک‏ها بیشتر از اعتماد به خصوصیات محصولات‏ است.(ولوتسو،۲۰۰۹)

نقش اطلاعات و تأثیر آن روی تصویر یک مارک نیز  بسیار با اهمیت‏ است در واقع تصویر یک مارک بوسیله خصوصیات همه محصولات‏ آن مارک، گسترش خط تولید یا نوآوری محصول توسط کارخانه و موارد مشابه تعیین می‏شود. تحقیقات(فلیشر[۱]، ۲۰۰۵) نشان‏ می‏دهد که در بخش مالی شرکت فرض بر این است که تمرکز مصرف کننده روی ویژگی‏هایی مانند قیمت، کیفیت، دوام و ماندگاری و مصرف مجدد کالا است در حالی که تحقیقات نشان‏ می‏دهد که مصرف کننده، مارک را انتخاب می‏کند. وی معتقد است‏ که مارک ساخته شده تاثیر زیادی روی تصویرنام ونشان تجاری  شرکت خواهد داشت. (مک کوئین[۲]، ۲۰۰۵) معتقد است که نام و نشان تجاری می‏تواند بعنوان یک عامل مهم و اساسی، نقش موثری، در بررسی و تشخیص‏ مصرف کننده داشته باشد.

(گازمن[۳]، ۲۰۰۳)معتقد است که‏ نام‏های تجاری یک نقش اقتصادی را در ذهن مشتریان ایفا می‏کند. ارزش نام تجاری از قابلیت به دست‏آوردن معنی اختصاصی مثبت و برجسته‏ای در ذهن شمار زیادی از مشتریان مشخص می‏شود.

نام و نشان تجاری را باید با دقت زیاد انتخاب کرد. یک نام خوب‏ می‏تواند به مقدار زیادی موفقیت محصول را تضمین نماید بسیاری از شرکت‏های بزرگ بازاریابی، برای تعیین نام تجاری فراگرد گزینش‏ رسمی به وجودآورده‏اند. یافتن بهترین نام تجاری کار چندان‏ ساده‏ای نیست و باید کار را با بررسی دقیق محصول و امتیازات آن، بازار مورد هدف و استراتژی‏ها بازاریابی شروع کرد.

۲-۱-۵- ویژگی‏های‏ مطلوب هر نام تجاری به شرح زیر است:

• بیانگر مطلبی درباره کیفیت و امتیازات محصول باشد.
• افراد آنها را به آسانی تلفظ کنند، بشناسند و به یاد آورند. نام‏های کوتاه‏تر مفیدتر است مثل تاید.
• نام متمایز و مشخص باشد مثل کداک، اکسان.
• نام را بتوان به آسانی به زبان بیگانه ترجمه کرد به عنوان مثال شرکت‏ نفت استاندارد نیوجرسی پیش از ۱۰۰ میلیون دلار خرج کرد تا نام خود را به اکسان تغییر داد.
• باید بتوان آن را به ثبت رسانید و تحت حمایت قانونی قرار داد.

اگر نام تجاری چنان باشد که نام‏های تجاری موجود را تداعی‏ کند، نمی‏توان آن را به ثبت رسانید. همچنین نام تجاری که تنها چیزی‏ را شرح دهد، نمی‏توان تحت حمایت قانونی قرار داد. نام تجاری، پس از انتخاب باید تحت حمایت قانونی قرار گیرد. برخی از شرکت‏ها می‏کوشند نام تجاری خاص به وجود آورند که سرانجام‏ معرف محصول یا دسته‏ای از محصولات باشد. به هر حال، امکان‏ دارد موفقیت آنها، حقوقی را که شرکت از بابت این نام تجاری به‏ دست‏آورده است، مورد تهدید قرار دهد. بسیاری از نام‏های تجاری‏ که مورد حمایت قانونی قرار گرفته‏اند، آسپرین، یویو و نام‏های دیگری که به عنوان تجاری به‏ کاربرده می‏شده‏اند، اینکه به صورتی درآمده‏اند که هر فروشنده‏ای می‏تواند از آنها استفاده‏ کند(کاتلر و آرمستردانگ[۴]، ۱۳۸۳، ۳۷۸-۳۷۹).

در گزینش نام بایستی سیاست و روش‏ جا انداختن ارزش فرآورده را در نظر داشت. فرآورده‏ای که روش (بیشتر در برابر بیشتر)را برگزیده است، نام آن باید یادآور کیفیت برتر باشد یا دست ‏کم، چیزی با کیفیت پایین را به ذهن‏ شنونده نیاورد. نام‏ها به راستی مهم و متفاوتند شرکت‏ها در نام گذاری فرآورده خود به گونه‏های‏ گوناگونی روبرو هستند: می‏توان نام فردی، یا مکانی، یا کیفیتی، یا روشی در زندگی و یا نامی ساختگی مانند (اکسان، کداک) را برگزینند.

۲-۱- ۶- جنبه‏های کیفی زیر در نام تجاری خوشایند هستند(کاتلر، ۱۳۸۳ ،۱۳۲-۱۳۳).

• باید چیزی در خصوص سودمندی فرآورده بیان کند. برای‏ مثال: زیباترین پتو، دقیق‏ترین ساعت.
• کیفیت فرآورده را در قالب یک حرکت یا نظم، نشان دهد. مانند: خودرو مرغ آتشین.
• تلفظ، شناخت و یادآوری نام آسان باشد در این راه کوتاه بودن مؤثرتر است برای مثال تاید.
• از واژه‏های دیگر متمایز باشد برای مثال کداک، اکسان.
• نباید در دیگر زبان‏ها و فرهنگ‏ها معنای بد و ناجوری‏ داشته باشد.

۲-۱-۷- استراتژی‏های مربوط به نام و نشان تجاری شرکت

در تدوین استراتژی برای نام و نشان تجاری می‏تواند به یکی‏ از چهار روش زیر عمل کند(کاتلر و آرمسترانگ، ۱۳۸۳ ،۳۸۲-۳۸۶).

۲-۱-۸- گسترش دامنه محصول

مقصود این است که شرکت اقلام‏ دیگری از نوعی کالا با همان نام و نشان تجاری، به شکل، رنگ، مزه، محتوا یا بسته‏بندی جدید عرضه کند. بنابراین شرکت (دانون) به‏ تازگی چند محصول جدید با همان نام و نشان تجاری عرضه کرد؛ هفت نوع ماست با مزه‏های مختلف، ماست بدون چربی و ماست در اندازه‏های بزرگ و اقتصادی نیز عرضه نمود. اکثر فعالیت‏هایی که در راه عرضه محصول جدید رخ می‏دهد بر همین اساس انجام می‏شود.

امکان دارد شرکتی هنگام گسترش دادن دامنه محصول برای تمام‏ خواسته‏های گوناگون مصرف کننده، از ظرفیت مازاد بهره برداری  کند و یا اینکه تنها هدف تخصیص دادن مقدار بیشتری از فضای‏ قفسه‏های فروشگاه‏های زنجیره‏ای واسطه‏ها باشد. گسترش دامنه‏ محصولات ریسک‏هایی نیز به همراه دارد. شاید گسترش بیش از حد نام تجاری باعث شود که نام مزبور به معنی ویژه خود را از دست‏ بدهد.

درگذشته هنگامی که مشتری معینی، تقاضای کوکاکولا می‏کرد می‏توانست به یک شیشه شش انسی دست پیدا کند. امروزه شرکت فروشنده باید از مشتری بپرسد آیا خواهان نوشابه‏های‏ سابق است یا نوشابه‏های جدید؟ نوشابه عادی یا نوشابه رژیمی؟ شیشه‏ای یا قوطی فلزی؟ ریسک دیگر این است که امکان دارد گسترش دادن محصولات باعث شود که کالای مورد بحث به تعداد کافی به فروش نرسد و هزینه‏ های مربوط به تبلیغات را جبران ننماید. حتی هنگامی که این اقلام فروش خوبی داشته باشد امکان دارد این‏ فروش موجب کم شدن اقلام دیگر(از همین محصولات) شود. زمانی گسترش دادن دامنه محصولات کارساز واقع می‏شود که‏ بتواند بخشی از فروش شرکت رقیب را به خود تخصیص دهد و نه‏ آنکه موجب کاهش فروش اقلام دیگری از همین کالا شود.

به عبارت دیگر مقصود این است‏ که برای محصولات جدید در گروه جدیدی از محصول، از یک نام و نشان تجاری موفق استقاده به عمل آید. گسترش دادن نام و نشان‏ تجاری باعث می‏شود که محصولی به سرعت دارای شهرت شود و مردم سریعتر آن را بپذیرند. همچنین برای تبلیغات به هزینه‏ های زیاد نیاز ندارد(در مقایسه با محصولی که با نام و نشان جدید عرضه‏ می‏شود). از سویی دیگر استراتژی مبتنی بر گسترش دادن دامنه نام و نشان تجاری می‏تواند ریسک‏هایی داشته باشد.

۲-۱-۹- نام و نشان چند گانه تجاری

اغلب شرکت‏ها، یک دسته از محصولات را با نام‏ها و نشان‏های تجاری چند گانه به بازار عرضه‏ می‏کنند. شرکت پروکتراندگمبل چندین دسته از شوینده با نام‏ها و نشان‏های تجاری متفاوت به بازار عرضه می‏کند. تعدد نام و نشان‏ تجاری برای شرکت تولید کننده این امکان را به وجودآورد تا از فروشگاه‏ها بخواهد که فضای بیشتری را به این محصولات(در قفسه‏های خود) تخصیص دهند. یا شرکت با عرضه محصولاتی‏ مشابه با نام‏ها و نشان‏های تجاری متعدد در صدد برمی‏آید از محصولات خود در برابر محصولات رقیب دفاع کند. برای مثال شرکت سیکو برای ساعت‏های‏ گرانبها از نام و نشان تجاری متفاوت‏ و برای ساعت‏های ارزان قیمت(پل‏سار) از نام و نشان تجاری‏ دیگری استفاده می‏کند تا بتواند گونه‏های متفاوتی از ساعت را به‏ بازار عرضه کند. سرانجام، امکان دارد شرکت‏ها نام‏ها و نشان‏های‏ متفاوت بر کالاهای مشابهی بگذارند که به مناطق یا کشورهای‏ مختلف عرضه می‏شوند و در این زمینه تفاوت فرهنگی و زبانی‏ رعایت شود.

یکی از نقاط ضعف تعدد نام و نشان تجاری این است‏ که هر محصولی با نام و نشان تجاری خاص تنها بخش کوچکی از سهم بازار را به خود اختصاص می‏دهد و شاید برخی از این اقلام‏ چندان سودآور نباشد. در برخی از موارد شرکت صلاح نمی‏داند که‏ منابع خود را با چند نوع نام و نشان تجاری مرتبط سازد و تنها به تعداد انگشت شماری از نام‏ها و نشان‏های سودآور اکتفا کند. چنین‏ شرکت تعداد نام و نشان‏های تجاری جدید به روش دقیق‏تر عمل‏ خواهد کرد.

۲-۱-۱۰- نام‏ها و نشان‏های تجاری جدید

امکان دارد زمانی که شرکت‏ محصولی جدید عرضه می‏کند، هیچ یک از نام‏ها و نشان‏های تجاری‏ کنونی درخور آن نباشد، بنابراین از نامی جدید استفاده می‏کند. برای‏ مثال، شرکت سیرز، برای دسته‏های مختلفی از محصولات خود خانواده متفاوتی از نام‏های تجاری به کار می‏برد یا امکان دارد یک‏ شرکت بر این باور باشد، که برخی از نام‏ها و نشان‏های تجاری‏ قدرت و جذابیت خود را از دست داده ‏اند و باید در اندیشه نام و نشان‏ تجاری تازه بود. سرانجام امکان دارد شرکت از طریق خرید شرکت‏ دیگر به نام و نشان تجاری جدید دست یابد درباره به کارگیری چند نام و نشان تجاری، امکان دارد شرکتی که محصولاتی را با نام و نشان‏ تجاری جدید عرضه کند، نتواند منابع کافی در این راه صرف نماید و در برخی از صنایع، مثل صنایع مربوط به محصولات بسته‏بندی شده‏ و آماده، مصرف کنندگان و فروشندگان با این مسأله روبه‏رو می‏شوند که وجود این همه نام و نشان تجاری آنها را در نوعی بحران‏ قرار خواهند داد.

۲-۱-۱۱- سنجش اندازه‏های نام و نشان تجاری

برای سنجش تأثیر یک تبلیغ، حداقل سه چیز باید اندازه‏گیری‏ شود که هر کدام معرف یکی از این سه تأثیر است. اکنون خوانندگان، منطق این سه اندازه ذهنی مشهور را که از همه بیشتر به کار گرفته‏ می‏شود، درخواهند یافت.

اولی، آگاهی خودانگیخته از نام تجاری‏ است. دومی تداعی تصویر صفت است و سومی، پیش‏آمادگی‏ نگرش کلی مردم نسبت به خرید نام تجاری مورد نظر است.بایستی توجه داشت که هر سه، اندازه‏های نام تجاری است و نه اندازه‏های‏ تبلیغ. آنها بر نام تجاری متمرکز می‏باشند. پس در مورد اندازه‏هایی که‏ بر خود تبلیغ متمرکز است نظیر یادآوری تبلیغ، بازشناسی تبلیغ و جداسازی پیام چه می‏توان گفت؟چرا آن‏ها را اندازه‏گیری می‏کنیم؟ اندازه‏هایی که فقط بر تبلیغ متمرکزند مکمل سه اندازه مهمی هستند که تنها بر نام تجاری تمرکز یافته‏اند. اندازه‏های متمرکز بر تبلیع‏ می‏توانند به تعیین اینکه تبلیغ در کجا به نظر قدرتمند و در کجا به نظر ضعیف می‏آید و نیز اقدامات ضروری برای اصلاح آن کمک کنند(ساترلند[۵]،۱۳۸۳، ص ۲۷۵-۲۷۴).

[۱]. Fleischer

[۲]. Mcqueen

[۳].Guzman

[۴].Katller & Amsterdong

[۵].Satterland