اوقات فراغت از دیدگاه اسلام

«إنَّ َمعَ اُلعُسرِ یُسراً، فَإذَا فََرَغتَ فَانصَب، وَإِلَی َربِّکَ فَارغَب »

همانابا هرسختی گشایشی است، پس هرگاه فراغت یافتی، بکوش وبسوی پروردگار خویش بگرای.(قرآن کریم ،آیه ۷و۸ از سوره مبارکه الشرح)

از بررسی تاریخ اسلام چنین می توان نتیجه گیری کرد که بزرگان صدر اسلام به نیروی خلاق وکارآیی نسل جوان وارزش آن همچنین نقش فعالانه جوانان درامورمملکتی توجه داشته وبرای آن اهمّیت خاص قائل بوده اند، بطوری که پیامبر گرامی اسلام درجهت رشد استعدادهاوپرورش جسم وروح جوانان همیشه آنان راتشویق می نمودندودرباره بخشی از فعالیت های فراغتی وچگونگی گذران این ایام با تأکید بریادگیری ورزش ها وبازی ها راهنمای های فرمودند.

«ُالهُووَ العَبُوفَإنّی َاکرَهُ یُری فِی دِینِکُم غِلظَهُ».تفریح کنید، بازی کنید، زیرا دوست ندارم که در دین شما خشونتی دیده شود. وهمچنین آن حضرت می فرمایند:بهترین سرگرمی مومن شنا است وبه فرزندان خود نیز شنا وتیراندازی بیاموزید وآنان را هشدارداده که قدرنعمت های صحت وفراغت را بدانند.(نهج الفصاحه،۱۳۸۵)

پیامبر اسلام(ص)درحدیثی می فرمایندإغتَنِم خَمساًقَبلَ خَمسٍ.پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت شمار:

حَیاتَکَ قَبلَ مَوتِک                            زندگیت را پیش ازمرگت

صِحَّتَکَ قَبلَ سُقمِکَ                          تندرستیت را قبل از بیماریت

فَراغَکَ قَبلَ شُغلِکَ                          اوقات فراغت را پیش ازاشتغالت

شَبابَکَ قَبلَ هَرَمِکَ                          جوانیت را پیش از پیریت

غِناکَ قَبلَ فَقرِکَ                             بی نیازیت را پیش از درویشیت

و در جای دیگر می فرمایند:بدیهی است که اوقات فراغت همیشه فارغ وخالی نمی ماند پس باید آن را با کارهای خیر پرنمود وهر کس نفس ودل خویش را به حق مشغول نکند نفس ودلش او را به باطل مشغول می دارد.( نهج الفصاحه،۱۳۸۵)

پیامبر گرامی اسلام در حدیث دیگری می فرمایند:در روز رستاخیزهرگز گام های بنده خدا از میدان محاسبه تکان نمی خورد تا اینکه او را از چهار خصلت سئوال کنند. اول به اینکه عمر واوقات زندگی خود را در چه چیز فنا کرده.دوم از جوانیش که در چه راهی آن را به پیری رسانیده. سوم از مالش که آن راکجا ودر چه راهی بدست آورده ودر چه راهی و چگونه آن را خرج کرده است.چهارم از علم ودانشش که با آن چه کاری کرده است.( نهج الفصاحه،۱۳۸۵)

پیامبر گرامی اسلام در حدیث شریف دیگری می فرمایند:خَلَّتانِ کَثیرٌ مِنَ النّاسِ فیهِما مَفتُونٌ:الصَّحَّهُ وَالفَراغُ.

دوخصلت است که بیشتر مردم نسبت به آن دودلباخته هستند(همه مردم دوستدارآن هستند)سلامتی وفراغت(یعنی ذهن انسان از پریشانی خالی باشد.( نهج الفصاحه،۱۳۸۵)

آئین اسلام مکتبی است جامع که درتمام شئون زندگی بشر برنامه های را به مقتضی نیازهای فطری و زمینه های ذاتی انسان قرار داده است: از جمله مسئله تفریح وپر کردن اوقات فراغت، در معارف اسلام همچنان که برای خودسازی وسیر تکامل نفس، پایگاه های عظیم، همچون نماز وروزه وجود دارد، برای رفع خستگی وتوان بخشی روح نیزفعالیت های تفریحی مانند سفر وگردش درطبیعت، بازی و ورزش پیش بینی شده است.

پیامبر گرامی اسلام می فرمایند:"اَلرَّمیُ خَیرُ ما لَهَوتُم بِهِ"بهترین چیزی که با آن سرگرم می شوید تیر اندازی است. (نهج الفصاحه،۱۳۸۵)

ورزش از جمله امور مهم دیگری است که مسلمانان در گذران اوقات فراغت خویش بدان سفارش شده اند. اسب سواری، تیر اندازی،کشتی وشنا از میان ورزش ها مورد تأکید خاص اسلام قرار گرفته اند.حضرت رسول اکرم می فرمایند:خداوندبه وسیله یک تیر سه نفر را به بهشت می برد، آنکه تیر را می سازد، آنکه تیر را می اندازد وآنکه تیر را به تیر انداز می دهد.( نهج الفصاحه،۱۳۸۵)

درنهج البلاغه از قول حضرت علی علیه اسلام آمده است:مومن بایدشبانه روزخودرا سه قسمت کند.قسمتی برای رازونیازباپروردگار،قسمتی برای امرارمعاش وتأمین زندگی وبخشی که بین لذت وخوشی آنچه حلال ونیکوست آزاد گذارد.(نهج البلاغه،۱۳۸۵)

علاوه برتأکید بزرگان دین اسلام براهمیت مساله وقت واوقات فراغت، به مساله ورزش در اوقات فراغت نیز توجه بسیار شده است.با این حال پیشوای گرام اسلام از اوقات کوتاه فراغت مردم استفاده کرده، بعضی از اعمال ورزشی وتفریحی را به منظور هدف های مخصوص مورد تشویق وتأئیدقرار داد تابه وسیله آن پاره ای ازمصلحت اجتماعی راتأمین نماید ودرضمن پیروان خود راازانحرافاتی که ممکن بود درمواقع بیکاری دامن گیرشان شود مصون نگهدارد. (تندنویس،۱۳۷۵)

ساعت تفریح یکی از بهترین فرصت های سود بخش درجهات رشد بشر است درموقع تفریح وسرگرمی محیط زندگی رنگ وذوق وابتکار به خود می گیرد.لطف وصفای مخصوص پیدا می کند، روح سبک بال وپرنشاط می شود، عواطف واحساسات شکوفامی گردندوآدمی درخوداحساس آزادگی وحریت می نماید.(فلسفی،۱۳۴۴)

تفریح به معنی لاابالیگری وبی بند وباری نیست، تفریح به معنی بیکاری واتلاف وقت نیست، تفریح به معنی آلوده شدن به پلیدی های گناه وسیئات اخلاقی نیست وخلاصه تفریح به معنی ایجاد بد بختی وسیه روزی نیست.بلکه تفریح از فعالیت های مطبوع ولذت بخش است که در خارج از برنامه کار روزانه درساعات فراغت انجام می شود وباعث انبساط روح ومسرت خاطر می گردد وروی جسم وجان اثر مفید می گذارد.(اردلان،۱۳۶۵)

۲-۹- اوقات فراغت ازدیدگاه صاحب نظران و مکاتب فلسفی

فراغت از دید دانشمندان وصاحب نظران به گونه های مختلف تعریف شده است که درزیر به بعضی از آن موارد اشاره می گردد.

دومازویه، جامعه شناس فرانسوی براساس فراغت به معنی امروزی دو شرط قائل است. اول آنکه فارغ از اجبار های مذهبی و عمومی باشد ودر آن نوعی گزینش آزادانه مطرح است دوم اینکه از سایر فعالیت ها که از آن کسب معشیت می کند جدا شده باشد.  با این دو شرط دومازویه معتقد است که فراغت تنها در جوامع صنعتی قرار گرفته و کار کشاورزی  به سوی شیوه ی کار  صنعتی گرایش یافته واین امر در موردمناطق روستایی کشور های در حال رشد صادق است. (اسدی،۱۳۵۲)

مارکس[۱]، اوقات فراغت رافضای رشدوپیشرفت انسان تعریف نموده است. (پورطاعی۱۳۵۱)

اندرسون[۲] فراغت رازمان فروخته نشده ای می داند که متعلق به فرداست زمانی که فرد به میل خود از آن استفاده می کند.(مکی،۱۳۸۱)

ژرژفریدمن[۳]، فراغت را به عنوان پاداشی در مقابل ازخود بیگانگی ناشی از کار تلقی می کند وآن را لازم می  داند.

پی پر[۴]  از جمله اندیشمندانی است که پس از سال ها مطالعه و تحقیق اظهار می دارد که موجودیت و اصالت فرهنگ بر مبنای فرض ها واوقات فراغت افرادی که در آن اجتماع زندگی می کنند پی ریزی شده است.(اسدی،۱۳۵۲)

ارسطودرباره اوقات فراغت این گونه بیان می نماید:"فراغت فعالیتی است بخاطرخودش". (مکی،۱۳۸۱)

تاگو[۵] شاعروفیلسوف معروف هندی دراین باره گفته است:تمدن های انسانی سرمایه های جاودانی است که از  کاشت، داشت وبرداشت صحیح اوقات فراغت متجلی گشته است.(شجاع الدین،۱۳۷۰)

جی بی ناش[۶] درباره اوقات فراغت چنین اظهار نظر نموده است.فراغت مربوط به اوقات زندگی انسان می شودکه ازکارکردن آزاد است ویادرخواب نیست وتفریحات سالم مربوط به نحوه استفاده وبرداشت ازاین فراغت می باشد.(مکی،۱۳۸۱)

جرالد بی فیز[۷] درکتاب"سازمان تفریحات سالم درجامعه"چنین آورده است که فراغت یک روزه یا قسمتی اززندگی بشر است وتفریحات سالم دراین زمان بیان علاقه ونگرش فرهنگی اوست و نامبرده می‌گوید: فراغت برای همه افراد جامعه وجود دارد لیکن آنچه مهم واثرگذاراست شیوه های استفاده ازآن میباشد.(مکی،۱۳۸۱)

اوژه، درتعریف فراغت می گوید:منظورازفراغت سرگرمی ها، تفریحات وفعالیت های است که به هنگام آسودگی ازکارعادی باشوق ورغبت، افرادبه سوی آن روی می آورند.(عظیمی،۱۳۷۵)

اگوست کنت[۸] جامعه شناس فرانسوی لحظات فراغت را از لحظات امکان توسعه و پیشرفت انسان می‌داند.(شهیدی،۱۳۸۲)

پیر فرانسوا[۹] جامعه شناس دیگر فرانسوی درباره نقش اوقات فر اغت اینگونه بیان می کند: فعالیت‌های اوقات فراغت نقش مهمی درجبران کمبودهای عاطفی وروانی دارد،چراکه به جوانان آنچه راکه درخانواده ومدرسه فرصت ابراز ویاشناساندن آن رانیافته اند، امکان ظهور وبروز می دهد.(فرج الهی،۱۳۷۳)

[۱] Marx

[۲] Anderson

[۳] G-friedman

[۴] Peper

[۵] Tagore

[۶] Sey.B.Nosh

[۷] B.serald

[۸] A.Conte