كلیات تحقیق

1-1- مقدمه

در جو رقابتی دنیای امروز، فروش بیشتر به معنی موفقیت برای تولید كننده و بازاریابان است. فروش بیشتر نیز بدون شناخت رفتار مصرف كننده به عنوان مشتری نهایی امكان پذیر نیست. بنابراین رفتار مصرف کننده یک فاکتور جامع در تمامی فعالیت های بازرگانی است. نکته کلیدی موفقیت استراتژی بازاریابی از جنبه علمی و میدانی، درک رفتار مصرف کننده است. شناخت عوامل تاثیر گذار بر میزان خرید، هم برای شرکت های تجاری و هم سازمان های غیر انتفاعی و همینطور سازمانهای دولتی که قوانین مربوط به بازار را تدوین می­ کنند کاربرد دارد. امروزه بسیاری از شرکتها و سازمانها مفاهیم جدید بازاریابی را پذیرفته اند و طبق آن عمل می­ کنند. آنها متوجه شده‌اند که تمرکز بر نیازهای مصرف کنندگان از ملزومات اساسی گرایش بازاریابی است. بدین ترتیب مطالعه و کشف نیازهای مصرف کنندگان و تجزیه و تحلیل فرایند رفتار مصرف کننده و الویت بندی عوامل تأثیرگزار بر این فرایند، موجب موفقیت شركتها خواهد شد.

انواع خرید به طور كلی به دو نوع برنامه ریزی شده و برنامه ریزی نشده تقسیم بندی می­شود. خرید برنامه ریزی نشده اغلب با عناوینی همچون خرید ناگهانی و یا تفننی نیز عنوان می­گردد. در این تحقیق میزان تاثیر عوامل موثر بر هر دو نوع خرید مورد مقایسه قرار خواهد گرفت تا با شناسایی عوامل بعضا مشترك و انجام فعالیت بازاریابی در رابطه با آنها، میزان فروش را افزایش دهیم.

1-2- بیان مساله

شناخت رفتار مصرف کننده و عوامل تاثیر گذار بر هر دو نوع خرید در محیط کسب و کار فاکتور مهمی برای دستیابی به فروش بیشتر و کسب سهم بیشتر بازار می­باشد. به عبارت دیگر اگر بتوان به عنوان یک فروشنده یا بازاریاب متوجه شد كه چه عواملی بر خرید ناگهانی و چه عواملی بر خرید برنامه ریزی شده تاثیر می­گذارند، می­توان با برنامه ریزی مناسب میزان فروش محصولات را بیشتر كرد.

خرید برنامه ریزی شده[1] به خریدهایی گفته می­شود كه خریدار قبل از خرید با برنامه ریزی قبلی (انتخاب نوع محصول، برند، مقایسه با محصولات مشابه، قیمت و سایر عوامل) به خرید محصول و یا كالایی می ­پردازد كه واقعا به آن نیاز دارد.

در مقابل خرید برنامه ریزی شده، خرید ناگهانی[2] یا بدون برنامه ریزی وجود دارد. خرید ناگهانی یکی از جنبه های رفتاری مهم مصرف کننده است كه نکته جالب و مهمی برای درک فعالیت بازاریابی در بر دارد. خرید ناگهانی به خرید هایی گفته می­شود که هیچ قصد و برنامه قبلی برای این خرید ها وجود نداشته و در یک فرایند تصمیم گیری سریع ناشی از هیجان و انگیزه ایجاد شده، فرایند خرید شکل می­گیرد. بیشتر مواقع ممكن است افراد برای یک خرید برنامه ریزی شده به بازار بروند ولی تحت تاثیر عواملی خاص، از خرید اصلی منحرف شده و به خرید كالایی دیگر بپردازند (استرن[3]، 1962).

خرید ناگهانی که به آن خرید بدون برنامه، خرید با تصمیم آنی، خرید تفننی و از دید روانشناسانه تکانه ای نیز گفته می­شود از جنبه های مهم رفتار مصرف کنندگان می­باشد. در واقع  خرید  ناگهانی تجربه یک تمایل و اشتیاق برای خرید است.  این اشتیاق یک احساس ناگهانی و شدید بوده و اغلب وسوسه انگیز است.  همه ما ممکن است خرید هایی را انجام دهیم که هیچ قصد و برنامه قبلی برای این خرید نداشته و در یک فرایند تصمیم گیری سریع ناشی از هیجان و انگیزه ایجاد شده اقدام به خرید نماییم. ایجاد این انگیزه خرید، هنر یک فروشنده ماهر است که با اتخاذ  راهکار های مختلف ممکن می­گردد.  خرید ناگهانی میل فوری، بدون هدف، قوی و پایدار به خرید کالا می­باشد، به طور کلی خرید ناگهانی(تفننی)، خرید بدون برنامه می­باشد که از قبل برنامه­ای برای خرید آن وجود نداشته است (قادری، 1388).

خرید ناگهانی رفتاری است که هنوز شباهت ها و تفاوت های موجود در ریشه اجتماعی- روانشناختی آنها تحت کشف و بررسی است. هر چقدر خرید گران تر باشد درگیری ذهنی بالایی را برای مشتری به وجود می­آورد و کمتر منجر به خرید ناگهانی می­شود.  اما در خرید ارزان سطح درگیری  ذهنی مصرف کننده  پایین بوده و بیشتر منجر به خرید ناگهانی می­شود. در این گونه خریدها متاسفانه نارضایتی پس از خرید زیاد است و خریدارانی که اینچنین خرید کرده اند از خرید خود چندان خرسند و راضی نیستند.  می­توان تصور کرد که در خرید های ناگهانی بر طبق تصمیمات عقلانی خرید انجام نمی­شود و بیشتر بر پایه و اساس سرگرمی، تفریح، هیجانات و احساسات، فرد مبادرت به خرید می­ کند و بیشتر این نوع خرید ها  اتفاقی و فوری می­باشند.  خرید ناگهانی یک پژوهش اصلی در میان محققان رفتار مصرف کننده می­باشد نه تنها به خاطر پیچیدگی بلکه  همچنین به خاطر گستردگی آن در میان دامنه گسترده ای از طبقه بندی محصولات  توجه زیادی را در محققین  رفتار مصرف کننده  به خود جلب کرده است.

خرید ناگهانی یک خرید فوری بدون هیچ قصد و پیشینه است که یا در مورد یک محصول خاص یا دستیابی به یک اقدام خرید ویژه است. این موضوع پس از پیشامد یک اضطرار در خرید پیش می­آید و بدون هیچ بازخوردی نیاز به فوریت دارد. كالایی كه مشمول خرید ناگهانی می­شود، چیزی است که در خانه چندان مورد نیاز نیست.

چون خرید ناگهانی یک عمل برنامه ریزی نشده است، در نتیجه مشتری به دنبال این خرید نمی­باشد و اولین فاکتوری که باعث ایجاد انگیزه خرید در اینگونه خریدها می­گردد، دیدن است و مشتری با دیدن محصول به تصمیم خرید می­رسد. در نتیجه می­شود با در دسترس قرار دادن محصولات، امکان این گونه خرید ها را می­توان بالا برد. میزان خرید های ناگهانی در هایپر مارکت ها وفروشگاه های بزرگ بسیار بیشتر است زیرا مشتری ها در اینگونه اماکن دسترسی آسان تر و بیشتری به محصولات داشته و همچنین زمان بیشتری را نیز در این فروشگاه ها صرف می­نمایند. با افزایش زندگی شهرنشینی و افزایش مشغله افراد، زمان انجام خرید ملزومات و مایحتاج زندگی محدود تر شده، و افراد ترجیح می­ دهند از فروشگاه های بزرگ که انواع اجناس در آنها موجود می­باشد خرید نمایند و در بیشتر مواقع که در این فروشگاه ها در حال تهیه مایحتاج خود هستند به اجناسی بر می­خورند که قصد خرید قبلی برای این اجناس نداشته ولی چون این اجناس نیازهای آشکار و پنهان این افراد را برطرف می­ کنند، اقدام به خرید می­نمایند، اینگونه خریدها از متداول ترین انواع خریدهای ناگهانی می­باشند. به طور کلی خرید ناگهانی یا برنامه

 ریزی نشده نیمه پنهان رفتار مصرف کننده می­باشد که چون خود مصرف کننده نیز تا قبل از تصمیم به خرید خود نیز از این تصمیم آگاه نمی­باشد، باید با روش های گوناگون این فرایند را تسریع نمود و انگیزه خرید در مشتری را بالا برد تا میزان خریدهای ناگهانی بالاتر برود (سالمی، 1392).

معمولاً خرید های ناگهانی با لذت و شعف بیشتری همراه است چون معمولا با یک تصمیم ناگهانی و سریع همراه با هیجان و احساس خوشایند صورت می­گیرد. یک فروشنده ماهر باید سعی کند این احساس را ماندگار تر نماید و با به وجود آوردن یک خاطره خوب در ذهن مشتری باعث شود در هنگام خرید های ناگهانی آینده مشتری راحت تر به تصمیم برسد. به صورت طبیعی افراد از خرید های خود دفاع می­ کنند و سعی می­ کنند خود و دیگران را توجیه کنند که تصمیم گرفته شده توسط ایشان در خصوص فرایند خرید صحیح بوده و کسب نفع نموده اند. از این فاکتور می­توان در جهت فروش های ناگهانی بیشتر نفع برد ولی باید توجه داشت در صورتی که مشتری اعتماد خود را نسبت به فروشگاه از دست بدهد هر چند به زبان نیاورد و یا همچنان از خرید خود دفاع کند ما مشتری را از دست خواهیم داد. باید توجه داشته باشیم که ساختن یک مشتری مشعوف ضمن وفادار نمودن مشتری به فروشگاه باعث می­شود که مشتری بسیار راحت تر برای خرید های ناگهانی آتی به تصمیم برسد، پس کافی است ما به عنوان صاحب فروشگاه لذت خرید مشتری را افزایش داده تا مشتری احساس شعف نماید. خرید ناگهانی از دید فروشنده بسیار مطلوب بوده و سبب افزایش فروش می­شود. البته خرید ناگهانی از دید مشتری ممكن است نامطلوب باشد و اصلی ترین دلیل هماهنگ نبودن درآمد و هزینه باشد. بارها برای مشتریان پیش آمده است كه فكر كرده اند به كالایی نیاز مبرم دارند ولی چند روزی پس از خریدن آن متوجه شده اند که خرید آن كالا آنقدرها هم ضروری نبوده است. حتی ممکن است هرگز از آن كالا استفاده هم نشود. علت این امر به بحث خرید ناگهانی باز می­گردد.

1-2-1- سه خصوصیت اصلی خرید ناگهانی از نظر (جانز و همکارانش[4]، 2003)

الف) بدون قصد یا ناخواسته: اشاره دارد به موقعیتی که مصرف کننده به طور فعال در جستجوی برای محصول نیست.  اما محصول را در دوره خرید، خریداری می­ کند.

ب) بدون تفکر: بر عدم تفکر بر فقدان ارزیابی مشتری در خصوص محصول و بیزاری از تفکر در مورد نتایج بلند مدت دلالت دارد.

ج) فوری یا بی درنگ: یعنی تمایل مصرف کننده به خرید محصول تقریبا بلافاصله بعد از مشاهده نمودن محصول و بدون بكار گیری تفکر زیاد، در یک دوره زمانی خیلی کوتاه روی می­دهد.

1-2-2- ابعاد خرید ناگهانی

علیرغم پژوهش های بسیار در زمینه خرید ناگهانی، همچنان اختلافاتی در مورد مفهوم خرید ناگهانی وجود دارد. پیرامون ابعاد مختلف خرید ناگهانی مطالب زیادی عنوان شده است. در یكی از این تحقیقات 14 جنبه از خرید ناگهانی عنوان شده است (سهرابی و صمدی، 1391):

1-2-3- مدل عوامل تاثیر گذار بر خرید

با توجه به مطالب عنوان شده شناسایی عوامل موثر بر خرید و بررسی تاثیر هر یک از این عوامل بر میزان خرید می ­تواند فاكتور مهمی برای بازاریابان در جهت افزایش میزان فروش باشد. برای شناسایی عوامل موثر بر خرید، از یک مدل بومی ارائه شده توسط محققین ایرانی (قادری و نظری، 1390) استفاده شده است. در این مدل چهار دسته عوامل تاثیر گذار بر رفتار خرید شامل عوامل جمعیت شناختی (سن ، جنسیت و …) عوامل آمیخته بازاریابی (نوع محصول ، قیمت و …) عوامل موقعیتی (محیط خرید ، راهنمایی فروشنده و …) و عوامل روان شناختی (فرد گرایی، تحریک پذیری و …) بر میزان خرید شناسایی شده و یک مدل بومی ارائه شده است و ما در این تحقیق اثر هر یک از این عوامل با هر دو نوع خرید را بررسی و مقایسه خواهیم كرد. مدل ذكر شده در شكل 1-1 نشان داده شده است(قادری و نظری، 131،1390):