چکیده

گیاه دارویی صبرزرد با نام علمی (Aloe barbadensis Mill.) یکی از گیاهان دارویی به شمار می‌رود که به دلیل تولید اسانس‌های باارزش در صنایع داروسازی و بهداشتی استفاده‌های فراوانی دارد. استفاده از سیستم کشت بافت برای ریزازدیادی این گیاه، امکان تولید تعداد زیادی گیاهچه در مدت زمان کوتاه را دارد. با این هدف، پژوهشی بر روی امکان ریزازدیادی و تاثیر تیمارهای هورمونی مختلف بر خصوصیات رویشی گیاه آلوئه‌ورا در شرایط درون‌شیشه‌ای با بهره گرفتن از هورمون‌های BAP ، Kin ، IBA و NAA و نیز ترکیبی از هورمون‌های برتر انجام شد. پس از گذشت 35 روز، پارامترهای تعداد برگ، طول برگ، تعداد ریشه و طول ریشه ثبت و مورد ارزیابی قرارگرفت. پاسخ ریزنمونه‌ها بر روی صفات رویشی این گیاه در سطح 01/0 معنی‌دار بوده است. براساس نتایج حاصل حداکثر تعداد برگ در محیط کشت MS دارای5/1 میلی‌گرم بر لیتر BAP با میانگین تعداد برگ 73/4 عدد و 8/0 میلی‌گرم بر لیتر IBA با میانگین تعداد برگ 04/4 عدد، حداکثر ارتفاع برگ‌ها در محیط کشت MS دارای 5/1 میلی‌گرم بر لیتر کینتین با میانگین طول 43/5 سانتی‌متر و 8/0 میلی‌گرم بر لیتر IBA با میانگین طول 83/3 سانتی‌متر، حداکثر تعداد ریشه در محیط کشت MS دارای 5/0 میلی‌گرم بر لیتر کینتین با میانگین تعداد ریشه 29/4 عدد و 8/0 میلی‌گرم بر لیتر NAA با میانگین تعدادریشه 06/7 عدد و حداکثر طول ریشه در محیط کشت MS حاوی 1 میلی‌گرم بر لیتر کینتین با میانگین طول ریشه 50/5 سانتی‌متر و 8/0 میلی‌گرم بر لیتر NAA با میانگین طول ریشه 44/8 سانتی‌متر به عنوان هورمون برتر انتخاب شده و سپس ترکیبی از این هورمون‌ها در قالب طرح فاکتوریل به محیط کشت اضافه شدند به صورتی که حداکثر تعداد برگ در محیط MS دارای 1 میلی‌گرم بر لیتر BAP و 6/0 میلی‌گرم بر لیتر IBA با میانگین 79/4 عدد، بهترین ارتفاع برگ‌ها در محیط کشت MS دارای 1 میلی‌گرم بر لیتر کینتین و 6/0 میلی‌گرم بر لیتر IBA با میانگین طول 44/5 سانتی‌متر و محیط کشت MS دارای 5/1 میلی‌گرم بر لیتر کینتین بدون هورمون IBA با میانگین ارتفاع 43/5 سانتی‌متر به دست آمد. همچنین نتایج نشان داد که حداکثر تعداد ریشه در محیط حاوی 8/0 میلی‌گرم بر لیتر NAA با میانگین 06/7 عدد و طویل‌ترین ریشه در همین محیط کشت با میانگین طول ریشه 44/8 سانتی‌متر حاصل شد که بر این اساس به کارگیری این محیط‌های کشت جهت ریزازدیادی گیاه آلوئه‌ورا توصیه می‌شود.. در بررسی تاثیر هورمون‌های اکسین بر القای کالوس مشخص شد که غلظت 5/1 و 2 میلی‌گرم بر لیتر هورمون 2,4-D و غلظت 2 میلی‌گرم بر لیتر هورمون Picloram با میانگین تعداد 28 روز تا القای کالوس، غلظت 5/1 میلی‌گرم بر لیتر هورمون 2,4-D با 95% کالوس‌زایی و غلظت 5/1 میلی‌گرم بر لیتر هورمون Picloram با وزن خشک 23/0 گرم، بعد از 35 روز به عنوان بهترین هورمون‌ها در القای کالوس معرفی شدند. همچنین کلیه کالوس‌ها در غلظت‌های مختلف NAA ، نرم و به رنگ سبز می‌باشند اما در بقیه اکسین‌ها به رنگ زرد روشن مشخص شد. در بررسی تاثیر هورمون‌های 2,4-D ، NAA و Picloram بر میزان تولید ترکیبات‌فنلی، پاسخ ریزنمونه‌ها در سطح 01/0 معنی‌دار شد. همچنین نتایج حاصل از بررسی اثر هورمون‌های اکسین بر میزان تولید ترکیبات پلی‌فنولی در گیاه آلوئه‌ورا نشان می‌دهد که غلظت 5/1 میلی‌گرم بر لیتر از هورمون 2,4-D با میانگین 984/29 میلی‌گرم بر گرم بیشترین میزان ترکیبات پلی‌فنلی را در این گیاه تولید می‌کند. کلیه داده‌های این پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزار Spss و در قالب طرح کاملا تصادفی براساس آزمون دانکن مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته است.

کلمات کلیدی : کشت بافت، صبر زرد (Aloe barbadensis Mill) ، ریزازدیادی، کالوس، ترکیبات پلی‌فنلی

1-1 مقدمه:

بهبود كیفیت غذای مصرفی همیشه یكی از مهمترین دغدغه‌های بشری بوده است. ازاین‌رو اصلاح گیاهان به عنوان اصلی‌ترین منبع تولید موادغذایی، جهت افزایش كیفیت و كمیت مواد تولیدی همواره مورد‌ توجه انسان بوده‌است. در چند دهه گذشته، با گسترش اطلاعات بیوشمیایی و كشف مسیرهای بیوسنتزی انواع متابولیت‌های تولیدی در گیاهان، همچنین شناخت دقیق‌تر ساختارهای ژنتیكی و دستیابی به روش‌های دستورزی ژنتیكی، امكان خلق گیاهانی با توانایی‌های خارق العاده در تولید انواع متابولیت‌های ضروری در گیاهان فراهم شده است. در سال‌های اخیر گیاهانی كه قدمت زیادی در رژیم غذایی و دارویی انسان دارند، به علت تاثیرات مطلوب متابولیت‌های تولیدی و نیز جایگاهی كه این متابولیت‌ها از نظر فرایندهای انتقال ژن دراستانداردهای ایمنی زیستی دارند، در كانون توجه بسیاری از محققان رشته‌های مختلف اعم از كشاورزی،‌ صنایع‌غذایی، دارویی و پزشكی قرارگرفته‌است (محمدی‌ و ذوالعلی، اسفند1388). در حال حاضر حدود یک سوم داروهای مورد استفاده دارای منشاء گیاهی می‌باشند. کشورهای آسیایی بخصوص هند، چین و ایران سابقه بسیار طولانی دراین زمینه دارند. این گیاهان مواد زیستی بخصوص و فعال با مقادیر بسیار کم تولید می‌کنند که تحت عنوان متابولیت‌های ثانویه نام‌گذاری می‌شوند. در سبز فایل، دانشمندان علوم گیاهی با بهره گرفتن از آخرین تکنیک‌های عملی کشت بافت گیاهی، توانسته‌اند از انواع گیاهان، ترکیب‌های بسیار مفیدی را جهت مداوای بیماری‌های سخت و غیرقابل مداوا و موارد استفاده دیگر، بدست آورند. در طی چند دهه اخیر روش‎های متفاوتی با بهره گرفتن از بیوتکنولوژی درزمینه پرورش محصولات گیاهی برتر ابداع شده است که از جمله آن‌ها می‌توان روش‌های ایجاد گونه‌های جهش یافته و پلی‌پلوئید را نام برد. کشت سلول، بافت‌ها و اندام‌های گیاهی امکان تکثیر سریع و انبوه بسیاری از گیاهان دارویی مهم و تولید متابولیت‌های ثانویه در شرایط این‌ویترو[1] را فراهم می‌کند. مهمترین روش‌های تکثیر درون‌شیشه‌ای گیاهان، ریزازدیادی[2]، اندام‌زایی ازطریق کالوس[3] و جنین‌زایی سوماتیکی است. گزارش‌های متعددی در زمینه تکثیر گیاهان دارویی از طریق کالزایی وجود دارد. تولید کالوس قابلیت باززایی کالوس و ریشه‌زایی گیاهچه به عوامل متعددی بستگی دارد که مهمترین آن‌ها ژنوتیپ، ریزنمونه و شرایط فیزیولوژیک آنان، نوع محیط‌کشت و عناصرغذایی، عوامل فیزیکی و شرایط محیطی ازقبیل نور، دما، pH ، تنظیم‌کننده‌های‌رشد و ویتامین‌ها می‌باشد (باسو و چاند[4]، 1996؛ ساتیش و بهاواناندان[5]، 1988؛ شاسانی و

این مطلب را هم بخوانید :

پایان نامه سرطان سینه:تشخیص آزمایشگاهی سرطان سینه

 همکاران[6]1998).

1-2 اهمیت موضوع

کشت سلول، بافت و اندام‌های گیاهی امکان تکثیر انبوه و سریع گیاهان و تولید متابولیت‌های ثانویه را در شرایط In Vitro فراهم می‌سازد. با بهره گرفتن از کشت In Vitro گیاه، علاوه بر دسترسی به منبع اولیه دارو در شرایط کنترل‌شده و مستقل از محیط، افزایش تولید ترکیبات نسبت به گیاه و تولید ترکیبات جدید نیز امکان‌پذیر می‌گردد (بورگاد و همکاران[7]، 2002).

گیاهان دارویی از هزاران سال پیش به عنوان یکی از مهمترین منابع دارویی کاربرد داشته‌اند. فناوری زیستی با بهره گرفتن از راهکارهایی نظیر کشت سلول، اندام‌ها و بافت‌ها، مهندسی ژنتیک و کاربرد نشانگرهای