جدول 4-15. تجزیه واریانس مقادیر دوره جوانهزنی.. 44
جدول 4-16. اثر متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی بر دوره جوانهزنی 45
جدول 4-17. نتایج تجزیه واریانس مقادیر شروع جوانهزنی گونه و سطوح رطوبت داخلی………………………………….. 46
جدول 4-18. اثر متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی شروع جوانهزنی 48
جدول 4-19. نتایج تجزیه واریانس مقادیر پایان جوانهزنی گونه و سطوح رطوبتی……………………………………… 48
جدول 4-21. اثر اصلی تیمارها بر زمان پایان جوانهزنی 50
جدول 4-20. اثرات متقابل گونه و سطوح رطوبت داخلی بر پایان جوانهزنی 50
فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول 4-21. نتایج تجزیه واریانس مقادیر طول ساقهچه بر گونهها وسطوح رطوبت داخلی………………………………….. 50
جدول 4-22. اثرات متقابل بین گونه وسطوح رطوبت داخلی بر طول ساقهچه 52
جدول 4-23. نتایج تجزیه واریانس مقادیر طول ریشهچه بر گونهها و سطوح رطوبت داخلی………………………………….. 53
جدول 4-24. اثرات متقابل بین گونه وسطوح رطوبت داخلی بر طول ریشهچه 55
جدول 4-25. نتایج تجزیه واریانس مقادیر وزن خشک ساقهچه 55
جدول 4-26. اثرات متقابل بین گونه وسطوح رطوبت داخلی بر وزن خشک ساقهچه 57
جدول 4-27. نتایج تجزیه واریانس مقادیر وزن خشک ساقهچه 57
جدول 4-28. اثرات متقابل بین گونه وسطوح رطوبت داخلی بر وزن خشک ریشهچه 59
جدول 4-29. نتایج تجزیه واریانس مقادیر طول گیاهچه 60
جدول 4-30. اثرات متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی 62
جدول 4-31. نتایج تجزیه واریانس مقادیر وزن خشک گیاهچه 62
جدول 4-32. اثر متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی بر وزن خشک گیاهچه 64
جدول 4-33. نتایج تجزیه واریانس مقادیر نسبت طول ساقهچه به طول ریشهچه 64
جدول 4-34. اثر متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی نسبت طول ساقهچه به ریشهچه…………………………………. 66
جدول 4-35. نتایج تجزیه واریانس مقادیر نسبت وزن خشک ساقهچه به ریشهچه 66
جدول 4-36. اثر متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی 68
جدول 4-37. نتایج تجزیه واریانس مقادیر شاخص بنیه بذر 68
جدول 4-38. اثر متقابل بین گونه و سطوح رطوبت داخلی بر شاخص بنیه بذر 70
فهرست شكل‌ها
عنوان صفحه
شکل 3-1. موقعیت مکانی منطقه مورد مطالعه…….. 16
شکل 3-2. نمودار آمبروترمیک ایستگاه هواشناسی مریوان (کردستان) 17
شکل 4-1. اثر کاهش رطوبت بر قدرت حیاتی برودار… 27
شکل 4-2. اثر کاهش رطوبت بر قدرت حیاتی مازودار.. 28
شکل 4-3. اثر کاهش رطوبت بر قدرت حیاتی ویول….. 28
شکل 4-4. اثر اصلی کاهش رطوبت بر جوانهزنی سه گونه 29
شکل 4-5. اثر کاهش رطوبت بر درصد جوانه زنی تیمارها 30
شکل 4-6. اثر اصلی گونه بر اوج جوانهزنی……… 32
شکل 4-7. اثر اصلی تیمارها بر اوج جوانهزنی…… 32
شکل 4-8.. اثر اصلی تیمار بر سرعت جوانهزنی…… 34
شکل 4-9. اثر اصلی گونه بر سرعت جوانهزنی…….. 35
شکل 4-10. اثر اصلی گونه بر انرژی جوانهزنی…… 37
شکل 4-11. اثر اصلی تیمار بر انرژی جوانهزنی….. 37
شکل4-12. اثر اصلی گونه بر متوسط زمان جوانهزنی.. 39
شکل 4-13. اثر اصلی سطوح مختلف رطوبت داخلی بر متوسط زمان جوانهزنی 40
شکل 4-14. اثر اصلی گونه بر میانگین ارزش جوانهزنی 42
شکل 4-15. اثر اصلی سطوح رطوبت داخلی بر ارزش جوانهزنی 42
شکل4-16. اثر اصلی گونه بر دوره جوانهزنی…….. 44
شکل 4-17. اثر اصلی تیمارها بر دوره جوانهزنی…. 45
شکل 4-18. اثراصلی گونه بر شروع جوانهزنی…….. 47
شکل 4-19. اثر اصلی تیمارها بر شروع جوانهزنی…. 47
شکل 4-20. اثر اصلی گونه بر زمان پایان جوانهزنی. 49
شکل 4-21. اثر اصلی تیمارها بر زمان پایان جوانهزنی 49
فهرست شكل‌ها
عنوان صفحه
شکل 4-22. اثر اصلی گونه بر طول ساقهچه (سانتیمتر) 51
شکل 4-23. اثر اصلی تیمار بر طول ساقهچه……… 51
شکل 4-24. اثر اصلی گونه بر طول ریشهچه………. 53
شکل 4-25. اثر اصلی تیمار بر طول ریشهچه……… 54
شکل 4-26. اثر اصلی گونه بر وزن خشک ساقهچه…… 56
شکل 4-27. اثر اصلی تیمارها بر وزن خشک ساقهچه… 56
شکل 4-28. اثر گونه بر وزن خشک ریشهچه……….. 58
شکل 4-29. اثر تیمار بر وزن خشک ریشهچه………. 58
شکل 4-30. اثر اصلی گونه بر طول گیاهچه………. 61
شکل 4-31. اثر اصلی تیمارها بر طول گیاهچه……. 61
شکل 4-32. اثر اصلی گونه بر وزن خشک گیاهچه…… 63
شکل 4-33. اثر اصلی تیمار بر وزن خشک گیاهچه….. 63
شکل 4-34. اثراصلی گونه بر نسبت ساقهچه به ریشهچه 65
شکل 4-35.اثر اصلی تیمارها بر نسبت طول ساقهچه به ریشهچه 65
شکل 4-36. اثر اصلی گونه بر نسبت وزن خشک ساقهچه به ریشهچه 67
شکل 4-37. اثر اصلی تیمار بر نسبت وزن خشک ساقهچه به ریشهچه 67
شکل 4-38. اثر اصلی گونه بر شاخص بنیه بذر……. 69
شکل 4-39. اثر اصلی تیمار بر شاخص بنیه بذر…… 69
فصل اول
مقدمه و کلیات
1-1. مقدمه و هدف
جنگلها به عنوان پیچیده‌ترین اکوسیستمهای کره زمین هم از نظر تجاری و تامین مواد اولیه صنعتی و هم از نظر زیست محیطی وحفظ تعادل اکوسیستم عمومی
این مطلب را هم بخوانید :
خرید پایان نامه : باورهای خودکارآمدی - خوشفکری - مرجع ایده ها و آموزش های علمی
زمین‌داری اهمیت بسیار زیادی هستند. ارزش این زیست بوم‌ها در مناطق خشک و بیابانی به وضوح قابل فهم وغیر‌قابل انکار است.
جنس بلوط[1] شامل400 گونه و از خانواده راش[2]، و از مهمترین گروه گونههای درختی مناطق جنگلی معتدله است (جانسون و همکاران، 2002)، که در شمال آمریکا، مرکز و جنوب اروپا، و آسیا میانه و قفقاز پراکنش دارد (جانسون و همکاران، 2002). تخریب این رویشگاه از دیرباز شروع شده و تاکنون نیز ادامه دارد و در مناطقی که تخریب شدیدتر است تجدید حیات طبیعی با مشکل مواجهه شده است. از این‌رو کارشناسان و مدیران امر جنگل‌داری جهت حفظ و احیا این جنگلها از روشهای مختلف تجدید حیات مصنوعی استفاده می کنند. مشکلات تجدید حیات طبیعی جنس بلوط، از جمله بذرخواری و چرای نهال، سرمازدگی و رقابت گیاهان علفی باعث شده اند که مدیران جنگل، برای احیا این جنگلها از روشهای مختلف تجدید حیات مصنوعی (جنگلکاری) استفاده کنند (جلالی و همکاران، 2007). عوامل محیطی فراوانی در زادآوری و استقرار آن موثرند، و شناخت این عوامل بر تجدید حیات مصنوعی بلوط شانس موفقیت جنگلکاری را افزایش داده و باعث کاهش هزینهها میشود. عدم شناخت و نبود اطلاعات کافی در زمینه استقرار جنگلکاری، باعث شده است زمان و هزینه احیاء رویشگاهها افزایش یابد (علی عرب، 1389).
پوشش غالب ناحیه رویشی غرب ایران که از سردشت در استان آذربایجان غربی شروع میشود و تا فیروزآباد استان فارس امتداد دارد را درختان بلوط تشکیل میدهد. سازند جنگلی بلوط مهمترین و گسترده‌ترین سازند جنگلی زاگرس است و از این‌رو این جنگلها به جنگلهای بلوط شهرت یافته، و بیش از 40 درصد از وسعت کل جنگلهای کشور را شامل می‌شوند و از این نظر وسیع‌ترین محدوده جنگلی به شمار می‌آیند (جزیرهای و ابراهیمی رستاقی، 1382). این جنگلها اهمیت فراوانی در حفظ آب و خاک و همچنین حفاظت حیات وحش دارند به طوریکه که 3 رود مهم و پرآب کشور از دل این جنگلها نشأت میگیرند (زاینده رود، دز و کارون). گونههای بلوط ایرانی[3]، مازودار[4] و ویول[5] سازند غالب درختان منطقه رویشی زاگرس را تشکیل می دهند (جزیرهای و ابراهیمی رستاقی، 1382). پراکنش این گونهها با توجه اختلاف اقلیم و سرشت آنها متفاوت است. گونههای مازودار و ویول فقط در زاگرس شمالی که رطوبت بیشتر و متوسط دمای سالانه کمتر است پراکنش دارند ولی گونه برودار در سرتاسر ناحیه رویشی غرب پراکنش دارد.
شواهد و مدارک تاریخی نشان میدهد که این جنگلها از گذشتههای دور تاکنون از لحاظ کمی و کیفی دچار تخریب شده اند و این تخریب همچنان ادامه دارد (فتاحی، 1373). تعداد و حجم سرپای گونههای مختلف بلوط در رویشگاههای طبیعی چه در زاگرس و چه در ارسباران و شمال به شدت کاهش یافته است. چرای مفرط، زغال‌گیری و قطع بیرویه از علل مهم تخریب این جنگلها محسوب میشود (فتاحی، 1373). بذرخواری، چرای دام و نامتعادل بودن تركیب درختان و فقدان پایه‌های مادری تجدید حیات طبیعی را با اشکال جدی روبرو کرده است و باعث شده است که سرعت تخریب همواره بیشتر از زادآوری باشد (جزیرهای و رستاقی، 1382 و فتاحی، 1373). لذا باتوجه به اهمیت این جنگلها لزوم حفاظت و احیاء این جنگلها امری اجتناب ناپذیر است. احیا و مدیریت صحیح جنگلهای ناحیه رویشی زاگرس با توجه با ارزش زیست محیطی و تولید محصولات فرعی و دارویی، مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات لازم وکافی پیرامون چگونگی زادآوری و استقرار گونههای موجود، و ارتباط این دو با عوامل محیطی و ژنتیکی مختلف است. شناخت عوامل موثر در زادآوری و استقرار گونههای جنگلی ناحیه رویشی زاگرس اهمیت فراوانی در امر احیاء و بازسازی جنگلهای این ناحیه دارد.
کیفیت بذر از اولیه‌ترین و مهمترین عوامل موثر در زادآوری و استقرار درختان جنگلی میباشد. کیفیت بذر یکی از عوامل مهم در تجدید حیات مصنوعی است که با شناخت آن می‌توان مقدار، همگنی و سرعت جوانهزنی بذرها را تحت کنترل قرار داد (استرو؛ 1998). از این‌رو شناخت عوامل موثر بر کیفیت بذر[6]گونههای مختلف بلوط اهم از جوانهزنی[7]، قابلیت حیاتی[8]، و بنیه بذر[9] می تواند ما را در احیاء هر چه بهتر رویشگاههای آن یاری دهد.
رطوبت داخلی بذر، مبدأ بذر و صفات مورفولویک بذر از جمله موثرترین عوامل در کیفیت بذر هستند (گومز، 2004 و ذوالفقاری و همکاران، 1391 و علیعرب و همکاران، 1388 و الوانی‌نژاد و همکاران، 1388). بذرهای درشت جنگلی که حاوی چربی و رطوبت زیادی هستند معمولاً در گروه ریکالسیترانتها[10] قرار میگیرند و در مقابل بذرهای ریز که تحمل خشک شدن و سرمای زیادی دارند معمولاً در گروه ارتدکسها[11] قرار می گیرند و قادرند کاهش رطوبتی تا 1 درصد را نیز تحمل کنند بدون آنکه قدرت جوانهزنی شان کاهش یابد (سووا و کونور، 2003). عوامل محیطی مختلف و عوامل ژنتیکی بر بنیه بذر موثرند، یکی از مهمترین عوامل محیطی محتوای رطوبتی بذر است، و اغلب گونههای جنس بلوط دارای رفتار ریکالسیترانت هستند (علی عرب و همکاران،1389). جنسهای Quercus, Castanea, Acer از جمله جنسهای جنگلهای معتدله هستند که دارای رفتار ریکالسیترانت هستند (گودمن و همکاران، 2005).
بذر بلوط گونههای ناحیه رویشی زاگرس در گروه ریکالسیترانتها قرار دارد و نسبت به کاهش محتوای رطوبتی حساس میباشند با توجه به رسیدگی بذر این گونهها در اواسط آبان ماه، و جوانهزنی پس از اولین بارندگی (معمولا در آذر ماه) (الوانی‌نژاد و همکاران، 1387)، به سبب کاهش رطوبت درونی بذرها در این مدت، احتمال میرود جوانهزنی آنها با افت شدیدی مواجه شود ولی تاکنون حد آستانه، حد کشنده و حد بحرانی این سه گونه بهصورت علمی مشخص نشده است. بنابراین با توجه به هزینه‌های سنگینی که هر ساله برای احیاء تودههای بلوط در جنگلهای زاگرس مصرف میشود ضرورت تحقیق در این رابطه اجتناب ناپذیر است. این تحقیق به منظور تعیین اثر کاهش رطوبت محتوای بذر بر کیفیت بذرهای سه گونه از جنس بلوط مستقر در ناحیه رویشی زاگرس انجام می‌گیرد.
1-1-2. سوالات و فرضیه های تحقیق
با توجه به اهمیت و ارزش گونههای عمده بلوط در زاگرس و همچنین روند تخریب این جنگلها، جنگلکاری بهروش بذرکاری یا نهال‌کاری امری ضروری برای احیاء این رویشگاهها میباشد، لذا جهت افزایش شانس موفقیت تجدید حیات مصنوعی و کاهش هزینهها، جمعآوری و نگهداری مناسب و علمی بذر این گونهها می تواند نقش بسزائی ایفا نماید. بههمین منظور تحقیق حاضر در پی پاسخگویی سوالات اساسی زیر میباشد:
الف) آیا کاهش رطوبت داخلی بذر برکیفیت بذر سه گونه بلوط ایرانی، مازودار، ویول اثر گذار است؟
ب) رفتار ذخیرهای بذر بلوط ایرانی، مازودار، ویول چگونه است؟
پ) حدود آستانه، بحرانی وکشنده رطوبت داخلی بذر بلوط ایرانی، مازودار، ویول کدامند؟
نظر به مطالعه پژوهش‌کنندگان و مشاهدات محقق، تحقیق حاضر در پی بررسی فرضیه‌های کلی زیر میباشد:
1- بذر بلوط ایرانی، مازودار و ویول به رطوبت داخلی خود حساس میباشند وکاهش رطوبت از کیفیت بذر آنها می‌کاهد.
2- کاهش رطوبت داخلی بذر در بلوط ایرانی، مازودار و ویول بر طول و وزن خشک ریشهچه، ساقهچه و گیاهچه موثر است.
3- حدود آستانه، بحرانی وکشنده رطوبت داخلی بذر بلوط ایرانی، مازودار و ویول متفاوت است.
