4-4- عبارت‌های عربی مشترک……………………………………………………………………………….. ………115
4-4-1- اللّه اللّه…………………………………………………………………………………………………………. ……….115
4-4-2- المنته للْه………………………………………………………………………………………………………. …….116
4-4-3- عفاك اللّه …………………………………………………………………………………………………….. ……..116
4-4-4- علی الخصوص…………………………………………………………………………………………………. ..116
4-4-5-علی الصباح………………………………………………………………………………………………………. …117
فصل پنجم: مشتركات محتوایی در غزل‌های سعدی و كمال خنجدی
5-1- مشتركات محتوایی در غزل‌های سعدی و كمال خنجدی………………………………. …119
5-1-1- از دوست به دشمن شكایت نبردن……………………………………………………………….. …120
5-1-2- آزادی عاشق در بند معشوق بودن است …………………………………………………….. …120
5-1-3- ازلی بودن عشق ……………………………………………………………………………………………. …121
5-1-4- آفت به همراه داشتن تأخیر…………………………………………………………………………… 122
5-1-5- با وجود یار از همه عالم فراغ داشتن…………………………………………………………….. 122
5-1-6- بر كنار از بلا حال گرفتار بلا را نمی‌داند…………………………………………………….. …1123
5-1-7- به پایان آمدن دفتر و باقی بودن حكایت……………………………………………………….. 123
5-1-8- بی پروایی عاشق…………………………………………………………………………………………….. …117
5-1-9- بی وفایی معشوق و وفاداری عاشق……………………………………………………………….. ..124
5-1-10- تبدیل شدن خاك عاشق به سبو………………………………………………………………… 124
5-1-11- تسلیم كامل در برابر معشوق………………………………………………………………………. ..125
5-1-12- تقدیر گرایی………………………………………………………………………………………………….. .125
5-1-13- جان افشاندن به پای دوست ………………………………………………………………………. .127
5-1-14- جمال یار نشانه‌ی صنع الهی است……………………………………………………………… .127
5-1-15- چشم دوختن به تیر معشوق …………………………………………………………………….. .128
عنوان صفحه
5-1-16- حاجت نبودن به شمع با وجود چهره‌ی یار………………………………………………… 128
5-1-17- حاجت مشاطه نیست روی دلارام را……………………………………………………………. 129
5-1-18-حاصل جهان صحبت یار و در نظر بودن اوست…………………………………………… 129
5-1-19- حقیر بودن دل به عنوان خانه‌ی معشوق……………………………………………………. 130
5-1-20- حقیر بودن جان به عنوان تحفه‌ای برای جانان…………………………………………… 130
5-1-21- خاموش نبودن بلبل در ایام گل…………………………………………………………………… 131
5-1-22- خجلت بردن گل از دیدن رخ یار…………………………………………………………………. 132
5-1-23- خجلت بردن ماه از دیدن روی یار……………………………………………………………….. 132
5-1-24- خراج بر خراب نوشتن………………………………………………………………………………….. 133
5-1-25- خیال یار پیوسته در نظر بودن…………………………………………………………………….. 133
5-1-26- درد یار را درمان دانستن………………………………………………………………………………. 134
5-1-27- دل‌ربایی غمزه……………………………………………………………………………………………….. 134
5-1-28- دوستان به جای بوستان……………………………………………………………………………….. 135
5-1-29- ذره سان بودن عاشق در مقابل خورشید معشوق………………………………………. 136
5-1-30- رنج كشیدن و گنج یافتن…………………………………………………………………………….. 137
5-1-31- رنگ رخساره خبر از حال درون می‌دهد…………………………………………………….. 137
5-1-32- زلف و خال یار را دام و دانه پنداشتن………………………………………………………… 138
5-1-33- زنده شدن مرده با آمدن یار ……………………………………………………………………….. 138
5-1-34- ساختن تصاویر زیبا به وسیله‌ی وصف‌های متعدد ابروی یار ……………………. 139
5-1-35- شهد پنداشتن زهر از دست خوبان ……………………………………………………………. 139
5-1-36- صبر از معشوق نداشتن………………………………………………………………………………… 140
5-1-37- طاقت فراق نداشتن………………………………………………………………………………………. 141
5-1-38- غماز بودن اشك……………………………………………………………………………………………. 141
5-1-39- غنیمت شمردن وقت ………………………………………………………………………………….. 142
5-1-40- فایده‌ی بینایی دیدن یار است……………………………………………………………………… 143
5-1-41- فراوانی اشك…………………………………………………………………………………………………. 143
5-1-42- فتنه‌گری معشوق………………………………………………………………………………………….. 144
5-1-43- قدر روز وصال را دانستن……………………………………………………………………………… 144
5-1-44- كشته‌ی عشق تاوان ندارد…………………………………………………………………………….. 145
5-1-45- كشته‌ی عشق زنده‌ی جاوید………………………………………………………………………… 145
عنوان صفحه
5-1-46- گرفتاری دل عاشق در زلف معشوق……………………………………………………………. 146
5-1-47- لازم بودن مال و زر برای وصال……………………………………………………………………. 146
5-1-48- مست رخ ساقی بودن به جای می………………………………………………………………. 147
5-1-49- ملازمت و پیوستگی عاشق بر آستان معشوق تا وقت جان دادن……………… 147
5-1-50- ناچیز بودن دهان معشوق …………………………………………………………………………… 148
5-1-51- نشنیدن پند به خاطر گوش دادن به نوای موسیقی………………………………….. 149
5-1-52- نصیحت نپذیرفتن…………………………………………………………………………………………. 149
5-1-53- نقش رخ یار خط مسخ بر خوبان چین كشد……………………………………………… 150
5-1-54- نظر بازی………………………………………………………………………………………………………… 150
5-1-55- وارد شدن بخت با ورود یار …………………………………………………………………………. 153
5-1-56- یار و صحبت او برتر از بهشت بدین است…………………………………………………… 154
5-2- اختلاف نظر در محتوا………………………………………………………………………………………….. 154ُ
فصل ششم: مشتركات بدیعی و بیانی در غزلیّات سعدی و كمال خجندی
6- مشتركات بدیعی و بیانی در غزلیات سعدی و كمال خجندی………………………………. 160
6-1- صنایع بدیع لفظی………………………………………………………………………………………………… 161
6-1-1-0جناس تام……………………………………………………………………………………………………….. 161
6-1-2-0تكرار ……………………………………………………………………………………………………………….. 163
6-1-3-0موازنه و مماثله………………………………………………………………………………………………… 164
6-2-0صنایع بدیع معنوی ……………………………………………………………………………………………. 164
6-2-1-0تضاد…………………………………………………………………………………………………………………. 164
6-2-2-0ایهام ………………………………………………………………………………………………………………… 166
6-2-3-مراعات النظیر……………………………………………………………………………………………………. 168
6-2-4-تجاهل العارف…………………………………………………………………………………………………….. 169
6-2-5-حس‌آمیزی………………………………………………………………………………………………………… 171
6-2-6- متناقض نمایی………………………………………………………………………………………………….. 172
6-2-7- اغراق…………………………………………………………………………………………………………………. 173
6-2-8-تلمیح…………………………………………………………………………………………………………………. 174
6-3- صنایع بیانی…………………………………………………………………………………………………………… 175
6-3-1- تشبیه ………………………………………………………………………………………………………………. 175
عنوان صفحه
6-3-2- تشبیه مركب……………………………………………………………………………………………………. 177
6-3-3- تشبیه مضمر…………………………………………………………………………………………………….. 177
6-3-4- تشبیه تفضیل…………………………………………………………………………………………………… 178
6-3-5- اضافه‌ی تشبیهی………………………………………………………………………………………………. 178
6-3-6- استعاره……………………………………………………………………………………………………………… 180
6-4-7- تمثیل……………………………………………………………………………………………………………….. 181
6-3-8- مجاز………………………………………………………………………………………………………………….. 182
6-3-9- كنایه ………………………………………………………………………………………………………………… 184
این مطلب را هم بخوانید :
فصل هفتم : نتیجه گیری
نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………. 187
پیشنهادها ……………………………………………………………………………………………………………………….. 190
منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………….. 191
مقدمه
یكی از مهم‌ترین قالب‌های شعری در طول دوره‌های پرمایه‌ی ادب فارسی برای بیان مفاهیم غنایی و عرفانی قالب شعری غزل است.«غزل فارسی در اوایل سده‌ی چهارم هجری شكل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود در قرن ششم دست‌خوش تطور شد این دوره‌ی رونق غزل و تبدیل آن به مهم‌ترین سیاق شعر غنایی بود.» (عبادیان، 1372: 77) با روی كار آمدن سلجوقیان در دهه‌ی سوم قرن پنجم و سقوط غزنویان، كم كم از رونق قصیده كاسته شد.«بی‌توجهی شاهان سلجوقی در اوایل كار به شاعران (نسبت به دوره‌ی غزنوی) باعث شد كه شاعران كم و بیش هم به غزل توجه كنند یعنی به جای مدح ممدوح به مدح معشوق و به جای توصیف طبیعت به بیان عواطف و احساسات خود بپردازند.»(شمیسا،1382: 210) غزل فارسی در قرن ششم و با ظهور سنایی غزنوی شكل و مسیر مستقلی پیدا كرد. سنایی نخستین شاعری بود، که سرودن غزل را به‌صورت جدّی آغاز كرد از این‌رو غزل‌های او در سیر تحول غزل فارسی نقشی پررنگ و بنیادین دارند و شاعران بزرگی چون عطّار و مولانا از پیروان شیوه‌ی غزل‌سرایی او هستند.
1-1- نگاهی گذرا به سیر غزل
همان‌گونه كه گفتیم سنایی نخستین كسی است، كه در قرن ششم سرایش غزل را به‌طور جدّی آغاز كرد غزل‌های او دو مسیر در سیر تكامل غزل ایجاد كرد كه هر كدام سیر جداگانه‌ای داشتند و بعد از او در قرن هفتم و هشتم به كمال رسیدند.
غزلیّات او كلاً دو نوع است یک دسته همان رنگ و بوی تغزل را دارد و همان است كه بعداً در سیر تكاملی از طریق اشعار انوری و جمال و كمال و در سعدی به اوج خود می‌رسد و دسته‌ی دیگر اشعاری است اخلاقی یا به اصطلاح عارفانه كه بعد در سیر تكاملی خود از طریق اشعار خاقانی و نظامی و عطّار در مولوی به اوج می‌رسد. (شمیسا، 1382: 211)
سیر تكاملی غزل عاشقانه با ظهور شاعر شیرین سخن و بلندآوازه- سعدی شیرازی -به اوج كمال خود رسید. در غزل‌های او عشق و دلدادگی به بهترین نحو نموده شده است و در آن دریایی از احساسات پاك و عشق ناب و ستایش زیبایی موج می‌زند، دریایی كه از روحی لطیف، حساس و عاشق سرچشمه می‌گیرد. هرچه هست عشق و ستایش جمال است. سخنانش را سهل و ممتنع گفته‌اند چرا كه در عین سادگی تقلیدناپذیرند. غزل سعدی نمونه‌ی تمام عیار غزل فارسی است.
غزل سعدی كیفیت‌های هنری اصیل و زنده‌ای دارد كه سیر غزل در طی دویست و اندی سال بدان دست یافته بود. این غزل خاص تركیب سادگی و روانی و یك‌دستی با پختگی و غنای اندیشه است؛ احساس و عشقی كه در آن توصیف می‌شود احساس و عشقی است كه با تار و پود خصیصه‌های نوع انسان آمیخته شده است. زیبایی توصیف شده در غزل سعدی، زیبایی آرمانی است كه خصوصیت انسانی فراگیر دارد؛ این عشق و زیبایی مبشر دوستی و آرمان‌خواهی انسان اجتماعی و در عین حال فردیّت یافته‌ی ایرانی است. (عبادیان، 1372: 81- 82)
سعدی مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی فارسی بنیان نهاد كه شاعران زیادی پس از وی شاگردان این مدرسه شدند. شاعرانی چون: مجد همگر، همام تبریزی، امیرخسرو دهلوی، خواجوی كرمانی، كمال‌الدین خجندی و….از شاگردان این مدرسه به شمار می‌آیند. در میان این شاعران كمال‌الدین مسعود خجندی -شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم- هنوز آن‌گونه كه شایسته است شناخته نشده است. گویی با وجود خورشیدهای تابانی چون حافظ و سعدی منجمان آسمان شعر و ادب فارسی از شناخت ستارگان درخشانی هم‌چون كمال در آسمان شعر و ادب قرن‌های هفتم و هشتم كه یكی از مهم‌ترین و درخشان‌ترین دوره‌های شعر و ادب فارسی است، غافل مانده‌اند و چهره‌های این شاعران بزرگ در پشت ابرهای كم‌توجهی پنهان مانده است. این شاعر غزل‌سرا در غزل‌های خود كه تعداد آن به هزار غزل می‌رسد بیش از همه تحت تأثیر سعدی است. «هیچ یک از شعرای گذشته در تکوین هنر غزل‌سرایی کمال خجندی مانند سعدی مؤثر نبوده‌اند. غزل کمال از جهات گوناگون با غزل سعدی پیوستگی راست، کارساز و شناختنی دارد.» (مؤید شیرازی ،1375: 267)
1-2- كیفیت غزل كمال خجندی
كمال در دایره‌ی سیر غزل فارسی از جمله شاعران گروه تلفیق به شمار می‌آید. غزل‌های او آمیزه‌ای از عشق و عرفان است. در غزل او تشبیهات و تصاویر زیبا، استعاره‌های بدیع، ایهام‌های پرجاذبه و تمثیل‌های جذابی وجود دارد و در عین حال زبانش ساده است و سادگی غزل سعدی را به یاد می‌آورد بخصوص كه وی بیش از همه تحت تأثیر سعدی است و گاه حتی عین عبارت‌های سعدی را در شعر خود به كار می‌برد.
كمال دوام‌دهنده‌ی سبك سهل و ممتنع است. سخن‌های شیرین، عبارت‌های ریخته، تعبیرهای خلقی، الفاظ زیبا، كلمه‌های متناسب، تشبیه و استعاره‌های نادر، تجنیس و مبالغه‌های دلفریب، ضرب‌المثل و مقال و تعبیرهای شیره‌دار مردمی را چنان ماهرانه به كار می‌برد كه شعر او را در نهایت نمكین و خوش‌آهنگ می‌گرداند. (افصح زاده، 1375: 131)
افصح‌زاده همچنین لطف سخن، عمق معنی، دقت در مضمون آفرینی و خوش‌آهنگی را از خصوصیت‌های عمده‌ی شعر كمال برمی‌شمرد. (همان، 85)
