د) آشتی با پدر و خدایگان………………………………………………………………………………………….97

ه) بركت نهایی…………………………………………………………………………………………………………98

3- 3- 6- 3. بازگشت……………………………………………………………………………………………….98

الف) امتناع از بازگشت………………………………………………………………………………………………98

ب) عبور از آستان بازگشت………………………………………………………………………………………..99

ج) ارباب دو جهان و رها در زندگی…………………………………………………………………………..100

3- 4. كهن­الگوی قهرمان در داستان اسكندر………………………………………………………………..102

3- 4- 1. مادر مثالی………………………………………………………………………………………………..104

3- 4- 2. آنیما………………………………………………………………………………………………………..107

3- 4- 3. پیر خردمند……………………………………………………………………………………………….112

3- 4- 4. سایه­ها……………………………………………………………………………………………………..118

3- 4- 5. نقاب……………………………………………………………………………………………………….126

3- 4- 6. سفر قهرمان…………………………………………………………………………………………….126

3- 4- 6- 1.  عزیمت………………………………………………………………………………………………127

الف) دعوت به آغاز سفر………………………………………………………………………………………….127

ب) ردّ دعوت………………………………………………………………………………………………………..128

ج) امداد غیبی………………………………………………………………………………………………………..128

د) عبور از نخستین آستان………………………………………………………………………………………….128

ه) شكم نهنگ………………………………………………………………………………………………………..128

3- 4- 6- 2-  آیین تشرّف……………………………………………………………………………………….129

الف) جادة آزمون…………………………………………………………………………………………………..129

ب) ملاقات با خدابانو………………………………………………………………………………………………131

ج) زن در نقش وسوسه­گر………………………………………………………………………………………..131

د) آشتی با پدر……………………………………………………………………………………………………….131

ه) خدایگان……………………………………………………………………………………………………………132

و) بركت نهایی……………………………………………………………………………………………………….132

3- 4- 6- 3. بازگشت……………………………………………………………………………………………..133

الف) امتناع از بازگشت…………………………………………………………………………………………….133

ب) فرار جادویی…………………………………………………………………………………………………….134

ج) دست نجات از خارج………………………………………………………………………………………….134

د) ارباب دو جهان و رها در زندگی……………………………………………………………………………135

یادداشت­های فصل سوم ………………………………………………………………………………………….136

نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………………………..139

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………….141

چکیده:

نقد كهن­الگویی، از رویكرد­های نسبتاً جدید در زمینة نقد متون ادبی است كه از یافته­ های علومی چون روانشناسی، مردم­شناسی و اسطوره­شناسی برای تحلیل متن كمك می­گیرد. شالودة اصلی این نقد را كهن­الگو تشكیل می­دهد. كهن­الگو اصطلاحی است كه یونگ برای آن بخش از ناخودآگاه روان كه مشتمل بر تجارب موروثی انسان­ كه در هر زمان و هر مكانی، به اشكال مشابه متجلی می­شود، به كار برد. زمینة نمود كهن­الگو خواب­ها، اساطیر، متون ادبی و نظایر آن است. داراب­نامه از متون ارزشمند حماسی در قرن ششم، روایت ابوطاهر طرسوسی از زندگی داراب فرزند بهمن و شرح حال اسكندر و بوران­دخت است. یكی از جنبه­ های مهم این اثر حضور پررنگ كهن­الگوهاست به گونه­ای كه بدون بررسی و نقد و تحلیل این امر، بخش مهمی از خلاقیت مؤلف مغفول خواهد ماند. پژوهش حاضر، بررسی كهن­الگوهای این اثر است. با توجه به روایی بودن داراب­نامه، برجسته­ترین كهن ­الگوی این اثر، كهن­الگوی سفر قهرمان است. در هر دو بخش كتاب تولّد، زندگی، سفر و ماجراهای آن در شرح حال داراب و اسكندر، كمابیش بر كهن ­الگوی جهانی سفر قهرمان منطبق است. داراب توسط پیک به سفر «دعوت» می­شود و ابتدا در اجابت دعوت «تعلّل» می­ورزد و سپس سفر را آغاز می­كند. با فائق آمدن بر نگهبانان «آستان نخستین»، وارد «جادة آزمون» می­شود و بر موانع آن غلبه می­كند. سپس با «زن وسوسه­گر» مواجه می­شود و سرانجام با «خدابانو» ازدواج می­كند. وی در «آشتی با پدر» موفق عمل می­كند و به «بركت نهایی» می­رسد. اگرچه وی در ابتدا از بازگشت

این مطلب را هم بخوانید :

نشریه خبری - علمی - آموزشی -

 «امتناع» می­كند، اما در نهایت به وطن باز می­گردد و از نگهبانان «آستان بازگشت» عبور می­كند و با غلبه بر مشكلات پیش رو، «ارباب دو جهان» می­شود. اسكندر نیز این مراحل را در زندگی خود تجربه می­كند. مؤلف در ضمن كهن­الگوی سفر قهرمان، از مجموعه كهن­الگوهای روانشناسیِ تحلیلی از جمله آنیما، پیرِ دانا، مادرِ مثالی و سایه­ها بهره گرفته است. همچنین به موارد بسیاری از كهن­الگوی آفرینش از جمله بازخوانی آفرینش نخستین، یاد كردن از نخستین­ها، مقدس­نمایی، دوستی با حیوانات و ساخت شهرها  در داراب­نامه اشاره شده است. از میان این موارد، بازخوانی آفرینش نخستین و مقدّس نمایی از بسامد بیشتری برخوردارند. همچنین در بخش كهن­الگوی باروری، بسیاری از موارد این كهن ­الگو از جمله آیین­ های باروری، پرستش نمادهای باروری، قدرت جادویی شاه، وظیفة باروری شاه و قربانی استفاده شده است.

مقدمه:

در كنار نقد­های سنتی از جمله نقد تاریخی، نقد اخلاقی و… رویكرد­های نسبتاً جدیدی در زمینة نقد متون رواج یافته است. یكی از این شیوه­ها، نقد اسطوره­شناختی یا كهن­الگویی است كه در این شیوه منتقد، كهن­الگوها و صور مثالی را در آثار ادبی تجزیه و تحلیل می­كند. نقد اسطوره­شناختی پیشینه­ای نزدیک به یک قرن دارد، اما در ایران از عمر آن چندان نمی­گذرد.

اگرچه كهن­الگو با نام «كارل گوستاو یونگ» و روانشناسیِ تحلیلی او شناخته شده است، اما علاوه بر او محققان و اندیشمندانِ اسطوره­شناسی چون «فریزر»، «الیاده» و «كمپبل» آرا و نظرات مختلفی را دربارة كهن­الگو ارائه كرده­اند. با این حال، اغلب پژوهش­های انجام گرفته بر اساس نقد اسطوره­شناختی، بر كهن­الگوهای روانشناختی چون آنیما، سایه، پیر دانا و… متمركز شده است و یافتن مواردی كه به سایر كهن ­الگوها از جمله كهن­الگوی باروری و كهن­الگوی آفرینش پرداخته باشد، اندكی دشوار است؛ زیرا گستردگی اشكال كهن­الگویی مانع استفاده از مجموعة كامل آنها در متون ادبی است. درواقع تحلیل متنی واحد بر مبنای تمام كهن­الگوهای یادشده، همانند آنچه كه «كوپ» در كتاب اسطوره، یا «گرین» و همكارانش در كتاب مبانی نقد ادبی انجام داده­اند در ادبیات فارسی اندك است.