4 – 4 – 3 بررسی میانگین دمای ماهانه حداقل و حداكثر مطلق………………… 83
4-4 – 4 تغییرات روزانه و فصلی دما………………………… 83
4- 4 – 5 – رژیم فصلی دما در حوضه…………………… 84
4-4 – 6 تعداد روزهای یخبندان………………. 84
4-4 – 7 تعیین خط برف ماهانه با بهره گرفتن از گرادیان دما………………………….. 87
4- 5 – رطوبت نسبی………………………………………………….. 87
4-6 – تبخیر……………………………………………….. 89
4-6 – 1 بررسی تغییرات میزان تبخیر از طشت با ارتفاع در حوضه………………….. 90
4- 7- تبخیر و تعرق……………………………………….. 91
4-7 – 2 تبخیر و تعرق واقعی ……………………………… 96
4-7 – 2 – 1 تبخیر و تعرق واقعی به روش تورك………………………. 96
4-8- وضعیت خاک حوضه……………… 97
4-8-1- مشخصات كلّی خاكهای حوضه…………….. 98
4-8-1-1- شاخه (رودخانه) چوبر………………………….. 100
4-8-1-1- شاخه ( رودخانه ) چنار رودخان………………………. 101
4-8-2- مشخصات خاک رودخانه پسیخان……………………… 102
4-8-3- رژیم های رطوبتی و حرارتی خاكها……………….. 103
4-8-3-1-1 رژیم یودیك………………….. 103
4-8-3-1-2 رژیم زریك………………………….. 104
4-8-3-2- رژیم حرارتی خاك………………. 104
4-8-3-2-1 رژیم حرارتی ترمیك………………. 105
4-8-3-2-2 رژیم حرارتی مزیك…………………….. 105
4-8-4- خاكهای حوضه رودخانه پسیخان از لحاظ ارتفاعی………………. 105
4-8-4- 1 خاكهای جلگه ای…………………… 105
4-8-4- 2 خاكهای كوهپایه ای…………………. 106
4-8-4- 3 خاكهای كوهستانی …………………… 106
4 ـ 9- منابع اراضی…………………………………….. 107
4 ـ 9-1-گروه های هیدرولیكی خاكها………………. 108
4-10- هیدرولوژی حوضه………………………………….. 109
4-10-1- تحلیل منطقه ای آبدهی ماهانه و سالانه حوضه پسیخان …………………. 110
4-10-2- تجزیه و تحلیل آمار روزانه جریان …………….. 110
4-10-2-1- محاسبه متوسط دبی ماهانه و سالانه …………………. 110
4-10-2-2- محاسبه دبی های حداکثر وحداقل………………. 113
4-10-2-3- برآورد دبی حداکثر لحظه ای برای واحدهای هیدورلوژیک حوزه آبخیز پسیخان………. 115
4-10- 2-3-1- برآورد دبی حداکثر لحظه ای برای واحده های هیدو لوژیک به روش کریگر………. 115
4-10- 2-3-2- بر آورد دبی حداکثر لحظه ای با بهره گرفتن از رابطه منطقه ای………………………………. 116
4-10-2-4- بررسی دوره های کم آبی و پر آبی ……………………….. 117
4-10-2-4-1- دبی مشخصه حداکثر…………………………….. 117
4-10-2-4-2- دبی مشخصه متوسط یا 6 ماهه………………………. 117
4-10-2-4-3- دبی مشخصه یک ماهه، سه ماهه و نه ماهه …………………….. 117
4-10-2-4-4- دبی مشخصه کم آبی……………………………. 118
4-10- 5- تعیین رژیم آبی رودخانه پسیخان………….. 118
4-11- زمین شناسی حوضه…………………………………… 118
4-11-1- زمین شناسی سطحی حوضه پسیخان……………………………. 119
4- 11-1-1- سازند زمان پركامبرین…………………………….. 120
4-11-1-1-1- واحد Mtg…………………………………………………. 120
4-11-1-1-2- واحد Mt………………………………. 120
4-11-1-2- سازند دوران اول(دیرینه زیستی یا پالئوزوئیك)……………………. 120
4-11-1-2-1- زیر واحد P …………………………. 120
4-11-1-2-2- زیر واحد PV …………………………………. 121
4-11-1-3- سازند دوران دوم ( میان زیستی یا مزوزوئیك)…………………………….. 121
4-11-1-3-1- واحد TJS …………………………. 121
4-11-1-3-2- زیرواحد jsh ……………………………………… 121
4-11-1-4-1- واحد Q1da ( نهشته های كوهپایه ای و آبرفتی پلئیستوسین)………………… 121
4-11-1-4- سازند دوران چهارم (كواترنر یا عهد حاضر)…………………… 121
4-11-1-3-3- واحد K1L …………………………………….. 121
4-11-1-4-2- واحد Qal ( نهشته های آبرفتی و دشت سیلابی)……………………… 122
4-12- فرسایش تشكیلات سطحی در حوضه آبریز پسیخان…………………….. 125
4-12-1- آب و هوا…………………………………………. 125
4-12-2- مورفولوژی ………………………… 126
4-12-3- چینه شناسی ……………………….. 126
4-12-4- پوشش گیاهی …………………. 126
4-13- کاربری اراضی حوضه………………………… 127
4-14- فرسایش در حوضه …………………… 128
4-15- پوشش گیاهی حوضه ……………………… 129
4-15-1- اشكوب بندی پوشش گیاهی ( درختان ) به تناسب ارتفاع………………….. 129
4-15-1-1- ارتفاع كمتر از 500 متر با جنگل نیمه متراكم……………. 129
4-15-1-2- ارتفاع 500 تا 1500 متر با جنگل متراكم……………….. 130
4-15-2- نقش پوشش گیاهی در فرسایش خاك………….. 130
4-16- مسائل اقتصادی- اجتماعی حوضه………………. 131
4-16-1- نحوه کشاورزی اهالی رودخانه پسیخان………………….. 132
4-16-2- آبادی های دارای سکنه …………….. 132
4-16-3- تعداد جمعیت، خانوار و بعد خانوار …………………. 132
4-17- مدیریت یکپارچه و توسعه پایدار حوضه……………….. 137
4-18- مصادیق و جنبه های تخریب و تهدیدات پیش روی منابع حوضه ی آبخیز پسیخان…………….. 139
فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………… 142
5-1- بحث ونتیجه گیری…………………………….. 143
5-2- پاسخ به فرضیات تحقیق……………….. 156
5-2-1- فرضیه اول…………………. 156
5-2-2- فرضیه دوم…………. 156
5-3- پیشنهادات………………………… 157
منابع و ماخذ……………………………………… 161
پیوست……………………………… 168
چکیده
تأثیرات متقابل ناشی از منابع مختلف و اجزای زنده و غیرزنده ی موجود در یک حوضه ی آبخیز، ضرورت پیاده سازی مدل مدیریت سیستمی و یکپارچه را در حوضه های آبخیز با هدف بهره وری بهینه از منابع و هماهنگی و حرکت در راستای توسعه ی پایدار ایجاب کرده است.
محدوده مورد مطالعه در این تحقیق حوضه رودخانه پسیخان در استان گیلان از زیر حوضه های تالاب انزلی است. داده های مورد استفاده در این تحقیق داده های اقلیمی، هیدرولوژی و جغرافیایی حوضه است. فعالیتهای صورت گرفته از سوی نهادهای مرتبط در حوضه که از سازمان ها و نهادهای مرتبط بدست آمده نشان می دهد که در این حوضه ها عوامل بسیاری بر یکدیگر تأثیر می گذارند، که شناخت این عوامل و ارتباط بین آنها بصورت نگرش جامع و سیستمی می تواند از عوامل تخریب کاسته و روند اصلاحی حوضه را تسریع نماید. با بررسی وضعیت طبیعی و منابع آب و خاک حوضه ی پسیخان، چالش های پیش روی توسعه در این حوضه
این مطلب را هم بخوانید :
بررسی شده و به برخی از راهکارهای مدیریتی در غالب مدیریت یکپارچه و حوضه ای منابع طبیعی و انسانی به خصوص الزامات اساسی مربوط به هماهنگی مدیریت در واحدهای سیاسی – اداری استانی تابعه اشاره شده است.روش تحلیل داده های نتایج حاصل از تحقیقات نشان می دهد كه برای كاهش سیلاب در حوضه پسیخان می توان سیلاب های بالادست این حوضه را كنترل نمود، كه در این راستا باید نقاطی را برای مدیریت سیلاب های بالادست مكان گزینی کرد كه با مطالعات میدانی موقعیت آنها نسبت به مسیل های فعلی به دست می آید. مدیریت سیلاب در حوضه بدون توجه به عناصر هیدروژئومورفولوژیكی امكان پذیر نمی باشد و با به كارگیری مدل یكپارچه سیلاب امكان حضور تمام شاخص ها در واحدبندی مدیریتی عملی می باشد. لذا در این تحقیق تلاش براین است با بهره گرفتن از نتایج مطالعات معتبر ملی و بین‌المللی و به موازات آن، نتایج مشاهدات و تحقیقات میدانی و مطالعات علمی دراز مدت ، همچنین با شناخت عوامل و ویژگی های محیطی به تحلیل علل و چگونگی ناپایداری محیطهای رودخانه ای پرداخته و راهبردهایی ارائه شد كه كاربر آنها می تواند توسعه و مدیریت حوضه ها را به سوی پایداری سوق داده ودر نهایت برقراری توسعه پایدار منابع موجود، به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه را تامین نماید.
واژگان کلیدی: حوضه آبخیزپسیخان، حوضه رودخانه ای، مدیریت یکپارچه و جامع، توسعه پایدار
مقدمه
توسعه ی پایدار در گرو مراقبت از زمین است و بشر به عنوان بخشی از طبیعت نمی تواند آینده ای داشته باشد مگر آن که از طبیعت و منابع طبیعی حفاظت به عمل آورد(وهابزاده،1377). وضعیت مکانی قرارگیری منابع آب و خاک و پوشش گیاهی در طبیعت اغلب در چارچوب حوضه های آبخیز است و به همین دلیل در مطالعات این بخش در جنبه های مختلف و تأثیرات عملکرد سیستم های طبیعی در مباحث هیدرولوژی و آب شناسی، اقتصادی و اجتماعی، کشاورزی و پوشش گیاهی، خاک شناسی و فرسایش و سایر مباحث نظیر این، حوضه ی آبخیز به عنوان پایه و واحد مطالعاتی مدنظر قرار می گیرد. از این رو تأثیرات متقابل ناشی از منابع مختلف و اجزای زنده و غیرزنده ی موجود در یک حوضه ی آبخیز، ضرورت پیاده سازی مدل مدیریت سیستمی و یکپارچه را در حوضه های آبخیز با هدف بهره وری بهینه از منابع و هماهنگی و حرکت در راستای توسعه ی پایدار ایجاب نموده است. حوضه ی آبخیز پسیخان رود دارای شعبات رودهایی است که از جهات گوناگون جغرافیایی به حوضه پسیخان منتهی می شوند. مهم ترین رودهایی که به این حوضه می ریزد سیاهمزگی، چوبر(امامزاده ابراهیم)، چناران و … است. که از نواحی مختلف شامل مناطقی با کوهستان های متراکم، نیمه کوهستانی، جلگه و دشتی می گذرد و پسیخان رود و شعب کوچک و بزرگ آن از سرچشمه تا مصب عامل وحدت این نواحی است. تصمیم گیری جهت مدیریت منابع طبیعی بسیار پیچیده است زیرا بهره برداران متعددی را شامل می شود و مکانیسم های ارتباط متقابل بین آن ها وجود دارد. و تصمیم گیران معمولاً با بهینه کردن همزمان چندین هدف مواجه اند(محسنی ساروی،1382). مدیریت بهینه ی منابع آب و خاک جز با حفظ منابع و استفاده ی صحیح، مستمر و پایدار و نیز حداقل هدررفت و خسارت به آن ها به وقوع نمی پیوندد(صدرالاشرافی ،1371). این مدیریت یک مدیریت سیستمی است که در جهت به کارگیری و هدایت مفید و مؤثر عوامل و منابع به منطور رسیدن به حالت بهینه و با هدف دستیابی به حداکثر سود، حداقل هزینه و حداکثر کارایی توسط مدل های برنامه ریزی اعمال می گردد(ملک محمدی،1362). خلاصه اینکه نوع نگرش مدیران به رودخانه ها و توسعه حوضه آنها به گونه ای بوده است که اکنون در بسیاری از حوضه ها مسایلی از قبیل بحران آب ، ناپایداری توسعه و بحران مدیریت به صورت چالشهایی بسیار جدی مطرح می باشد.دررویكرد صرفاً مهندسی ، مدیران ، تنها به تهیه و انتقال آب پرداخته اند. در رویكرد دیگری که اقتصاد بوده است سعی نموده اند به راه حل بهینه ای برای تخصیص منابع آب دست یابند و یا اینكه با تمرکز بر رویكرد هیدرولوژیكی سعی کرده اند فقط فن آوری اجرای طرحها را توجیه نمایند.
در حالی که حفظ یا تأمین پایداری درحوضه رودخانه ها نیازمند توجهی عمیق به نگرشی جامع است که اساس آن برخوردی اکوسیستمی با رودخانه ها می باشد. در این نوع نگرش ، آبگیر، کانال اصلی رودخانه ، دشتهای سیلابی، حریم ها، تالابها، دریاچه ها و مصب ها همراه با همه ساکنان هر حوضه که
دارای احساس عمیقی از وابستگی به رودخانه ها هستند، اکوسیستم هررودخانه را تشكیل می دهند که خود بهترین واحد مدیریتی هم می باشد. تخریب و نابودی حوضه بسیاری از رودخانه ها، توسعه را از اساس با خطر ناپایداری روبه روساخته است . شناخت و تحلیل ناپایداری حوضه های رودخانه ای و چالشهایی که مدیران با آن روبه رو هستند ضرورتی قطعی دارد و هدفی است که در این تحقیق پیگیری شده است. تحقیقات محققانی از قبیل (نیوسون و غاز ی، 1995)، (وین پنی، 1997)، (وین پنی، 1998)، (جوبین، 1999) ، (آی ، یو، سی ، ان، 2000)، (دبلیو،سی ، دی، 2000) و (غازی، 1381) هریک ، از یک یا چند دیدگاه قابل توجه است . مدیریت یکپارچه حوضه های رودخانه ای به اندازه جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی با فن و صنعت نیز سروکار دارد و برای یک هدف یکپارچه مورد استفاده قرار می گیرد. در این میان فعالیت های مهم مرتبط با مدیریت رودخانه ها عبارتند از: مدیریت رودخانه ها- مدیریت یکپارچه کنترل سیل- مدیریت یکپارچه کنترل رسوب و توسعه طرح ریزی و سیاست گزاری اصلی رودخانه. نکته مهم در مدیریت یکپارچه حوضه های رودخانه ای برقراری توازن در فعالیت های مدیریت آب با توسعه اقتصادی و اکولوژیکی و بهره گیری درست محیطی و عقلانی از منابع طبیعی است(Vis،2001). ولی آنچه که به تحقیق حاضر بعد برجسته ای بخشیده است نگرشی جامع با هدف حفاظت و پایداری رودخانه ها است . همچنین معرفی و تحلیل مدلی که می تواند چارچوبی مطالعاتی برای دستیابی به توسعه و مدیریتی پایدار درحوضه ها در اختیار نهد، هدف نهایی تحقیق و تحلیل راتشكیل داده است .
این پایان نامه در پنج فصل تنظیم شده است، که به شرح ذیل می باشد:
1- کلیات تحقیق
2- مرور منابع
3- مواد و روشها
4- تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق
5- بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات
