عوامل تعارض

رفتارفردی

خصوصیات رفتاری، اخلاقی و نظام های ارزشی افراد ، عواملی ازقبیل تحصیلات، سابقه کار، تجربه وآموزش، هر فرد را به صورت یک شخصیت یا مجموعه ای خاص ازدیگران جدا می کند . عدم درک این خصوصیات ازسوی دیگران می تواند موجب کشمکش و بروزتعارض شود .

 

ساختاری

عدم توافق برروی ساختارها، اهداف، معیارهای عملکرد، شیوه های تصمیم گیری، قوانین ومقررات و ….

 ارتباطی

عدم درک پیام، پیچیدگی معانی پیامها، اختلاف درمجاری ارتباطی و …….

۲-۴-۱۰ زمینه های تعارضات زناشویی

دربررسی تحقیقات به عمل آمده عوامل گوناگونی به عنوان عامل زمینه ساز بروز مشکلات زناشویی به چشم می خورند(دهقان، ۱۳۸۰) ،که به طور اجمال عبارتنداز:

• • تعداد زیاد فرزندان ویا نداشتن فرزند.
  • ازدواج درسنین پایین.
  • عدم تمکین زن وندادن نفقه توسط شوهر.
  • تفاوت سنی زیاد زن وشوهر.
  • اختلاف طبقاتی وتحرک طبقاتی (مثبت ومنفی).
  • زندانی شدن شوهر.
  • فقرومشکلات اقتصادی.

• فرزندان ازدواج قبلی.
• ناآشنایی یاکوتاه بودن مدت آشنایی با همسر قبل از ازدواج.
• ازدواج اجباری.
• عدم تفاهم درگذراندن اوقات فراغت.
• رابطه نامشروع.
• بدبینی به همسرو عدم صداقت قبل و بعد از ازدواج.
• اعتیاد شوهر.
• بدرفتاری زن یا شوهر.
• بیماری یکی از زوجین.

۲-۴-۱۱ مراحل تشدید تعارض زناشویی

مشاهده رشد تعارض زوج ها یکی از راه های درک این پدیده است؛ هر چه گفتگوی زوج در مراحل تعارض بی فایده تر باشد، تعارض بالا گرفته و وارد مرحله بعدی می شود. هر چه مراحل بالاتر باشد، تعارض شدیدتر است و مداخلات بیشتری را می طلبد (لانگ و یانگ، ۲۰۰۶).

۵ .  مرحله اول : کمترین حد تعارض، در زوج هایی دیده می شود که تازه ازدواج کرده اند. مدت تعارض کمتر از ۶ ماه است و هنوز رنجش و تنش خاصی ایجاد نکرده است.

۶ .  مرحله دوم : تعارض در این زوجها حدود ۶ ماه طول کشیده است. ارتباط بین طرفین باز است و هر دو نارضایتی خود را ابراز می کنند، با این حال مثلث سازی و سرزنش اوج گرفته است. زوج ها اوقاتی را با هم هستند و خوش حالند اما رنجش نیز مشهود است.

۷ .  مرحله سوم : این زوج ها بیش از ۶ ماه تعارض دارند و دوره های شدید اضطراب و استرس را تجربه می کنند. سرزنش و قدرت نمایی مشهود است. در ابتدا خشم و کنترل بیرونی بروز می کند و به مرور به مثلث سازی می رسد. ارتباط ها بسته و اعتماد پایین است.

۸ .  مرحله چهارم : زوج هایی که در این مرحله هستند در تمام ابعاد ارتباطی خود استرس شدیدی را تجربه می کنند. به همین خاطر، ارتباطات ضعیف است، کسب قدرت و سرزنش بالاست،  قضاوت شدید است،  خود افشایی کم است و مثلث سازی وجود دارد. درمان ارتباطی مؤثر نیست، چرا که شدت خشم بالاست.

بر همین اساس کارلسون و دیگران (ترجمه نوابی نژاد، ۱۳۸۴) نیز سطوح تعارض ارتباطی را بدین ترتیب فهرست کرده اند:

-   سطح اول : شامل زوج هایی است که تعارض زناشویی در حداقل درجه، و میزان یا تعارضی را درست پیش از درمان بروز داده اند. درمان در این سطح عمدتاً مداخله های روانی- آموزشی گروهی است.

-   سطح دوم : شامل زوج هایی است که تعارض های مهمی را تجربه کرده اند. هرچند الگوهای ارتباطی آن ها باز و مناسب است، انتقاد و فرافکنی رو به افزایش است.

-   سطح سوم : با تعارض زناشویی شدید مواجه هستند. این تعارض غالباً بیش از حد معمول است و فرافکنی بسیار زیاد است. انگیختگی عاطفی، اضطراب و شدت قطبی شدن مثلث های محیطی بالاست و ارتباط همراه با تعارض مشخص، روابط بسته و قطع است. درجه انتقاد کردن بالاست و سرزنش کردن متداول است.

چهارسوال اساسی در حل تعارضات

طبق نظریه انتخاب، تلاش درمانگر این است که مشکل را ریشه یابی کند، هدف زوج ها را از آمدن به مشاوره دریابد و توانایی آن ها را برای برطرف کردن مشکل از زبان خودشان بشنود. این سوال و جواب کوتاه و مختصر مسیر حل مشکل را بسیار ساده می کند و تا حدود زیادی راه را برای درمانگر راحت می کند. اولین سوال این است که آیا می خواهید به بهبود روابطتان کمک کنید. پاسخ آن ها باعث می شود، درمانگر یک قدم دیگر به جلو بردارد. اکثر زوج ها می گویند، می خواهیم روابطمان بهبود پیدا کند.

سوال دوم : این است که هر کدام از ما چه کسی را می توانیم کنترل کنیم؟ حتی زوج های به شدت کنترل گر پاسخ می دهند خودمان؛ اما وقتی می پرسیم پس چرا برای همسرتان محدودیت ایجاد می کنید، نمی دانند   .زیرا فقط به احساسات خود واقف هستند و از نیازهای اساسی خود بی خبرند . ممکن است برخی تصور کنند کنترل خوبی روی همسر و فرزندانشان دارند اما بی گمان دچار سوء تفاهم شده اند زیرا همسر و فرزندان یک فرد کنترل گر خودشان تصمیم گرفته اند برای برآورده شدن یکی از نیازها چنین رفتار کنند. بنابراین ما مشکل زوج ها را به هم نسبت نمی دهیم. آن ها متوجه می شوند که خودشان مسئولیت رفتارهایشان را به عهده دارند. سپس آن ها باید مشکل شان را در چند جمله و بدون اشاره به گذشته و مشکلاتی که داشته اند، بگویند.

شوک بعدی با سوال سوم به زوج ها وارد می شود. وقتی از آن ها پرسیده می شود آیا می توانید یک یا دو ویژگی مثبت رابطه تان را بگویید. این سوال باعث می شود حس بد ناشی از طرح مشکل از بین برود و آن ها تلاش کنند مثبت فکر کنند. گاهی زوج ها برای پاسخ مکث زیادی می کنند و بعضی که دچار تحریف شناختی موسوم به تعمیم بیش از حد هستند، بلافاصله می گویند: «زندگی ما هیچ نکته مثبتی ندارد» یا «هیچ چیز این زندگی من را راضی نمی کند» در حالی که این طرز تفکر فقط به ناامیدی و یأس و دلمردگی در زندگی مشترک می انجامد. اما به هر حال به اصرار درمانگر به وجوه مثبت زندگی فکر می کنند.

به عنوان آخرین سوال درمانگر می پرسد، هر کدام از شما اگر بخواهید کاری را در هفته آینده انجام دهید که زندگیتان را ۵ درصد بهتر کند، آن کار چیست؟

پاسخ به این سوال بسیار مهم است زوج ها باید دوکاری که حتماً انجام می دهند و برای آن ها امکان پذیر است، ذکر کنند و فارغ از واکنش همسر فقط به انجام آن فکر کنند. وقتی زوج ها تصمیم می گیرند کاری بکنند یعنی می خواهند خودشان را کنترل کنند . ذکر این سوالات و طرح این شیوه درمانگری به این مفهوم نیست که تمام مشکلات ارتباطی زن و شوهر در یک جلسه مشاوره قابل حل است. نباید انتظار داشت حتی با یک تا دوجلسه مشاوره، تمام تعارضات زناشویی را حل کرد بلکه زوج ها نیاز به تمرین و تکرار دارند. آموزش درباره نیازها، دیدگاه های همسر و شرح عادت های منفی و مثبت مؤثر در رابطه، از دیگر اقدامات درمانگر طبق نظریه انتخاب است.

زوج درمانگر مشهوری مثل آرنولد لازاروس که سابقه ۵۰ سال زوج درمانی داشت، توصیه می کرد اگر می بینید زوجی نمی توانند با هم زندگی کنند و هیچ علاقه ای به ادامه زندگی ندارند و تنها برای بچه ها دارند ادامه زندگی می دهند، باید به آن ها گفت به خاطر بچه ها از هم جدا شوید زیرا فرزندان این خانواده ها دچار مشکلات ارتباطی و روانی شدیدی می شوند. طبق تحقیقات بچه هایی که در خانواده های پرتنش زندگی می کنند، از نظر سلامت جسمی و روانی از دیگر همسالان خود عقب تر هستند.

وجود اختلافات عقیده و رفتار بین زن و مرد امری طبیعی است. ولی خانواده‌هایی وجود دارند که در آن زن و مرد زندگی مشترکشان تبدیل به یک میدان جنگ کرده‌اند.

 

پرسشنامه تعارض‌های زناشویی که دارای ۴۲ سؤال است که هفت حیطه تعارض‌ زوجین را بررسی می کند. دامنه نمرات سؤالها بین ۱ تا ۵ است و دامنه نمرات پرسشنامه بین ۴۲ تا ۲۱۰ می باشد.

پایایی این ابزار توسط براتی (۱۳۷۵) برابر با ۵۲/۰، توسط فرحبخش (۱۳۸۴) برابر با۶۹/۰ و در مطالعه حاضر۸۰/. بدست آمد. نمره گذاری سؤالات به روش لیکرت است. نمره پایین حاکی از تعارض طبیعی و نمره بالاتر نشانه شدت تعارض است.

 

۳-۷ شیوه اجرا

با توجه به اینکه نگارنده این پژوهش در یکی از مراکز مشاوره ومددکاری ناجا در شهر کرمانشاه مشغول به خدمت است ، طی هماهنگی با سایر مراکز مشاوره هم رده خود در شهر،  نسبت به گزینش نمونه ها اقدام نموده، که ابتدا اطلاعات مختصری راجع به طرح پژوهش ، اهداف وشیوه ی اجرای آن در اختیار نمونه ها قرار داده شد در ادامه به افرادی که تمایل به شرکت در این پژوهش را داشتند ،  سه پرسشنامه داده شد تا نسبت به   تکمیل آن اقدام نمایندکه پس از تکمیل و جمع آوری از طریق نرم افزار SPSS  نسبت به تجزیه وتحلیل داده ها اقدام شد .

 

۳-۸ روش تجزیه وتحلیل داده ها

برای پاسخگویی به پرسش های پژوهش حاضر، داده های جمع آوری شده به وسیله نرم افزار آماری SPSS از دو جنبه توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار گرفت. در بُعد توصیفی، شاخص های آماری که محاسبه شدند، عبارتند از: فراوانی ها، درصدها، میانگین ها و انحراف معیار ها که در قالب جدول ارائه شده است و در بُعد استنباطی داده ها از آزمون های t ، ضریب همبستگی پیرسون وتحلیل رگرسیون استفاده گردید.

[۱] - Likert

 

محقق پس از تعیین روش تحقیق، با بهره گرفتن از ابزارهای مناسب، داده های مرتبط با فرضیه های خود را جمع آوری کرده است . اینک زمان آن فرا رسیده که با بهره گیری از تکنیک های آماری مناسب که متناسب با روش تحقیق، نوع متغیرها اتخاذ می شود، داده های جمع آوری شده را دسته بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در نهایت فرضیه هایی را که تا این مرحله او را در تحقیق هدایت کرده اند در بوته آزمون قرار دهد تا بتواند راه حل و پاسخی برای پرسشهای تحقیق بیابد. پیوند دادن موضوع تحقیق به رشته ای از اطلاعات موجود مستلزم اندیشه ای خلاق است، معمولاً موضوعی به ذهن محقق خطور می کند که یافتن منابع داده های موجود برای بررسی آن مستلزم خلاقیت ذهنی محقق است، در ضمن آرایش و تنظیم داده ها نیز مستلزم خلاقیت است. فرایند تجزیه و تحلیل داده ها فرایند چندمرحله ای است که از طریق به کارگیری ابزارهای جمع آوری در جامعه (نمونه) آماری فراهم آمده اند. خلاصه، کدبندی، دسته بندی،… و نهایت پردازش می شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل ها و ارتباط بین داده ها به منظور آزمون فرضیه های تحقیق فراهم آید.

تجزیه و تحلیل اطلاعات به عنوان مرحله ای علمی از پایه های اساسی هر پژوهش علمی به شمار می رود که به وسیله آن کلیه فعالیتهای پژوهش تا رسیدن به نتیجه، کنترل و هدایت می شود. در این فصل نیز به توصیف داده های پژوهشی و تجزیه و تحلیل داده هایی که به وسیله پرسشنامه از افراد نمونه گردآوری شده اند، پرداخته خواهد شد و سپس به هر یک از سؤالات پاسخ داده می شود.

۴-۲ آمار توصیفی

به منظور شناخت بهتر ماهیت جامعه ای که در پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است و آشنایی بیشتر با متغیرهای پژوهش، قبل از تجزیه و تحلیل داده های آماری، لازم است این داده ها توصیف شوند. همچنین توصیف آماری داده ها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم بر آنها و پایه ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که در پژوهش به کار می رود.

همانطور که در فصل قبل بیان شد، تحقیق حاضرسه پرسشنامه دارد که تاثیر دو متغییر اضطراب و افسردگی را برمتغییر تعارضات زناشویی می سنجد. در ابتدای پرسشنامه تعدادی سوالات جمعیت شناختی در رابطه با “جنسیت” ، ” وضعیت تاهل “، “میزان تحصیلات"، مراجعین مطرح شده است.

۴-۳ جداول و نمودارها

۴-۳-۱ جداول و نمودارهای فراوانی جمعیت شناختی پاسخ دهندگان پرسشنامه

 

• جنسیت پاسخ گویان

جدول (۴-۱): جنسیت پاسخ گویان

متغیر	کمیت	فراوانی	(درصد)
جنسیت	مرد	(۵۰)	۵۰
	زن	(۵۰)	۵۰
جمع		(۱۰۰)	۱۰۰

همان طور که در جدول و نمودار ۴-۱ ملاحظه می‌کنید، در مجموع ۱۰۰پاسخ دهنده به پرسشنامه‌ پاسخ دادند که ۵۰ نفر زن و ۵۰ نفر مرد پاسخ دهندگان را تشکیل می دادند.

 

• وضعیت تاهل پاسخ گویان

جدول (۴-۲): وضعیت تاهل پاسخ گویان

متغیر	کمیت	فراوانی	(درصد)
وضعیت تاهل	متاهل	(۱۰۰)	۱۰۰
	مجرد	(۰)	۰
جمع		(۱۰۰)	۱۰۰

 

همان طور که در جدول ۴-۲ و نمودار ۴-۲ مشاهده می‌کنید، ۱۰۰نفر پاسخ دهندگان را افراد متاهل تشکیل می دهند.

• وضعیت سن پاسخ گویان

                                                     جدول(۴-۳): سن پاسخ گویان

متغیر	کمیت	فراوانی	درصد
سن	۱۰ تا ۱۹ سال	۹	۹
	۲۰ تا ۲۹ سال	۳۶	۳۶
	۳۰ تا ۳۹ سال	۳۷	۳۷
	۴۰ تا ۴۹ سال	۱۶	۱۶
	بیش از ۵۰ سال	۲	۲
	جمع	۱۰۰	۱۰۰

 

همانطور که در جدول ۴-۳ و نمودار ۴-۳ مشاهده می‌کنید، بیشترین حجم نمونه از دسته سنی ۳۹-۳۰ سال می‌باشند. از میان ۱۰۰ پاسخ دهنده، تعداد ۹ نفر از پاسخ گویان یعنی ۹ درصد از آن‌ ها در رده سنی ۱۰ تا ۱۹ سال ، تعداد ۳۶ نفر از پاسخ گویان یعنی ۳۶ درصد از آن‌ ها در رده سنی ۲۰ تا ۲۹ سال ، تعداد ۳۷ نفر از پاسخ گویان یعنی ۳۷ درصد از آن‌ ها در رده ۳۰ تا ۳۹ ، تعداد ۱۶ نفر از پاسخ گویان یعنی ۱۶درصد از آن‌ ها در رده سنی ۴۰ تا ۴۹ سال و تعداد ۲ نفر از پاسخ گویان یعنی ۲ درصد از آنها در رده سنی بیش از ۵۰ سال قرار داشتند.

• تحصیلات پاسخ گویان

جدول (۴-۴):تحصیلات پاسخ گویان

متغیر	کمیت	فراوانی	درصد
تحصیلات	سیکل	۱۵	۱۵
	متوسطه	۲۲	۲۲
	دیپلم	۲۹	۲۹
	فوق دیپلم	۱۱	۱۱
	کارشناسی	۱۶	۱۶
	کارشناسی ارشد و بالاتر	۷	۷
جمع		۱۰۰	۱۰۰

 

همان طور که در جدول ۴-۴ و نمودار ۴-۴مشاهده می‌کنید، بیشتر پاسخ گویان از نظر تحصیلات در مقطع دیپلم قرار داشتند. ۱۵ نفر از پاسخ گویان، یعنی ۱۵ درصد از آن‌ ها در سطح سیکل و ۲۲ نفر از پاسخ گویان، یعنی۲۲ درصد در سطح متوسطه، ۲۹ نفر از پاسخ گویان، یعنی ۲۹ درصد در سطح دیپلم ، ۱۱نفر از پاسخ گویان، یعنی ۱۱ درصد در سطح فوق دیپلم ، ۱۶نفر از پاسخ گویان، یعنی ۱۶ درصد در سطح کارشناسی و ۷ نفر از پاسخ گویان، یعنی ۷درصد در سطح کارشناسی ارشد و بالاتر قرار داشتند.

 

جدول(۴-۵): فراوانی متغیرهای اضطراب ، افسردگی و تعارضات زناشویی

متغیر	عنوان	فراوانی	فراوانی نسبی	درصد فراوانی نسبی	فراوانی تجمعی
افسردگی	هیچ یا کمترین حد	۱۰	۱/۰	۱۰	۱۰
	خفیف	۲۴	۲۴/۰	۲۴	۳۴
	متوسط	۵۷	۵۷/۰	۵۷	۹۱
	شدید	۶	۰۶/۰	۶	۹۷
	بیش ازحد	۳	۰۳/۰	۳	۱۰۰
	جمع	۱۰۰	۱۰۰	۱۰۰
اضطراب	هیچ یا کمترین حد	۱۲	۱۲/۰	۱۲	۱۲
	خفیف	۱۳	۱۳/۰	۱۳	۲۵
	متوسط	۲۳	۲۳/۰	۲۳	۴۸
	شدید	۳۴	۳۴/۰	۳۴	۸۲
	بیش ازحد	۱۸	۱۸/۰	۱۸	۱۰۰
	جمع	۱۰۰	۱۰۰	۱۰۰
تعارضات زناشویی	خفیف	۱۱	۱۱/۰	۱۱	۱۱
	متوسط	۳۹	۳۹/۰	۳۹	۵۰
	شدید	۳۲	۳۲/۰	۳۲	۸۲
	بیش ازحد	۱۸	۱۸/۰	۱۸	۱۰۰
	جمع	۱۰۰	۱۰۰	۱۰۰

 

 

 

 

وضعیت افسردگی پاسخ گویان

وضعیت افسردگی پاسخ گویان در این تحقیق با توجه به میزان پاسخ های اذعان شده در پرسشنامه افسردگی که مربوط به میزان افسردگی پاسخ گویان شرکت کننده در طرح است حاکی از این است که بیشترین فراوانی افسردگی پاسخ دهندگان در ردیف سه که همان متوسط است ،می باشد.

با توجه به جدول فراوانی بدست آمده برای این متغیر از تحقیق مشاهده می شود که ۱۰ درصد(۱۰نفر) افراد میزان افسردگی شان هیچی یا کمترین حد ،   ۲۴درصد(۲۴ نفر) افراد میزان افسردگی شان خفیف ،   ۵۷ درصد(۵۷ نفر) افراد میزان افسردگی شان متوسط ، ۶ درصد(۶ نفر) افراد میزان افسردگی شان شدید ،   ۳درصد(۳ نفر) افراد میزان افسردگی شان بیش از حد می باشد. بیشترین فراوانی با ۵۷ درصد مربوط به گروه متوسط بوده و همچنین کمترین فراوانی با ۳ درصد مربوط به گروه افسردگی بیش از حد می باشد. یعنی تعداد ۹۰ درصد از مراجعین که دارای اختلاف وتعارض هستند به درجاتی از افسردگی مبتلا می باشند.

وضعیت اضطراب پاسخ گویان

وضعیت اضطراب پاسخ گویان در این تحقیق با توجه به میزان پاسخ های اذعان شده در پرسشنامه اضطراب که مربوط به میزان اضطراب پاسخ گویان شرکت کننده در طرح است حاکی از این است که بیشترین فراوانی اضطراب پاسخ دهندگان در ردیف چهار که همان شدید است ، می باشد.

با توجه به جدول فراوانی بدست آمده برای این متغیر از تحقیق مشاهده می شود که ۱۱درصد(۱۱نفر) افراد میزان تعارضات شان هیچی یا کمترین حد، ۱۳درصد(۱۳ نفر) افراد میزان اضطراب شان خفیف،   ۲۳درصد(۲۳ نفر) افراد میزان اضطراب شان متوسط،  ۳۴ درصد(۳۴ نفر) افراد میزان اضطراب شان شدید ،   ۱۸درصد(۱۸ نفر) افراد میزان اضطراب شان بیش از حد می باشد. بیشترین فراوانی با ۳۴ درصد مربوط به گروه اضطراب شدید بوده و همچنین کمترین فراوانی با ۱۲درصد مربوط به گروه  اضطراب هیچی یا کمترین حد می باشد. یعنی تعداد ۸۸ درصد از مراجعین که دارای اختلاف وتعارض هستند به درجاتی از اضطراب مبتلا می باشند.

 وضعیت تعارضات پاسخ گویان

وضعیت تعارضات پاسخ گویان در این تحقیق با توجه به میزان پاسخ های اذعان شده در پرسشنامه تعارضات که مربوط به میزان تعارضات پاسخ گویان شرکت کننده در طرح است حاکی از این است که بیشترین فراوانی تعارضات پاسخ دهندگان در ردیف دوم که همان متوسط است ، می باشد.

با توجه به جدول فراوانی بدست آمده برای این متغیر از تحقیق مشاهده می شود که ۱۱درصد(۱۱نفر) افراد میزان تعارضات شان خفیف ، ۳۹ درصد(۳۹ نفر) افراد میزان تعارضات شان متوسط ، ۳۲ درصد(۳۲ نفر) افراد میزان تعارضات شان شدید، ۱۸درصد(۱۸ نفر) افراد میزان تعارضات شان بیش از حد می باشد. بیشترین فراوانی با ۳۹ درصد مربوط به گروه تعارضات متوسط بوده و همچنین کمترین فراوانی با ۱۲درصد مربوط به گروه  تعارضات خفیف می باشد. یعنی تعداد ۸۹ درصد از مراجعین به درجاتی از تعارض و اختلاف مبتلا می باشند.

 

۴-۴ آمار استنباطی

تحول در هویت زنانه

کاستلز[۱] جوهر نهضت فمنیسم را باز تعریف هویت زنان می­داند و معتقد است: چیزی که نهضت فمنیست به انکار آن برخاسته هویتی است که مردان برای زنان تعریف می­ کنند و در خانواده پدرسالار نیز مقدس می­ شود (کاستلز، ۱۳۸۴: ۲۱۷- ۲۱۸)، از سوی دیگر بسیاری از انتقادات وارد شده بر فمنیسم به همین مسأله یعنی انکار هویت زنانه و تلاش فمنیست­ها برای ارائه تعریفی جدید از هویت زنانه باز می­گردد، منظور از هویت زنانه تصویر و احساسی است که زن از زن بودن خود دارد و انتظاراتی است که به عنوان زن برای خود تعریف می­ کند. تفکیک جنس(تفاوت­های زیستی و بیولوژیکی) از جنسیت(تفاوت­های دو جنس در رفتار و عملکرده و توانایی­ها و …) و غیراصیل و ساختگی معرفی­کردن جنسیت زنانه مهمترین قدم فمنیست­ها برای انکار هویت جنسی بوده ­است …بنابراین فمنیسم مفهوم زن را از تمام صفات، ویژگی­ها و نقش­هایی که به طور سنتی به او نسبت داده می­شد، تهی ساخت و در عوض ارزش­ها، حقوق و نقش­های مردانه را به عنوان وضعیت مطلوب و آرمانی زنان مطرح کرد.

 

۲-۷-۱۲٫ نقش دوگانه زن[۲]

کار میردال و کلاین[۳] (۱۹۵۶) در بررسی­هایی که انجام دادند نشان دادند که روی آوردن زنان متأهل به کار در بیرون از خانه  پرسش برانگیز به نظر می­رسید، چون زنان در تقسیم کار پذیرفته­شدۀ جنسی به عرصه خانگی منحصر شده بودند، ارتباط طبیعی زن با نقش مادر و همسر، اصلی بی چون و چرا بود و زن شوهردار از نظر مالی وابسته به مرد محسوب می­شد، بنابراین برای توضیح مشارکت روزافزون زنان در بازار کار بر مسأله میزان عرضه کار تکیه می­کردند، زنان متأهل از این رو می­توانند برای کار از خانه بیرون بیایند که خانواده کوچکتر و کار کم­زحمت­تر شده­باشند، به هر تقدیر این بررسی­ها به تفکیک مشاغل با مبنای ساختاری اشتغال زنان توجهی نداشته­است(آبوت، ۱۳۸۰: ۲۰۱). مطالعه­ای که بر روی زندگی عده ­ای از دختران صورت گرفت نشان می‌دهد که میان دو نقش که در این واحد به دختران محول می­ شود تعارض آشکاری وجود دارد، نقش نخستین که زنانه است زنان را ناگزیر می­سازد که حساس­تر و آرام­تر از مردان باشند و ستیزه­گری و سلطه­جویی کمتری از خود نشان دهند و به امور خانه­داری علاقه­مند باشند، در نقش دوم از زن صفات و شیوه رفتاری توقع می­ شود که شبیه صفات و رفتار مردان است، بسیاری از دختران مورد مطالعه از ایفای دو نقش در یک زمان و تطابق خود با آن در رنج بودند(حسینا، ۱۳۸۰: ۲۶۲).

 

۲-۷-۱۳٫ دوگانگی شغلی زوجین

در این وضعیت زن و شوهر به شغل­هایی اشتغال دارند که مستلزم درجۀ عالی تخصص و در کنار آن پذیرش مسئولیت در سطوحی مشابه­اند، رابرت و رونا راپوپورت[۴] به تحلیلی ساختاری از فشارهایی مبادرت ورزیده­اند که این نوع خانواده­ها هنگام انطباق با دگرگونی اجتماعی تجربه می­ کنند. هر یک از زوجین چه نقش مصالحه­گرانه­ای را تقبل می­کرد تا تنش­ها و سردرگمی­هایی را که در برابر او بروز می­ کنند به شیوه­ای متفاوت کاهش داده یا حل و فصل نماید؟ ویژگی ارزشمند این فرضیه آن است که دامنه نقش­ها را به شکل کلیتی تفکیک­شده و نه یکپارچه منظور می­دارد و هم حیطه خانگی و هم حرفه­ای را در نظر می­گیرد (سگالن، ۱۳۷۰: ۲۵۶). هر گروه خانگی تصمیم می­گیرد که آیا در شرایط خاصی که دارد، گذر از مسیر متحول زندگی مختص خانواده­های دوگانه-شغلی، با توجه به تنش­های ناشی از آن، واقعا ارزش دارد؟ راپورت­ها پنچ سنخ از این تنش­ها را تشخیص می­ دهند:

• بار اضافی: کسب مزایای دو شغل به بهای بروز نقش­های مازاد تمام می­ شود و در نتیجه، زوجین از ایفای آن قبیل نقش­های خود که دارای ضرورت حداقل هستند وا می­مانند.
• تحریم­های اجتماعی: هنجارهای متعارض، که برخی حاوی پذیرش پدیدۀ اشتغال زنان هستند و پاره­ای از آن انتقاد می­ کنند، به بروز تنش­هایی منجر می­شوند.
• هویت شخصی و اعتماد به نفس: اگر شوهر و زن هر دو دارای نقش­هایی یکسان باشند، دشوار بتوانند هویت­های ویژۀ خود را حفظ کنند.
• معضل شبکۀ اجتماعی: هنگامی که بین زن و مرد رقابتی وجود داشته باشد، ارتباط با شبکۀ همسر به جای شبکۀ خود چه سود و زیانی را در پی می­آورد؟
• معضل تکثر چرخه- نقش: زوجین، هر دو، در سه نظام نقشی درگیر هستند؛ نظام حرفه­ای فرد، نظام حرفه­ای مربوط به همسرش و نظام خانوادگی که هر دو نفر در آن مشارکت دارند، هر یک از زوجین تقاضایی متفاوت دارد که از موقعیت نقش او در نظام ناشی می­ شود و مضافا تقاضاهای ناشی از هر نقش(بنابراینکه زندگی خانوادگی در چه مرحله­ ای باشد) متفاوت خواهند بود. مثلا در زمانی معین یکی از زوجین ممکن است بذل توجه بیشتر نسبت به نقش حرفه­ای خود را مرجح داند، در حالی که طرف دیگر تعهدات حرفه­ای خود را به تعویق می­اندازد تا بتواند اوقات بیشتری را صرف خانواده کند، سود در حوزۀ خانوادگی می ­تواند به معنی زیان در حوزۀ شغلی باشد و بالعکس. ترکیب­های مختلف از نقش­ها را می­توان در قالب چرخه مضاعف زندگی خانوادگی و حرفه­ای تصور کرد. این فرضیه تنها به زوج­هایی مربوط می­ شود که هر دو شاغل بوده و از پایگاه و درآمد مشابه برخوردارند، وضعیتی که نسبتا نادر است، در واقع این فرضیه در نفی نظرات پارسونز است؛ زیرا چنین زوج­­هایی از درجه­ای عالی از رضامندی برخوردار می­شوند. با این همه، تعیین صحت این نتیجه ­گیری آسان نیست، آنهم در حالیکه نرخ طلاق در میان زنان حرفه­ای و متخصص رو به افزایش دارد (سگالن، ۱۳۷۰: ۲۵۶).

 

[۱] .Castells

[۲] Women s Two Roles

رویکردهای جامعه شناختی درمورد نگرش - نقش و جایگاه زنان و خانواده

۲-۸-۱٫ الگوی ساختی کارکردی پارسونز

بر طبق الگوی پارسونز وقتی که سه جریان جامعه پذیری[۱]، نهادی شدن[۲] و کنترل اجتماعی[۳] در یک رابطه تعادلی و هماهنگ با همدیگر عمل کنند، شخصیت افراد و به دنبال آن نگرش ها و کنش هایشان بر مبنای ارزش های اجتماعی شکل می گیرد (رابرتسون،۱۳۸۵: ۱۶۵). در دیدگاه پارسونز، اخلاقیات، ارزش ها و نگرش ها از اهمیت بالایی برخوردارند و البته نگرش ها و رفتار انسان ها تنها از طریق محاسبات عقلانی نیست بلکه در شکل گیری این نگرش ها و رفتارها، ارزش های غیر منطقی نیز نقش دارند (چلبی،۱۳۷۷: ۴۴).

پارسونز قضیه بنیادی و پویایی جامعه شناسی را حاصل تلفیق الگوهای ارزشی با تمایلات مبتنی بر نیاز می داند. او بیان می کند که در فراگرد اجتماعی شدن موفق، هنجارها و ارزش ها ملکه ذهن می شوند؛ یعنی به حالت بخشی از وجود کنشگران در می آید و در نتیجه کنشگران ضمن دنبال کردن منافع شان، به مصالح کل نظام نیز خدمت می کنند. پارسونز تمایلات نیازی را مهمترین واحد انگیزش کنش به شمار می آورد. او معتقد است که تمایلات نیازی، کنشگران را مجبور می کند تا چیزهایی را که در محیط عرضه می شوند بپذیرند و یا رد کنند. وقتی در مواقعی که چیزهای موجود تمایلات نیازی را ارضا نکنند، بدنبال چیزهای تازه بروند (ریتزر،۱۳۷۹: ۱۴۰-۱۳۶).

پارسونز در نظریه کنش خودش از متغیرهای الگویی[۴] صحبت می کند. پارسونز در آن نشان می دهد که ارزش همراه با کنش، از خارج در فرد تحمیل نمی شود بلکه در مناسبات متقابلشان با جامعه ایجاد می گردد و در واقع این ارزش ها هستند که در عمل، شرایط ساختی کنش اجتماعی را تشکیل می دهند او با توجه به تنوع این ارزش ها بحث متغیرهای الگویی را مطرح می کند که منظور از متغیر، انتخاب یک شق از دو شقی است که عامل قبل از آنکه معنای موقعیت بر او معلوم باشد و بخواهد به عمل دست بزند باید یکی از آن دو را انتخاب کند که هر یک از این متغیرهای الگویی از دو حالت خارج نیست: یکی اینکه، آیا عامل به موضوع علاقه مند است و اینکه علاقه مندی اش را اعلام می کند و یا از ابراز آن خودداری می کند و دوم اینکه، عامل موضوع را بخاطر هدف ویژه و خاصی مد نظر دارد و یا بدون نفع خاصی از جهات کلی دنبال می کند.

پارسونز این شقوق را طبقه بندی می کند: ۱٫عاطفی بودن در برابر خنثی بودن از لحاظ عاطفی، شقی که فرد نسبت به موضوع علاقه مند یا بی اعتناست ۲٫جهت گیری جمعی در برابر جهت گیری به سوی خود ۳٫عام گرایی در برابر خاص گرایی ۴٫کیفیت ذاتی در برابر جنبه عملی ۵٫ویژه بودن در برابر پراکنده بودن. پارسونز متغیرهای الگویی را به طور مستقیم به نظریه نظام اجتماعی خود پیوند می دهد و معتقد است که این قالب های تحلیلی برای هر نوع ترکیبی آمادگی دارد و هر کنشی را به وسیله آن تشریح کرد (توسلی،۱۳۸۴: ۲۴۴-۲۴۲).

 

۲-۸-۲٫ بی سازمانی اجتماعی[۵]

فرض اصلی این دیدگاه این است که در گذشته مشکلات اجتماعی، به این صورت که امروز وجود دارد، نبوده و جامعه در یک حالت تعادل به سر می برده و اعمال و کنش ها بر مبنای ارزش ها، هنجارها و وفاق همگانی صورت گرفته است. امروزه با تغییرات اجتماعی که صورت گرفته این وفاق همگانی شکسته شده و بالاجبار نگرش ها، کنش ها و شرایط جدیدی را ایجاد نموده است، به طوری که نگرش ها و کنش های گذشته دیگر کارایی خود را از دست داده است و دانش جدید موجب منسوخ شدن روش های قدیمی و ارزش های جدید جایگزین ارزش های گذشته شده است. البته باید در نظر داشته باشیم که مکانیسم اجتماعی به گونه ای است که در زمان بی سازمانی می تواند به سازمان یابی مجدد و بازگشت تعادل منتهی شود اما مشکل اصلی، گذر از این وضعیت بی سازمانی اجتماعی است که شامل شکست در ساختار سازمان است یعنی بسیاری از عناصر، ممکن است از زنجیره خارج شوند و تاثیر هنجارهای اجتماعی بر گروه ها و افراد ضعیف می شود و در نتیجه کم شدن فعالیت های جمعی در جامعه، تضاد نقش و هنجار، تحرک، فقدان همبستگی گروهی به اشکال مختلف انحراف ظاهر می شود (واگو،۱۳۷۳: ۳۱۷).

 

۲-۸-۳٫ مکتب تفهمی[۶]

بنیان گذار این مکتب ویلهلم دیلتای[۷] است. او معتقد بود: رفتار انسان ها در جوامع، رفتاری معنادار است که این رفتار با نیت و قصد عاملان در ارتباط است و بدون فهم این نیات و مقاصد، نمی توان به کنه رفتار انسانی و واقعیت های پدیده های اجتماعی پی برد. او مدعی است موضوعاتی که باید به وسیله علوم به روح تحلیل شوند، افعال و نهادهایی هستند که به وسیله نیات هدایت می شوند و بنابراین به ارزش ها بستگی دارند و هر آنچه در واقعیت هست از احساس ارزش و تصور کمالی آن جدا ناپذیر است (فروم،۱۳۶۲: ۷۶).

ماکس وبر[۸] نیز با طرح مفهوم درون فهمی به فهم عمل اجتماعی معین به صورت ذهنی و از طریق تفسیر شهودی و یا سعی در درک حالات ذهنی فرد عمل کننده تاکید می کند. به نظر وبر بسیاری از اعمال اجتماعی، با معیارهای عینی قابل اندازه گیری نیستند و فهم عمل و انگیزه های بروز آن منوط به درک دنیای ذهنی خاص عامل یا عاملین آن است. البته او معتقد است که این شیوه، به تنهایی کفایت نمی کند بلکه با تفهم فرضیات به دست می آیند (ساروخانی،۱۳۷۰: ۸۵۰ به نقل از حیدری ۱۳۸۸).

حضور زنان در بیرون از خانه، باید خود و مجموع نیازهایشان را به خوبی بشناسند و همچنین این پدیده را با تمام شرایط، ویژگی ها و پیامدهایش بشناسند و میزان اثرگذاری آن را بر زندگی خانوادگی شان دریابند.

[۱]. Socialization

[۲]. Institutionization

[۳]. Social Control

[۴]. Pattern Variables

[۵]. Disorganization

[۶]. Comprehensive School

[۷]. W. Dilthey