شکل4- 20- مگس Pseudogonia cinerascens 57

شکل4- 21- مگس Smidtia amoena   58

شکل4- 22- مورچه Aphaenogaster obsidian  59

شکل4-23- مورچه Camponotus baldaccii 60

شکل4-24- مورچه Cataglyphis cinnamomeus  61

شکل4- 25- مورچه Pheidole palludula  62

شکل4-26- مورچه Tetramorium davidi 62

شکل4- 27- سن Arocatus rufipas  63

شکل4-28- سن Geocoris dispar  64

شکل4- 29- سن Geocoris lubra  65

شکل4- 30- سن Geocoris ningal 65

شکل4-31- سن Andrallus spinidens  67

شکل4- 32- سنCoranus niger   67

شکل4-33- سن Empicoris culiciformis    68

شکل4- 34- سن Phymata crassipes    69

شکل4- 35- زنبور Trissolcus basalis پارازیتویید تخم   70

شکل4- 36- N. viridula  70

فهرست نمودار

4-1- نمودار ارزیابی تراكم خانواده‌های مختلف سن‌های Heteropteraدر مناطق مختلف گرمسار   53

4-2- نمودار ارزیابی تراكم خانواده‌های مختلف دشمنان طبیعی سن گندم از مناطق مختلف گرمسار  72

چکیده

جمع آوری و شناسایی فون حشرات در هر منطقه‌ اولین گام در راستای دفع آفات نباتی موجود در آن منطقه به شمار می‌آید. بر این اساس طی سال‌های 1391 الی 1392 نمونه‌های سن از مزارع گندم شهرستان گرمسار و اطراف آن‌ها جمع آوری شدند. برای جمع آوری نمونه‌ها از تور حشره‌گیری و آسپیراتور استفاده شد. سپس از اندام‌های جنسی نمونه‌ها در آزمایشگاه اسلاید میکروسکوپی تهیه شده و به کمک کلیدهای شناسایی موجود، نمونه‌ها شناسایی شدند. طی این پژوهش مجموعاً 12 گونه سن متعلق به 10 خانواده ناجوربالان جمع آوری شد. گونه‌های Reuter))Orius albidipennis و Wolff)) Orius niger از خانواده Anthocoridae، گونه Wolff)) Piesma capitatum از خانواده Pismatidae، گونه Puton)) Centrocoris volxemi از خانواده Coreidae، گونه Stibaropus henkei (Jakovlev) از خانوادهCydnidae، گونه Lygaeus equestris (Linnaeus) از خانواده Lygaeidae، گونهCorizus hyoscyami hyoscyami (Linnaeus) از خانوادهRhopalidae ، گونه Dicranocephalus agilis(Scopoli) از خانواده Stenocephalidae، گونهRhynocoris ibericus (Kolenati) از خانواده Reduviidae، گونه‌هایEurygaster integriceps (Puton) و (Eurygaster Maura (Linnaeus از خانواده Scutelleridae و گونهGraphosoma lineatum lineatum (Linnaeus) از خانواده Pentatomidae از مزارع گندم گرمسار جمع‌ آوری شدند. در بین خانواده‌های جمع آوری شده خانواده Scutelleridae بیشترین فراوانی را داشت. همچنین دشمنان طبیعی سن گندم جمع آوری و شناسایی شده شامل گونه‌های Stal))Arocatus rufipes، Waga))Geocoris dispar، Geocoris lubra Kirkaldy، Geocoris ningal (Linnaveri) و Geocoris sokotranus (Kirkaldy) از خانواده Lygaeidae، گونهAndrallus spinides (Fabricius) ازخانوادهPentatomidae ، گونه‌های Coranus niger(Rambur)، Empicoris culiciformis (DeGeer)، Phymata crassipes (Fabricius) از خانواده Reduviidae، گونه‌های Aphaenogaster obsidian (Mayr)، Camponotus baldaccii(Emery)، Cataglyphis cinnamomeus (Karawaiew)، Tetramorium davidi (Forel) از خانواده Formicidae، گونهGryon fasciatum (Priesner) از خانواده Scelionidae، گونه‌های Trissolcus basalis (Wollaston)، Trissolcus grandis (Thomas)، Trissolcus pseudoturesis (Rjachovsky)، Trissolcus semistriatus (Nees) از خانواده Scelionidae و زیر خانواده Telenominae و گونه‌های Blondelia nigripes (Fallen)، Exorista segregate (Rondani)، Tachina magnicornis (Zetterstedt)،Phryxe caudate (Rondani) ،Pseudogonia cinerascens (Rondani) و Smidtia amoena (Mejen) از خانواده Tachinidae بودند.

مقدمه

گندم گیاهی است که به مقدار زیاد و در مساحت وسیعی از زمین‌های دنیا کشت شده و از نظر سطح زیر کشت و تولید سالیانه نسبت به سایر غلات در درجه اول اهمیت می‌باشد (تاج بخش و پورمیرزا، 1382). این گیاه دارای سازگاری وسیعی از نظر آب و هوایی است و به همین دلیل در همه جا كشت می‌شود، اما مناطق عمده‌ی كشت آن نواحی معتدله‌ی اروپا، آسیا و آمریكای شمالی می‌باشد. طبق آخرین آمار سطح زیر كشت گندم در ایران در سال زراعی75- 1376 بالغ بر 3/6 میلیون هكتار بوده است كه حدود 52 درصد اراضی زیر كشت كشور می‌باشد. كل گندم تولیدی در این سال بالغ بر ده میلیون تن با متوسط عملكرد 7/1594 كیلوگرم در هكتار بود (ارزانی، 1378). گندم نیز مانند سایر محصولات زراعی دارای آفات و بیماری‌های متعددی می‌باشد كه باعث خسارت به این محصول می‌گردند.

راسته سن‌ها از لحاظ تعداد گونه در رده حشرات دارای مقام چهارم می‌باشد که این حشرات دارای فعالیت حشره خواری به صورت شکارگری روی طیف وسیعی از آفات گیاهی می‌باشند و به این ترتیب دارای نقش مهمی در کنترل بیولوژیک آفات هستند (Zanuncio et al. 1994; Aukema and Rieger 1995). سن‌ها معمولاً میزبان‌های خود را در مراحل مختلف زیستی از تخم حشره کامل مورد حمله قرار می‌دهند و محتویات بدن آنها را می‌مکند و در نهایت باعث مرگ آنها می‌شوند (Schuh and slater, 1995). کارآیی سن‌ها در کنترل بیولوژیک آفات به دلیل تغذیه توأم پوره‌ها و حشرات کامل از طعمه در مقایسه با سایر حشره‌خوارها قابل ملاحظه می‌باشد (Zanucio et al., 1994). در اكثر نقاط ایران سن معمولی گندم،Eurygaster integriceps Puton از خانواده‌ی Scutelleridae مهمترین آفت و عامل اصلی كاهش كمی و كیفی این محصول محسوب می‌گردد (رجبی, 1372؛ Shurovenkov et al., 1984; Emelyano 1985; Simsek and Sezar 1985). با توجه به تفاوت‌های اقلیمی زیادی كه بین مناطق ایران وجود دارد بررسی فون سن‌ها به عنوان یكی از راسته‌های بزرگ حشرات بسیار حائز اهمیت است.

راسته‌ی Hemiptera از لحاظ تعداد گونه در رده‌ی حشرات دارای مقام چهارم می‌باشد و شامل 22 خانواده است كه مهمترین خانواده‌ های شكارگر در این راسته عبارتند از: Pentatomidae، Miridae،Anthocoridae ، Mesoveliidae، Lygaeidae، Gerridae، Velidae، Reduviidae، Nabidae. اما مهمترین سن‌های شكارگر در خانواده‌های Anthocoridae، Miridae، Reduviidae، Lygaeidae، Pentatomidae وجود دارند (Khan et al., 1990).

گسترش و طغیان سن گندم را می‌توان مثال خوبی برگسترش و طغیان حشرات در اثر دخالت انسان در محیط طبیعی ذكر كرد. دخالت‌های انسان در محیط طبیعی از جمله چرای بی‌رویه‌ی دام‌ها، ازبین بردن گیاهان چندساله، درختچه‌ها و گیاهان جنگلی جهت تاًمین سوخت، تخریب مراتع و كشت گندم در این مناطق، باعث بر هم خوردن تعادل اكولوژیكی محیط، گستردگی مناطق انتشار و افزایش جمعیت این آفت گردیده‌ است. انجام سمپاشی‌های بی‌رویه علیه سن گندم و نابودی دشمنان طبیعی آن نیز از جمله عوامل مهمی است كه سبب گردیده است سن گندم به‌ عنوان یكی از مهمترین آفات گندم و جو مطرح گردد (Critchley, 1998).

در كشور ما برای مبارزه با این آفت تاكنون تمهیدات مختلفی اتخاذ گردیده است. از سال1316 تا 1322 عملیات مبارزه با سن به روش آتش زدن بوته‌ها در مراكز زمستان‌گذران صورت می‌گرفت. البته این كار در زمان‌های بسیار دور نیز انجام می‌شده است. جمع‌ آوری سن‌ها از كوه‌ها ‌و مزارع گندم و نیز سمپاشی محل‌های زمستان‌گذرانی سن در كوه‌ها استراتژی دیگر بود. از سال 1332 تا 1336 مبارزه‌ی بیولوژیک علیه این آفت در اصفهان با بهره گرفتن از زنبورهای پارازیتویید تخم این آفت انجام شد. سپس به تدریج استفاده از سموم شیمیایی رایج گردید تا اینكه در دهه‌ی 1370 سطح سمپاشی به حدود یک میلیون هكتار بالغ گردید (جوادزاده و افشاری، 1371). مدیریت موفق سن گندم مستلزم به كارگیری چندین روش مبارزه به صورت تلفیقیIPM [1] ‌می‌باشد. به این ترتیب استفاده از ارقام مقاوم و مبارزه‌ی بیولوژیک همراه با مدیریت زراعی و كاربرد حشره‌كش‌ها از نظر اقتصادی و زیست محیطی به عنوان راه‌كارهای بلند مدت مورد نظر می‌باشند.

در دهه‌‌های اخیر گسترده‌ترین شیوه‌ی مبارزه با سن گندم كنترل شیمیایی بوده است، اما با توجه به اثرات سوء این روش مبارزه روی محیط زیست و دشمنان طبیعی و بر هم زدن نظم اكوسیستم، اكثر محققان معتقد هستند كه مدیریت تلفیقی این آفت راه حل نهایی است (صلواتیان، 1370؛ شجاعی، 1377). یكی از عناصر بسیار مهم در كنترل تلفیقی این آفت استفاده از عوامل بیولوژیک كنترل كننده می‌باشد (رجبی، 1367). یكی از كار آمدترین دشمنان طبیعی سن گندم، زنبورهای Scelionidae هستند (Alexandrov 1948 a,b). در میان زنبورهای پارازیتوئید تخم سن، زنبورهای جنسTrissolcus spp. از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می‌باشند و طبق تحقیقات، پارازیتیسم ناشی از آن‌ها در بعضی مناطق تا 95 درصد نیز گزارش شده است (Catalpinar 1974; Foerster and De Queiroz, 1990). شناسایی گونه‌های مختلف زنبورهای تخم‌خوار سن گندم باید با دقت بالایی در مناطق مختلف كشور صورت گیرد. هم‌چنان كه به ‌نظر می‌رسد در برنامه‌های كنترل تلفیقی و مبارزه‌ی بیولوژیك، شناسایی گونه یا گونه‌‌های غالب می‌تواند نقش اساسی داشته باشد، به طوری كه در هر منطقه و در مواردی برای مناطق كوهستانی و جلگه‌ای، گونه‌ی غالب متفاوت است. بنابراین درصورت فراهم آمدن امكانات مبارزه‌ی بیولوژیک باید پارازیتوئیدی را پرورش داده و رهاسازی نمود كه در فون آن منطقه نقش غالب داشته باشد (رجبی و ترمه، 1366؛رجبی و امیر نظری، 1367). از این رو در یک برنامه‌ی مبارزه‌ی بیولوژیک شناسایی فون یا مجموعه حشرات مفید از طریق تحقیقات فونستیک جهت كارآیی این حشرات در برنامه‌های مبارزه‌ی تلفیقی با آفات زراعی نیز با ارزش می‌باشد (شجاعی 1377؛ Helyer et al., 2003).

این مطلب را هم بخوانید :

1-1- معرفی گیاه گندم و ویژگی‌های آن

1- 1- 1- تاریخچه گیاه گندم

از حفاری‌های باستان شناسی چنین استنباط می شود که منشاء کشت گندم یا در سوریه و فلسطین یا کمی دورتر به سمت شمال در امتداد بخش جنوبی آناتولی بوده است. کشت گندم از فلسطین به مصر و از شمال بین النهرین به ایران گسترش یافت. در ایران گندم نان برای نخستین بار تکامل یافت. گندم نان از ایران به همه سوبه جنوب بین النهرین، هندوستان، ترکمنستان، روسیه و از آنجا به چین و جنوب روسیه گسترش یافت (قارونی، 1382).

گندم گیاهی تک لپه‌ای (Monocotiledon) از راسته Glumiforaاز خانواده گرامینه (Gramineae) یا پوآسه (Poaceae) از طایفه هوردیه (Hordeae) و از جنس Triticum است (پورمیرزا و تاج بخش، 1382). تعداد گونه‌های شناخته شده گندم متجاوز از 3000 گونه است، اما از بین این تعداد حدود 10 گونه به طور کامل شناسایی شده از بین این تعداد 3 گونه در تجارت بین المللی دارای اهمیت بیشتری می‌باشند که هر 3 از جنس تریتیکوم هستند: Triticum vulgar، T. Comtactum و T. Durum ارقام کشت در منطقه گرمسار بیشتر از نوع پیشتاز می‌باشد که در مجموع سطح زیر کشت آن در گرمسار 4000 هکتار می‌باشد.

1-1-2- خصوصیات گیاه شناسی گندم

بذر گندم و به طور کلی بذر غلات فندقه است که در آن پوستۀ میوه و پوستۀ دانه با یکدیگر رشد می‌کنند. بذر گندم پس از کاشت و جذب رطوبت متورم می‌شود و بلافاصله پوستۀ میوه در انتهای گیاهک گسیخته و جوانۀ اولیه از جنین خارج می‌شود. با جوانه زدن بذر گندم این گیاه مرحله‌ای از چرخه‌ی زندگی خود را آغاز می‌کند (کریمی، 1375).

گندم و به طورکلی غلات ریشه اصلی ندارند بلکه دارای سیستم ریشه‌ای افشان می‌باشند که در اطراف و عمق خاک نفوذ می‌کنند و شامل ریشه‌ای بذری و ریشه‌های ثانویه هستند که از گره انشعاب یا طوقه زیر سطح خاک رشد می‌کنند. میزان نفوذ ریشه در اعماق خاک بستگی به سن گیاه حاصلخیزی و میزان رطوبت و شرایط فیزیکی دارد. ریشه‌های گندم ممکن است به عمق 200 سانتی‌متر برسند (نورمحمدی و همکاران،