بند دوم: اداره موقوفات مجهول التولیه…………………………………………………………………… 17

بند سوم: اداره موقوفات خاص……………………………………………………………………………. 19

بخش دوم: مراجع نصب و عزل مدیران وقف و نظارت بر وقف………………………………. 50

مبحث نخست: نصب مدیران وقف……………………………………………………………………… 50

گفتار نخست: مراجع نصب متولی……………………………………………………………………….. 50

بند نخست: واقف…………………………………………………………………………………………… 50

بند دوم: سازمان اوقاف و امورخیریه…………………………………………………………………….. 50

گفتار دوم: نصب ناظر………………………………………………………………………………………. 51

مبحث دوم: عزل و انعزال مدیران وقف………………………………………………………………… 52

گفتار نخست: نقش واقف در عزل متولی و ناظر…………………………………………………….. 52

گفتار دوم: نقش اداره اوقاف درعزل متولی یا ممنوع المداخله نمودن وی یا ضم امین……….. 54

مبحث سوم:مرجع نظارت بر وقف………………………………………………………………………. 55

گفتار نخست: نظارت اشخاص و حاکم………………………………………………………………… 55

بند نخست : نظارت اشخاص ……………………………………………………………………………. 55

بند دوم : نظارت حاکم……………………………………………………………………………………… 55

گفتاردوم: نظارت سازمان اوقاف وامور خیریه…………………………………………………………. 55

فصل سوم: نظام اداری حاکم بر تولیت ،حدود صلاحیت و وظایف مدیران وقف وسازمان اوقاف و امور خیریه      59

بخش نخست: نظام اداری حاکم بر تولیت……………………………………………………………. 59

مبحث اول: حاکمیت اداره واقف – قانون وعرف……………………………………………………. 59

گفتار نخست: حاکمیت اداره واقف……………………………………………………………………… 59

گفتار دوم: حاکمیت عرف و قانون………………………………………………………………………. 60

مبحث دوم: حدود صلاحیت مدیران وقف…………………………………………………………….. 61

گفتار نخست: استقلال چند متولی……………………………………………………………………….. 61

گفتار دوم: اجتماع یا انضمام متولیان…………………………………………………………………….. 61

گفتار سوم: حالت اطلاق…………………………………………………………………………………… 62

مبحث سوم: وظایف و اختیارات مدیران وقف (متولی)…………………………………………….. 62

گفتار نخست: نگهداری مال موقوفه……………………………………………………………………… 63

گفتار دوم: تقسیم منافع و عایدات مال موقوفه………………………………………………………… 63

گفتار سوم: اجاره دادن مال موقوفه……………………………………………………………………….. 65

بخش دوم: وظایف واختیارات سازمان اوقاف و  امورخیریه……………………………………. 66

مبحث نخست: تصدی و نظارت بر امور موقوفات…………………………………………………… 66

گفتار نخست: موارد تصدی و لزوم دخالت اداره اوقاف در امور موقوفه……………………….. 68

بند نخست: اختلاف بین متولی و موقوف علیهم……………………………………………………… 68

بند دوم: وجود مصلحت وقف و بطون لاحقه…………………………………………………………. 69

بند سوم: وجود تعدی و تفریط متولی و ناظر…………………………………………………………. 69

گفتار دوم: اقدامات نظارتی اداره اوقاف بر موقوفات………………………………………………… 71

بند نخست: بررسی وتصویب بودجه موقوفه…………………………………………………………… 71

بند دوم: تایید صلاحیت وکیل متولی……………………………………………………………………. 72

بند سوم: نظارت بر اجاره موقوفات……………………………………………………………………… 72

مبحث دوم: اقدامات شبه قضایی سازمان بر متولیان موقوفات……………………………………… 73

گفتار نخست: اداره کل تحقیق شعبه حقوقی و وظایف و صلاحیت آن…………………………. 73

بند نخست: اداره کل تحقیق شعبه حقوقی……………………………………………………………… 73

بند دوم: وظایف و صلاحیت شعبه حقوقی تحقیق…………………………………………………… 73

گفتار دوم: چگونگی رسیدگی شعب تحقیق حقوقی…………………………………………………. 74

مبحث سوم: اقدامات حمایتی سازمان اوقاف و امور خیریه از موقوفات…………………………. 75

گفتار نخست: حمایت قضایی…………………………………………………………………………….. 75

گفتار دوم: حمایت اداری وقانونی……………………………………………………………………….. 75

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………… 78

پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………. 80

منابع و مأخذ…………………………………………………………………………………………………. 81

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………… 84

چکیده

تاریخ وقف و موقوفات از فراز و نشیب­های زیادی برخوردار بوده است. بسیاری از موقوفات مورد سوء استفاده قرار گرفته و در راه های خارج از نیت واقف صرف گردیده­اند. لذا برای حفظ و صیانت از موقوفات، فقهای امامیه و در پی آن قوانین موضوعه راه کارهایی را اندیشیده­اند که مهمترین آنها نصب متولی ، ناظر و ضم امین است.

از سویی تحقق وقف و صحت آن متوقف بر فرایندی است که به اراده و اقدام واقف مربوط می‌شود.در عین حال در مواردی سازمان اوقاف و امور خیریه می ­تواند و یا موظف است که در امور موقوفات دخالت نماید. این موارد تحت دو عنوان قابل بررسی می­باشد:

الف) اوقاف فاقد متولی منصوص و مجهول التولیه

ب) اوقاف دارای متولی منصوص

عنوان اول بر اساس مبانی مختلف مورد تسالم است و به عنوان یک ضرورت قابل چشم پوشی نیست. ولی عنوان دوم جنبه استثنائی داشته و مشروعیت آن نیازمند دلیل است و این دلیل نمی ­تواند مبنای ولایت مطلقه باشد. زیرا چنین اختیاری خارج از قلمرو آن است و صرفاً در شرایط از بین رفتن صلاحیت متولی منصوص و احراز خیانت در امانت او قابل اثبات است.

البته واقف می ­تواند در هنگام وقف با پیش بینی چنین وضعی ، درباره کیفیت عمل نسبت به آن تصمیم‌گیری کرده و سرنوشت موقوفه را تعیین نماید. ولی حتی در مواردی که سازمان اوقاف مجاز به دخالت درباره متولی وقف است هیچ گونه حقی برای تغییر در بهره برداری از وقف و دستکاری در وقفنامه را ندارد.

کلید واژه­ها:

وقف، تولیت، متولی، نظارت، سازمان اوقاف و امور خیریه.

مقدمه

الف: بیان مسئله و ضرورت تحقیق

این مطلب را هم بخوانید :

وقف یک باور انسانی در حوزه اخلاق و اعتقادات مذهبی جوامع است. از این رو نمودهای آن را می­توان در تاریخ و فرهنگ تمام جوامع باز یافت.

میل به تحقق آرمانهایی که در حیات محقق نشده ­اند، فعال شدن نیازهای فطری و بعد کمال طلبی انسان، تشویق پیشوایان دینی به نیکی کردن و احساس رضایت از خدمت به همنوعان و نیز تقربی که از این طریق به خدا حاصل می‌شود انسان را به برگزیدن خدمت به دیگران از این طریق که مالش را پیوسته و مطمئن به خدمت دیگران درآورد ترغیب کرده تا ضمن اطمینان و انبساط خاطر الهی و انسانی، نام نیکی نیز از خویش بر جای نهد.

در این راستا فقه و حقوق، قالب وقف را تعبیه و در اختیار خیرخواهان گذاشته­اند تا انسان­ها با آزادی بیشتر و معایب احتراز ناپذیر کمتر به امور خیریه بپردازند.

وقف در لغت به معنای ایستادن و نگه داشتن است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود. منظور از حبس مصون نگه داشتن عین مال موقوفه از نقل و انتقالات و نیز تصرفاتی است که موجب تلف عین شود؛ چرا که مقصود از وقف انتفاع همیشگی موقوف علیهم از مال موقوفه و صرف کردن منافع آن در راه خداوند و امور خیریه اجتماعی است.

وقف از جمله عقود است و بعد از تحقق یافتن آن به صحت ، سبب فک ملک از ملکیت واقف می­گردد و اثر این ماهیت حقوقی، اعتبار شخصیت حقوقی برای مال موقوفه است و بدین ترتیب سازمان وقف خود شخصیت و اصالت می­یابد و برای اداره امور آن ترتیبات قانونی و خاصی در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر از آن جا که موقوفه دارای شخصیت حقوقی می­باشد مانند هر شخص حقوقی دیگر جهت اداره آن نماینده­ای در نظر گرفته شده است که نماینده مذکور مانند مدیر عامل در موسسات عمومی و شرکتهای تجاری عمل می­نماید و در مورد موقوفات این نمایندگی علی الاصول بر عهده شخص متولی و در مواردی نیز بر عهده سازمان اوقاف و امور خیریه است که این دو حسب مورد در هر جایی که طبق قانون به عنوان مدیریت موقوفه به اداره موقوفه می­پردازند کلیه اقدامات ایشان بر حسب نمایندگی خواهد بود و اقدامات ایشان برای موقوفه محسوب خواهد شد.

لذا هر یک از متولی، همچنین سازمان اوقاف و امور خیریه ، در خصوص اداره موقوفه دارای اختیارات و تکالیفی می­باشند که دانستن آنها یک ضرورت است. چرا که واقفان با هدف اداره صحیح موقوفه و اجرای نیات خویش، مبادرت به وقف مال خویش می­نمایند و انتظار دارند تا مطابق میل و اراده آنها موقوفه اداره شود. همچنین حجم گسترده موقوفات و تخصصی شدن امور می ­تواند از جمله عوامل و اسبابی باشد که سرانجام به تضییع حقوق موقوفات ختم شود. لذا در این رساله به بررسی نحوه اداره مال موقوفه ونقش سازمان اوقاف و امور خیریه در این مهم و مسائل خاص آن می­پردازیم.

ب: سوالات اصلی تحقیق

1- اداره موقوفه بر عهده کیست؟

2- قلمرو دخالت سازمان اوقاف و امورخیریه در تولیت موقوفات تا کجاست؟

3- نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه در خصوص تولیت و اداره موقوفات اطلاعی است یا استصوابی؟