4-2- بخش دوم :شناخت بسترشکل گیری طرح

4-2-1-مقدمه………………………………………………………………………………………..159

4-2-2-موقعیت جغرافیایی استان گلستان………………………………………………………….159

4-2-3-موقعیت طبیعی استان………………………………………………………………………160

4-2-4-وضعیت اقلیمی استان گلستان……………………………………………………………..160

4-2-5-پوشش گیاهی و جنگل ها………………………………………………………………….161

4-2-5-1-پوشش گیاهی…………………………………………………………………….161

4-2-5-2-جنگل ها………………………………………………………………………….161

4-2-5-3-مراتع……………………………………………………………………………..161

4-2-5-4-حوزه آبخیز……………………………………………………………………….162

4-2-6-موقعیت جغرافیایی شهر گرگان…………………………………………………………..162

4-2-7-پیشینه و تاریخ شهر گرگان……………………………………………………………….162

4-2-8-فرهنگ مردم شهر گرگان………………………………………………………………..164

4-2-9-موقعیت طبیعی و اقلیمی شهر گرگان…………………………………………………….164

4-2-9-1-موقعیت طبیعی شهر گرگان…………………………………………………….165

4-2-9-2-وضعیت اقلیمی شهر گرگان…………………………………………………….165

4-2-9-4-و ضعیت باد در شهر گرگان……………………………………………………166

4-2-10- نتیجه گیری……………………………………………………………………………..166

4-3- بخش سوم: تحلیل سایت

4-3-1-موقعیت سایت مورد نظر طراحی……………………………………………………….168

4-3-۲- همسایگان طرح مورد نظر طراحی…………………………………………168……

4-3-۳- موقعیت ارتباطی سایت مورد نظر طراحی…………………………………169……

4-3-۴- آلودگی صوتی سایت مورد نظر طراحی…………………………………..169…….

 فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-مقدمه………………………………………………………………………………………. 171

5-1-1- ایجاد هم زبانی در آثار معماری………………………………………………………172

5-1-2- ایجاد همدلی در معماران……………………………………………………………….172

5-2-پیشنهادات……………………………………………………………………………………173

 چکیده

بیشترین جلوه های تاریخی در موضوعات مختلف را در موزه ها می توان یافت و موزه ها را می توان مکانی برای تماشای اشیاء تاریخی و ارزشمند قلمداد کرد که یادآور خاطره هنر ، فرهنگ و تاریخ گذشتگان است. هر یک از گنجینه ها ، اشیای عتیقه و آثار در عین بی زبانی هنر و اسناد و تاریخ گذشته را بازگو می کند. به عبارت دیگر می توان موزه ها را آیینه ای تمام نما از آداب و سنن ، فرهنگ معنوی و هنر دوران گذشته دانست و با دیدن این آثار با گذشته ها ارتباط برقرار کرد. از مهمترین کارهایی که یک موزه می تواند انجام دهد، ترسیم جالبترین داستانی است که حکایت از پیروزی انسان بر جهان دارد و نشان می دهد که او چگونه دانش خود را در دنیایی برپا ساخته است که در آن زندگی می کند و اینکه او چگونه زندگی خانوادگی، هنرها وصنایع دستی فرهنگ ها وتمدن های خویش را توسعه داد.یکی دیگر از کارکرد های موزه ، کمک آنها به جذب گردشگر میباشد. هنگامی که سخن از جذب گردشگر به میان می‌آید، بدون شک عناصر و زیر ساخت‌های بسیاری برای ایجاد انگیزه و جذب آنها مطرح می‌شود. بنابراین هر اندازه به مقوله توریسم نگاه تخصصی‌تری داشته باشیم، به همان میزان نقش عناصر مختلف برای جذب بیشتر گردشگر نیز پررنگ‌تر خواهد شد.یکی از این عناصر که از دیر باز مورد توجه و علاقه گردشگران بوده است، معماری بناهای قدیمی و همچنین مدرن و معاصر است. شاید در این میان موزه‌ها به عنوان نماد شاخص معماری‌ بیش از سایر بناها مورد توجه قرار گیرند.این موضوع تا آنجا پیش رفته که در حال حاضر معماری موزه‌ها به عنوان نماد و شاخصه هزاره سوم مطرح شده است. چرا که فارغ از دیگر نقش‌های موزه، معماری این بناها خود گویا و نماد تفکر و اندیشه‌ای خاص است و حتی گاه کارکرد یک نماد را در القای مفاهیم خاص دارد. استان گلستان گنجینه ای از آثار دارای ارزش تاریخی و معماری را در دل خودجای داده است ،اما متاسفانه این آثار از نظر نگهداری شرایط خوبی ندارند و روند حفظ و مرمت آن ها ، مطلوب نیست.همچنین شهرگرگان در زمینه ی بهره مندی از موزه های تخصصی در زمینه ی میراث باستانی و تاریخی اش با کمبود های فراوانی روبروست. بنابراین ایجادموزه باستان شناسی با رویکرد بازیابی هویت معماری سنتی در جهت ارتقا فرهنگ و آموزش حفظ میراث باستانی، همچنین پیوند معماری با شهر و اجتماع در منطقه ضروری می باشد. که می تواند زمینه حضور و مشارکتبیش از پیش مردم را در فضاهای فرهنگی فراهم آورد.

کلمات کلیدی:

موزه ،گردشگر ،شهر گرگان، میراث باستانی، موزه باستان شناسی،هویت معماری سنتی

مقدمه

کشور ایران، یكی از قدیمی ترین كانون های شكل گیری تمدن در دنیا محسوب می شود و با داشتن بیش از ۹ هزار سال قدمت،در زمره كشورهایی با تاریخ كهن قرار دارد. تاریخ اسكان بشر در فلات ایران به دوره نوسنگی بازمی گردد و قدیمی ترین كانون های سكونت بشر در ایران،در مجاورت كوه های زاگرس و البرز شكل گرفته

 است. از جمله این مناطق باستانی ایالت استارباد یا گرگان امروزی نام دارد.گرگان از مهم‌ترین و غنی‌ترین ایالات ایران در زمینه تحقیقات و کاوشهای باستان‌شناسی است. کاوشهای باستان‌شناسی پیشینه تمدن این منطقه را 5 تا 6 هزار سال اعلام کرده‌اند. با این تمدن کهن، تاریخی پرفراز و نشیب، آثار و بقایای باستانی فراوان و با دانشمندانی نامدار و اقوامی مقتدر و نجیب، گرگان جایگاهی رفیع و سهمی ارزشمند در تاریخ و تمدن باشکوه ایران دارد.

در این میان موزه ها نقشی حیاتی درترویج و ماندگاری نابترین پدیده های تاریخی و فرهنگی دارند. موزه ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از اشیا به نمایش در امده در آن در عین بى زبانى به هزار زبان سخن مى گویند زیرا اسناد معتبرى از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارائه مى دهند. تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه هاى گرانبهایى که باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو کرد. ایرانیان براى رهایى از آسیب بیگانگان گاهى گنجینه هاى گرانبهایى را درون چاه ها و حفره ها پنهان مى کردند. بیشترین جلوه تاریخ موزه دارى ایران را در ایجاد موزه ایران باستان باید جستجو کرد. این موزه با 2744 متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، در زمره یکى از موزه هاى مادر دنیا محسوب مى شود که به سال 1316 خورشیدى افتتاح گردید.

 1- کلیات تحقیق

1-1- تعریف مساله

نگاهداشت میراث باستانی و تاریخی، معرفی و بازشناسی آنها و نیزآشنا کردن همه، به ویژه نسل جوان با این میراث ها، در تقویت هویت ایرانی و اسلامی بسیار موثر است، کاری که بخش مهمی از آن، از کارویژه های موزه هاست، با این وصف بررسی ها نشان می دهد گرگان در زمینه ی بهره مندی از موزه های تخصصی در زمینه ی میراث باستانی و تاریخی اش با کمبود های فراوانی روبروست.

ما در این تحقیق برآنیم تا ضمن فراهم کردن بستری مناسب برای حفظ و نگه داری میراث باستانی، از طریق بازیابی هویت معماری بومی و سنتی شهر گرگان و همچنین پیوند معماری با شهر و اجتماع، زمینه حضور بیش از پیش مردم را در فضاهای فرهنگی و موزه ها فراهم آوریم .

1-2- فرضیات

• معماری سنتی ایران واجد هویت قابل تعریف می باشد.
• عوامل هویت ساز در معماری ایرانی به لحاظ مفهومی می تواند منبع الهام برای طراحی موزه امروزی باشد.
• منطقه گرگان و دشت به لحاظ باستانشناسی از مراکز غنی ایران است و به شدت نیازمند طراحی موزه برای عرضه و نگاهداشت آثار تاریخی می باشد.

1-3- ضرورت انجام موضوع

گلستان، نگارستان ایران است و از نگاه گردشگران، نگارستان ایران یکی از قطب های گردشگری طبیعی در ایران محسوب می شود؛ اما بهشت طبیعت گردی و پایتخت اکوتوریسم ایران زمین علاوه بر چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعی، گنجینه ای از آثار، ابنیه و یادمان های تاریخی را در دل خود جا داده است ،اما متاسفانه آثار و بناهای تاریخی گلستان که از ظرفیت ­های مهم موجود برای جذب گردشگر هستند، شرایط خوبی ندارند و روند حفظ و مرمت آثار دارای ارزش تاریخی و معماری، مطلوب نیست.

بنابراین ساماندهی و حفظ این آثار از مسائل حائز اهمیت می باشد که دلیل اصلی انتخاب موضوع طرح مورد نظر بوده است.طراحی و ایجاد موزه تحت عنوان موزه باستان شناسی با رویکرد بازیابی هویت معماری سنتی در این منطقهمی تواند قدمی در حفظ میراث ارزشمند گذشتگان برداشته و علاوه بر فرهنگ سازی در حفظ آثار باستانی ، اهمیت هویت معماری سنتی ایران (که امروزه به فراموشی سپرده شده است) را به عنوان یک عنصر شاخص نمایان کند.

1-4- اهداف تحقیق

• نگاهداشت میراث باستانی و تاریخی
• ارتقای فرهنگی جامعه
• جذب توریست و متعاقب آن رونق اقتصادی جامعه
• شناسایی و استخراج مفاهیم و عناصر هویت ساز در معماری گذشتگان و بکار بردن آن در کالبد جدید طراحی

1-5-روش تحقیق

1-5-1-نوع روش تحقیق

به لحاظ روش شناسی تحقیق، با توجه به این که بخشی از فعالیت های تحقیقی معطوف به توصیف و تحلیل مسائل مرتبط با موزه­های باستان شناسی و مشخصات فیزیکی و فضایی آنها است و بخشی دیگر مربوط به توصیف و تحلیل مفهوم هویت در معماری سنتی ایران می باشد، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی پیشنهاد می گردد.

1-5-2-روش گردآوری اطلاعات

• مطالعات کتابخانه­ای: بررسی ادبیات موضوع و جستجو در مطالعات پیشین که در کتاب­ها، مقالات، طرح­های پژوهشی و پایان نامه ­های دانشجویی مرتبط با موضوع مندرج است. پژوهش کتابخانه­ای درباره­ی بستر شکل­ گیری طرح و همچنین یافتن نمونه­های موردی و مطالعه پیرامون آنها بخش مهمی از این بخش است.
• مطالعات میدانی: این بخش شامل مواردی نظیر پژوهش میدانی پیرامون بستر شکل­ گیری طرح از سطح کلان تا خرد، حضور در نمونه­های موردی در دسترس برای درک فضا و پژوهش پیرامون فرایند طراحی و یافتن نقاط ضعف و قوت آنها و همچنین یافتن صاحبنظران و مردم درگیر با طرح و انجام مصاحبه­ی کتبی یا شفاهی با آنان است.

1-5-3- ابزار گردآوری اطلاعات

بنابر نیاز تحقیق، از پرسشنامه، فیش از منابع فارسی و غیر فارسی(کتابها، مقالات، پایان نامه ها و …)، مشاهده، عکسبرداری و نمودار استفاده خواهد شد.

1-5-4-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

مقایسه نتایج بدست آمده از تست­های انجام گرفته با مقالات مورد استفاده، رسم نمودارها، استفاده از نرم­افزارهای مربوطه

1-6- سوابق انجام موضوع

سوابق موضوع را در دوحیطه مورد بررسی قرار می‌دهیم:

1-6-1-سوابق نظری:

درغرب، دهه 60رامی توان سرآغاز توجه علمی وجدی به موضوع هویت معماری بومی و سنتی دانست دراین زمان معماری بومی و سنتی به عنوان منبعی ارزشمند برای درس وعبرت،والهام گرفتن راهکارهایی جهت رفع مشکلات پدیدآمده و بازشناسی عوامل هویت ساز در معماری،موردتوجه دقیق وبررسی های علمی قرارگرفت . این نگرش نه تنهادرکشورهای غربی بلکه متعاقبآدرکشورهای درحال توسعه وکشورهای اسلامی نیز بروز پیداکرد اثرات این موج به کشورماایران نیزرسیدوپس ازانقلاب اسلامی باپدیدارشدن شرایط مساعدترجامعه،باقوت وقدرت بیشتری پیگیری گردید.(ناهید صادقی پی، ۱۳۹۱) یکی معمارانی که به مساله هویت در معماری پرداخته است کریس ابل میباشد او در کتاب خود به نام”معماری و هویت” در سه بخش تنظیم شده که به ترتیب به موضوعات علم و فن، نظریه ی انتقادی ومنطقه گرایی و جهانی شدن می پردازند.

1-6-2-سوابق عملکردی:

موزه اشتوتگارت ،طراح: جیمز استرلینگ ، محل ساخت: کشورآلمان شهر اشتوتگارت ، سال ساخت: 1984-1977

موزه ایران باستان ، طراح: اندره گدار ، محل ساخت: کشور ایران شهر تهران ، سال ساخت: 1316-1313

پایان نامه با موضوع طراحی مجموعه آموزشی یا رویکرد هویت ایرانی ، دانشجو: سیدحسین تقوایی ،استاد راهنما: دکتر قاسم مطلبی

پایان نامه با موضوع ه‍وی‍ت‌ در م‍ع‍م‍اری‌، دانشجو: گلسا صدیقی ، استاد راهنما: م‍س‍ع‍ود ش‍ع‍ب‍ان‍ی

1-7-نتیجه گیری:

آشنایی نسل جوان با میراث مان و تقویت هویت ایرانی و اسلامی بخشی از کاری است که موزه ها انجام می دهندو گرگان از این حیث دچار کمبود فراوانی است و در صدد جبران این کمبود ها می باشیم .وضعییت آثار و بناهای تاریخی گلستان شرایط خوبی ندارندو روند مرمت و حفظ آنها دارای ارزش مطلوبی نیست ،بنابراین توجه نمودن به این مسئله حائز اهمییت بوده و باید مدنظر قرار گیرد.

این مطلب را هم بخوانید :

برای همین امر طراحی یک موزه باستان شناسی با رویکرد بازیابی هویت معماری سنتی می تواند قدمی در حفظ میراث تاریخی گرگان بردارد،که علاوه بر فرهنگ سازی در حفظ آثار باستانی بعنوان یک هویت معماری سنتی ایران و یک عنصر شاخص شهری معرفی شود.

2- مروری بر سابقه موضوع

2-1- بخش اول : مبانی طراحی موزه

2-1-1-مقدمه

به تأکید کتاب آسمانی ما- قرآن- هیچ‌چیز در گیتی عبث و  بیهوده آفریده نشده است:«ربّنا ما خلقت هذا باطلا» . در هر شیئی آیت و نشانه‌ای از حقیقت وجود آفریننده نهفته است.همه اشیاء بر کمال و جمال او دلیلند و یکتائی ذات او را گواهند. انسان با توجّه به طبیعت و نگرش در اشیای پیرامون خود بر آن شد، تا با تغییر و تبدیل اشیای طبیعی، وسایل و ابزار لازم را برای خود بسازد تا به وسیله آن، هم بتواند از خود دفاع کند، و هم با بهره گرفتن از دست‌ساخت های خود گذران زندگی را آسانتر سازد. توجّه به این دست‌ساخت ها، و دقّت در ساخت و کاربرد و نحوه استفاده از آنها، نه‌ تنها ما را با تاریخ تمدّن و چگونگی پیشرفت فرهنگ مادّی بشر آشنا می‌کند، که راز عظمت عصاره آفرینش- انسان-را نیز بر ما آشکار می‌سازد. این ابزار آلات به عنوان میراث فرهنگی و یادگار گذشتگان است و نشانگر صنعت و هنر ماست، و می‌تواند بیانگر ذوق سازندگان آن باشد و چگونگی زندگی مردم را در دوره‌های مختلف حیات بازگو کند. بیننده امروزین این اشیاء، فرصتی می‌یابد تا با نگاهی عمیق به این یادگارهای کهن، تحوّل روزگار را در زوایای هر شئ بخواند و عبرت گیرد. همچنین با توجّه دقیق در کیفیّت ساخت آنها می‌تواند خود را آماده کند، تا به ساختن اشیایی نو، ظریف و کامل که از کابردی والاتر برخوردار باشد، دست زند و گامی فراتر از پیشینیان بردارد و آسایش ابنای بشر را موجب شود. موزه تنها مکانی است که در آن، اشیاء را به منظور بالا بردن سطح دانش‌ عمومی، آموزش و شناخت و درک و عبرت،نگهداری می‌کنند. از طریق همین موزه هاست که میراث های فرهنگی گذشتگان را به نظر بینندگان حال و آینده می‌رسانند، و به وسیله آن تصویری از گذشته فرهنگی، برای دستیابی به آتیه پربار فرهنگی ارائه می‌دهند.

2-1-2- تعریف موزه 

تا كنون هیچ تعریف تئوری جامعی برای این كه مشخص كند موزه چگونه مكانی است ابراز نگردیده است، البته این بدان معنا نیست كه هیچ درك صحیحی از اینكه موزه چیست وجود نداشته باشد زیرا موزه‌هایی كه ساخته شده‌اند و طرح هایی كه بوسیله طراحان مختلف عرضه گشته‌اند هر كدام خود گویای این مطلب است كه موزه بدون تعریف خاصی بتواند بطورجامع درموردكلیه موزه‌ها صادق باشد می‌تواند بوجود آید و هر موزه‌ای شكل خاص خود را یافته و در دسترس عموم قرار گیرد.

2-1-2-1-تعریف لغوی موزه

واژه‌ی موزه از لغت یونانی«موزین»[1] به معنای مقر زندگی«‌موز»، الهه‌ی هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان اقتباس شده که‌ تلفظ آن درزبان انگلیسی میوزیم‌ و در زبان فرانسه،موزه‌ است. در حوالی دهه‌ی 1290 هـ.ق.تلفظ فرانسوی«موزه»،به زبان فارسی‌ نیز راه یافت. شورای بین المللی موزه،وابسته به سازمان فرهنگی،علمی و تربیتی سازمان ملل متحد،دربند3و4 اساسنامه‌ی‌ خود که جامع‌ترین تعریف موزه است، می‌گوید:«موزه‌ مؤسسه‌ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی‌ همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت‌ می‌کند.هدف موزه‌ها،تحقیق درآثار و شواهد برجای مانده‌ی انسان‌ و محیط زیست او،گردآوری آثار،حفظ و بهره‌وری معنوی وایجاد ارتباط بین این آثار،به ویژه،به نمایش گذاردن آن‌ها به منظور بررسی‌ و بهروری معنوی است»(نفیسی،1380:3).

2-1-2-2-تعریف موزه از فرهنگ لغت عمید

مجموعه اثار باستانی، عمارتی كه آثار باستانی در آنجا نگهداری یا به معرض نمایش گذارده می‌شود.در یونان قدیم نام محلی بوده كه در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می‌پرداختند و نیز نام تپه‌ای بوده در آتن كه در انجا عبادتگاه و محل مخصوصی برای چندین تن از خدایتان خود ساخته بودند. مبدأ اسم موزه در یونان قدیم از روی معبدی كه به میوزها مختص بود، بوجود آمده است و میوزها عبارت از دختران ژوپیتر[2] بوده‌اند كه خدایان الهام‌فصل علم و ادبیات و هنر و موسیقی و حجاری محسوب  می شده‌اند.تاریخ میوزها یا پریان الهام‌فصل شعر و هنر جای بس مهمی را در میتولوژی یونان اشغال كرده است و داستان های آن همیشه برای نویسندگان منبع الهام بوده است. بدین جهت در تاریخ رب النوع‌های یونان و همچنین در تاریخ هنر و ادبیات جهان موزه‌های نه‌گانه اساطیر یونان اهمیت و مقامی خاص دارند. برای این كلمه، نمی‌توان معادل مناسبی در زبان پارسی پیدا نمود زیرا “میوز ” در افسانه خدایان یونان خدای كوچكی است كه وظیفه‌اش الهام فصلیدن به شاعر و هنرمند است. بنابراین مبداء لغت موزه بطوركلی از یونان بوده و از نام میوزها اقتباس