4-2-7- ارتفاع گیاه 91
4-2-8- درجه خوابیدگی.. 91
4-2-9- وزن هکتولیتر. 92
4-3- تجزیه مؤلفه های اصلی.. 93
نتیجه گیری.. 97
پیشنهادات.. 98
فهرست منابع فارسی.. 99
فهرست منابع انگلیسی..
چکیده:
بهمنظور بررسی اثر تاریخ کاشت و ارقام مختلف بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه جو آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار در سال زراعی 91-90 در اهواز به اجرا در آمد. در این آزمایش سطوح مختلف تاریخ کاشت شامل دهم آذر، بیست و پنجم آذر و دهم دی ماه و ارقام مختلف جو شامل جنوب، 10سراسری و نیمروز بود. مقایسات میانگین در پایان آزمایش در سطوح 1% و 5% بهوسیله آزمون چند دامنهای دانکن انجام شد. بر اساس نتایج بهدست آمده اثر تاریخ کاشت بر روی صفاتی مانند تعداد سنبله در مترمربع، عملکرد اقتصادی دانه، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت و ارتفاع معنیداری بود. با تأخیر در کاشت تعداد دانه در سنبله ، عملکرد بیولوژیکی، ارتفاع نهایی گیاه و درجه خوابیدگی کاهش و صفاتی مانند تعداد سنبله در مترمربع، وزن هزار دانه، عملکرد اقتصادی دانه، شاخص برداشت افزایش یافت. اثر رقم در همه صفات بجز عملكرد بیولوژیک معنیدار بود. بیشترین تعداد سنبله در مترمربع، وزن هزار دانه و وزن هکتولیتر در رقم نیمروز حاصل شد ولی تعداد دانه در سنبله این رقم حدأقل بود. بیشترین عملکرد دانه و شاخص برداشت نیز در رقم جنوب مشاهده گردید. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد كه در بین صفات مختلف تعداد سنبله، عملكرد بیولوژیک و شاخص برداشت بیشترین همبستگی را با عملكرد دانه داشتند. نتایج حاصل از تجزیه مؤلفه های اصلی نشان داد كه سه عامل اول بیشترین مقدار واریانس را به خود اختصاص دادند و سه مؤلفه جمعاً 99/93 درصد از كل تنوع را توجیه نمودند. همچنین نتایج نشان داد که تعداد سنبله و عملكرد دانه در یک گروه قرار گرفتند. بهطور کلی و با توجه به جمیع شرایط و نتایج بهدست آمده بهترین شرایط برای حصول حدأکثر عملکرد دانه جو تاریخ کاشت دوم و بهترین رقم، رقم جنوب تشخیص داده شد و تعداد سنبله مهمترین جزء عملكرد بود.
کلید واژگان: ارقام جو، تاریخ کاشت، عملکرد دانه
1-1- مقدمه
جو با نام علمی(Hordeum vulgare L.) گیاهی است با سازگاری وسیع و در مقایسه با گندم تحمل بیشتری به خشکی دارد. سطح زیر کشت آن در ایران حدود سه میلیون هکتار و تولید آن در حدود چهار میلیون تن میباشد (بینام، 1998). جو نسبت به سایر غلات کم توقعتر بوده و در مقایسه با گندم به آب کمتری نیاز دارد، به شوری و قلیایی خاک متحملتر و احتیاجات غذایی کمتری دارد. این گیاه دامنه انتشار و سازش اقلیمی وسیعی دارد و به دلیل برخوردار بودن از تنوع بالای ژنتیکی در شرایط کاملاً متفاوت آب و هوایی رشد می کند، بهطوریکه در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی تا ارتفاع 5000 متری از سطح دریا کشت میشود. جو در مقایسه با گندم تحمل به خشکی و مقاومت به بیماری بیشتری دارد. در شرایط نامساعد محیطی و کمبود بارندگی عملکرد آن بیشتر از گندم است و در مناطقی که به علت کوتاه بودن فصل رشد امکان کشت گندم نیست، کشت جو امکانپذیر است (بندیک، 2006). مجموع درجه حرارت مورد نیاز از زمان کاشت تا برداشت با توجه به خصوصیات ژنتیکی در حدود 3000-2500 درجه سانتیگراد است، دوره رشد جو از سایر غلات کوتاهتر است، بهطوریکه در نوع بهاره 70-60 روز و در نوع پاییزه 180 روز است و این امر اهمیت آن را از نظر سرعت رشد در مقایسه با سایر غلات نشان میدهد (پاراساد، 2008).
1-2- اهمیت مصرف غلات
جمعیت کره زمین به صورت تصاعدی رو به افزایش است، بهطوریکه جمعیت کره زمین از 2 میلیارد نفر در سال 1930 میلادی به 3/5 و 6 میلیارد نفر به ترتیب در
سالهای 1990 و 2000 رسید و پیش بینی میشود که این رقم در سال 2025 میلادی به 5/8 میلیارد نفر برسد (مجدم، 1376). بیش از 75 درصد جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند که امروز با مشکل گرسنگی و سوء تغذیه دست به گریبان هستند، بهگونهای که 20 درصد جمعیت این کشورها دچار سوء تغذیه هستند (حق نیا، 1368). جهت فائق آمدن بر مشکل گرسنگی میبایستی در 30 سال آینده 60 درصد به مقدار تولیدات کشاورزی خود بیفزایند (نورمحمدی، 1376). بهطورکلی بیش از 75 درصد انرژی و 50 درصد پروتئین مورد نیاز بشر از غلات تأمین میشود (حق پرست 1371). غلات، پایه اصلی تغذیه و بقاء بشر بهشمار میآیند (امام، 1383).
بر اساس گزارش سازمان خواربار جهانی ( (FAO در حال حاضر حدود 85 میلیون تن پروتئین در جهان مصرف میشود که حدود نصف این مقدار از غلات تأمین میگردد (سالار دینی، 1372). بنابراین پیش بینی تأمین انرژی، پروتئین و ریزمغذیها الزامی است. در حال حاضر 25 تا 30 درصد از جمعیت کشور ما از نظر میزان مصرف انرژی پروتئین و ریزمغذیها آسیب پذیر هستند و 10 درصد آنها دچار کمبود شدید مواد غذایی هستند، 25 درصد جمعیت هم بیش از نیاز مصرف می کنند (مجنون حسینی، 1375).
اگر برنامه های کنترل جمعیت هم بهصورت موفقیتآمیز اجراء گردد در آینده نزدیک به علت افزایش جمعیت لزوم بهکارگیری شیوه های نوین در افزایش تولیدات زراعی اجتناب ناپذیر خواهد بود. با گذشت زمان، افزایش میانگین تولیدات در واحد سطح و ازدیاد عملکرد پیچیده خواهد شد (حق نیا، 1368). افزایش تولید از راه ازدیاد سطح زیر کشت عملی بهنظر نمیرسد، بههمین دلیل تأکید بیشتر بر افزایش از طریق ازدیاد محصول در واحد سطح است. بنابراین با بهکارگیری ابزارها، اصول علمی، نتایج تحقیقات، عمل به توصیههای فنی مربوط به آزمون خاک، انتخاب ارقام پرمحصول، بهکارگیری اصول بهنژادی و بهزراعی و مصرف بهینه کودهای شیمیایی با در نظر گرفتن نیاز واقعی گیاه به عناصر غذایی عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح در دیمزارهای کشور را به نحو چشمگیری افزایش خواهد داد (حق نیا، 1368) .
یکی از عمدهترین مشکلات تولید محصولات دامی، عدم وجود علوفه خوراکی کافی جهت تغذیه دامها است. مراتع ایران با مساحتی بالغ بر 90 میلیون هکتار با حدود 10 میلیون تن علوفه خشک در سال می تواند غذای 16 میلیون واحد دامی (22 درصد دامهای کشور) را تأمین کند (آیت الهی، 1377). در حال حاضر 56 میلیون واحد دامی متکی بر علوفه مراتع میباشد. سطح زیر کشت جو نزدیک به دو میلیون هکتار و با تولید بیش از 3 میلیون تن در سال، بعد از گندم عمدهترین محصول زراعی کشور است.
1-3- اهمیت مصرف جو
از نظر سطح زیر کشت در دنیا، جو چهارمین گیاه پس از گندم، برنج و ذرت است و 12 درصد کل تولید جهانی غلات را به خود اختصاص داده است. متوسط سطح زیرکشت آن طی سالهای 1981 تا 2000 معادل 3/70 میلیون هکتار گزارش شده است. سطح زیر کشت جو در مقایسه با سایر غلات معادل 38 درصد و سطح برداشت معادل 35 درصد است. در اغلب کشورهای اروپایی سهم جو از نظر سطح زیر کشت در بین غلات بیش از 50-40 درصد است) رادمهر قدیری، 1372) .
جو از غلات مهم ایران و جهان است و در بین غلات به دلیل خوشخوراکی و برخورداری از محتوای بالای انرژی قابل سوختوساز دارای موقعیت منحصر بهفردی در تأمین انرژی مورد نیاز دام و طیور است. (کوچکی و راشد محصل و صدر آبادی، 1376).
دانه جو از نظر ترکیبات شیمیایی اختلاف بسیار زیادی با دیگر دانههای غلات ندارد، با این وجود دانههای جو به دلیل پوستهها دارای مقدار بسیار زیادی سلولز است، مقدار چربی در دانههای جو کمتر از ذرت و یولاف میباشد و از نظر مواد غیر نیتروژنه و مواد معدنی عمدتاً مشابه دیگر دانههای غلات است (ماسکیاندارو، 2008). بهترین خاکها برای كاشت جو، خاکهای لومی و رسی با زهکشی مناسب میباشند، بهطور کلی خاکهایی که از حاصلخیزی کمتری برخوردارند به کشت جو اختصاص داده میشوند (نلسون، 2007). جو در اکثر کشورهای تولید کننده آن سابقه طولانی دارد، این گیاه علاوه بر تغذیه دام در مصارف غذایی انسان و قنادیها کاربرد دارد. جو در بین غلات دانهریز چه در طول دوره جوانه زدن و چه در مراحل بعدی رشد خود متحملترین گیاه نسبت به شوری است (کوچکی و همکاران، 1376). جو برای تعداد زیادی از ساکنان نواحی سردسیر و خشک دنیای قدیم (بهخصوص خاورمیانه و شمال آفریقا) یک منبع غذایی مهم بهشمار میرود. در دنیای جدید، جو عمدتاً در تغذیه دام و در صنایع تخمیری بهکار میرود (براون، 2008).
در حال حاضر در اغلب کشورها از آن در تهیه انواع نوشابههای الکلی و غیر الکلی و نیز در کارخانهجات نشاستهسازی استفاده میشود (کارامونوس، 2005) و از مالت آن نیز در صنعت و داروسازی استفاده بهعمل میآید (نیکخواه، 1385). بهطور کلی دانه غلات و از جمله جو به لحاظ میزان پروتئین، در مقایسه با لگومها و دانههای روغنی فقیرتر است و در این بین مهمترین اسیدآمینه مورد نیاز انسان که در غلات و از جمله جو کمبود آن مشاهده میشود، اسید آمینه لیزین میباشد. اگر چه جو، یولاف و برنج نسبت به سایر غلات از این نظر غنیترند (چانی، 2005). از دیگر مزایای اقتصادی جو، امکان استفاده دو منظوره آن در زراعت است. این امر بهدلیل رشد سریع آن بعد از چیدن یا چرا میباشد (کافی، ژند، شریفی، 1379).
این مطلب را هم بخوانید :
1-4- ارزش غذایی جو
دانه جو دارای 50 میلیگرم کلسیم، 6 میلیگرم آهن در 100 گرم می باشد، ارزش غذایی برخی از ترکیبات دانه جو در مقایسه آن با دانه سایر غلات در جدول 1-1 آورده شده است (گراهان، 2002).
ارزن | یولاف | سورگوم | جو | برنج | ذرت | گندم | چاودار | |
درصد آلوئید قابل دسترس | 4/63 | 9/62 | 9/62 | 8/55 | 3/64 | 6/63 | 7/69 | 8/71 |
انرژی (کیلوژول در 100 گرم) | 1650 | 1640 | 1610 | 1630 | 1610 | 1660 | 1570 | 1570 |
انرژی قابل مصرف | 2/87 | 6/70 | 9/79 | 81 | 3/96 | 2/87 | 4/84 | 85 |
ویتامین (میلیگرم در 100 گرم)